سازمان فضایی ایران درطول هشت‌سال اخیر موفق بوده است؟

سازمان فضایی ایران از سال 1393 پس‌از چهارسال که به‌عنوان نهاد معاونت ریاست‌جمهوری فعالیت می‌کرد بار دیگر به زیرمجموعه وزارت ارتباطات بازگشت. در نخستین‌ ماه‌های واگذاری مجدد سازمان فضایی ایران به به وزارت ICT، این اقدام با واکنش‌ها و انتقادات بسیاری مواجه شد و گمانه‌زنی‌هایی را مطرح کرد که این سازمان به‌عنوان معاونت، اهداف مهم‌تری ازجمله اعزام نخستین ایرانی به فضا را دنبال می‌کرد. اکنون پس‌ازگذشت هشت‌سال از آن تاریخ، این سوال مطرح می‌شود که کارنامه این سازمان، در این مدت چه معدلی گرفته و آیا توانسته به اهدافی که بی‌شک معطوف به وزاتخانه مرتبطش است دست یابد؟

ایران یکی از 24 عضو بنیانگذار «کارگروه سازمان‌ملل در امور استفاده صلح‌آمیز از فضا» است که61 سال قبل در 12 دسامبر 1959 (20 آذر 1338) تاسیس شد. همین علاقه‌مندی ایران در امور صلح‌آمیز فضایی موجب شد که در سال 1352 باهدف استفاده از ماهواره برای سازمان برنامه و بودجه، «مرکز سنجش از راه دور» راه‌اندازی شود. ماحصل تاسیس این مرکز، پرتاب نخستین موشک ایرانی برای مطالعات علمی و هواشناسی در فروردین ۱۳۵۵ بود.

«مرکز سنجش از راه دور» از سال 1370 به وزارت پست‌وتلگراف‌وتلفن (وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات) واگذار شد و در اول فوریه 2004 (12 بهمن1382) سازمان جدیدی با نام «سازمان فضایی ایران» در بدنه این وزارتخانه شکل گرفت که در ۱۵ بهمن ۱۳۸۶ نخستین موشک ماهواره‌بر کاوشگر-1 (اولین نمونه از موشک‌های ماهواره‌بر سفیر) را با موفقیت به محدوده زیرمداری پرتاب کرد و در 3 فوریه 2009 (14 بهمن 1378) با پرتاب ماهواره امید به مدار نزدیک زمین (LEO) همراه با موشک ماهواره‌بر Safir-1A ایران را به نهمین کشور با توانایی پرتاب مداری تبدیل کرد.

اما شورای‌ عالی اداری دولت دهم 7 مهر 1389 چند پژوهشگاه و پژوهشکده فعال در حوزه تحقیقات فضایی را در سازمان فضایی ایران ادغام و این سازمان را از وزارت ارتباطات جدا کرد و به‌ نهاد معاونت ریاست‌جمهوری تبدیل کرد. تصمیمی که با آغاز دولت یازدهم لغو شد و سازمان فضایی باردیگر به زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بازگشت.

رضایی: سال ۱۳۸۹ سازمان فضایی با بعضی انگیزه‌های سیاسی زیر نهاد ریاست‌جمهوری قرار گرفت و برنامه‌ریزی‌های درست و علمی درباره آن انجام نشد

«محمدرضا رضایی»، روزنامه‌‌نگار علم در حوزه فضا در پاسخ به این سوال که آیا واگذاری دوباره سازمان فضایی ایران به زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تصمیم درستی در دولت یازدهم بود در گفت‌وگو با دیجیاتو توضیح می‌دهد: «در بحث فضا در ایران، چه پیش‌از انقلاب چه بعد از آن همواره دو نگاه وجود داشته است: اول آنکه، چقدر می‌توانیم از کاربردهای فضا استفاده کنیم و دوم آنکه، فضا می‌تواند به ابزاری راهبردی در سیاست‌های کلان کشور تبدیل شود. بخش کاربردی در ایران همیشه به‌دلیل وسعتی که داشته حول دو نیاز اصلی چرخیده است: یکی بحث نیازهای مخابراتی است که از ارتباطات رادیویی‌تلویزیونی تا بحث ارتباطات شبکه بانکی را شامل می‌شود. بعد دیگرش، موضوع سنجش از دور است.»

او می‌گوید: «یعنی بتوانیم کشور را که پهنه بسیار گسترده‌ای دارد به‌خوبی دیده‌بانی کنیم و حوزه‌هایی چون کشاورزی، جنگل‌بانی، محیط‌زیست، شهرسازی و ... را به‌عنوان بخش‌های کاربردی بسیار مهم فناوری‌های فضایی پوشش دهیم. براساس این کاربردها از سال‌های دور، مرکز سنجش از راه دور زیرنظر مخابرات بوده است و بعدها همین مرکز به سازمان فضایی ایران تبدیل می‌شود که بتواند بحث‌های کلان‌تری را در حوزه کاربردی جوابگو باشد.

بنابراین، باتوجه به شرایط و نیازهایی که به‌ آنها اشاره کردم اگر بخواهیم سازمان فضایی را صرفاً نهادی برای اجرای برنامه‌های ماهواره‌های مخابراتی و سنجش از راه دور درنظر بگیریم منطقی است که اگر این سازمان زیرنظر وزارت ICT باشد بسیار کاراتر و راحت‌تر به اهدافش می‌رسد. در راستای اهداف سنجش از راه دور در مصارف کشاورزی که به آن اشاره کردم در دوره‌ای حتی جهاد کشاورزی با پژوهشگاه فضایی ایران ترکیب می‌شود که این مورد هم نشأت‌گرفته از همین برنامه‌های کاربردی است. بنابراین، بهتر است پیش‌ازآنکه دراین‌خصوص نتیجه‌گیری کنیم ببینیم که از چه زاویه‌ای به موضوع نگاه می‌کنیم. اگر از زاویه کاربردها نگاه کنیم قطعا حضور سازمان فضایی ذیل وزارت ارتباطات از نظر اجرایی، سازوکار بسیار بهتری دارد و ازسوی دیگر حساسیت‌های بین‌المللی روی برنامه‌های فضایی را کاهش می‌دهد.»

رضایی در ادامه می‌گوید: «موضوع بعدی، از زاویه راهبردی است که به توسعه موشکی، طراحی و ساخت ماهواره‌ها و پرتاب‌گرها مربوط می‌شود. اگرچه سازوکار موشک‌های فضایی با موشک‌های بالستیک نظامی تفاوت‌های خاصی دارد اما معمولا در بسیاری از کشورها بخش توسعه موشکی معمولا یا در شرکت‌هایی انجام می‌شود که وابستگی نظامی دارند یا اینکه به‌طور مستقیم توسط نهادهای نظامی اجرا می‌شود. در ایران هم براساس تجربه سال‌های گذشته، این بخش در حوزه صنایع دفاعی توسعه یافته است. اگر این بعد نظامی را از سازمان فضایی مجزا کنیم به‌نظر می‌رسد این سازمان با ساختار کنونی می‌تواند نتیجه بهتری داشته باشد.»

رضایی درباره اینکه چرا در دولت دهم، سازمان فضایی به نهادی مستقل به‌‌عنوان معاونت زیر نظر ریاست‌جمهوری معرفی شد توضیح می‌دهد: «سال 1389 سازمان فضایی ایران با بعضی انگیزه‌های سیاسی زیر نهاد ریاست‌جمهوری قرار گرفت و ازآنجاکه برنامه‌ریزی‌های درست و علمی درباره آن انجام نشد، باوجود هیاهوهایی که طی آن چندسال رخ داد که ازآن‌جمله می‌توان به پرتاب میمون به فضا اشاره کنم این سازمان نتوانست به‌عنوان سازمانی ملی و فراگیر عمل کند. زیرا در دستگاه‌های مختلف زمینه‌سازی‌های لازم برای آن انجام نشده بود.»

کوکرم: سیاست‌‌گذاری‌های سازمان فضایی با تغییر دولت، با دگرگونی‌های زیادی همراه شد که یکی از مواردش تغییر شکل از معاونت ریاست‌جمهوری به معاونت وزارتخانه بود.

«کاظم کوکرم»، دبیر صفحه دانش روزنامه جام‌جم و سردبیر سابق مجله نجوم هم با رضایی هم‌نظر است و در گفت‌وگو با دیجیاتو می‌گوید: «سیاست‌‌گذاری‌ها و برنامه‌های سازمان فضایی با تغییر دولت، با دگرگونی‌های زیادی همراه شد که یکی از مواردش تغییر شکل از معاونت ریاست‌جمهوری به معاونت وزارتخانه بود. این اتفاق باعث شد که برنامه‌های کلان این سازمان به‌عنوان مثال، اعزام انسان به مدار کم‌ارتفاع در دولت دهم به طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره‌ها در دولت یازدهم تغییر پیدا کند؛ اهدافی که می‌توانست تاحد زیادی نیازهای وزارت ارتباطات را رفع کند و البته در وضعیت کنونی کشور که در آن، شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی ما دائم با تحریم‌های ناشی‌از قطع دسترسی به ماهواره‌ها مواجه می‌شوند، حوزه ماهواره می‌تواند اولویت مهمتر و هدف‌گذاری بهتری باشد.»

صفاریان‌پور: ما از ابتدای شکل‌گیری سازمان فضایی تاکنون با تغییرات مداوم رویکرد‌های این سازمان مواجه بوده‌ایم.

«سیاوش صفاریان‌پور»، رسانه‌گر علم و روزنامه‌گار حوزه نجوم و فضا هم دراین‌خصوص به دیجیاتو می‌گوید: «ما از ابتدای شکل‌گیری سازمان فضایی تاکنون با تغییرات مداوم رویکرد‌های این سازمان مواجه بوده‌ایم. اوایل صرفا یک اسم بود، بعدها به بخشی از معاونت ریاست‌جمهوری تبدیل شد و بعد دوباره ذیل وزارت ارتباطات قرار گرفت. بسیاری با این مسئله مخالف بودند و معتقد بودند که با‌این‌‌اقدام، قدرت عملکردی این سازمان به فعالیت‌هایی محدود می‌شود که فقط به مسائل ارتباطات و فناوری اطلاعات مربوط‌اند.»

او معتقد است: «اما نتایج این واگذاری را به‌مرور زمان مشاهده کردیم. درواقع، این سازمان درطول دولت‌های نهم و دهم در هر گوشه ایران در دانشگاه‌ها و خارج از دانشگاه‌ها دفاتر متعددی داشت که هریک از آنها مشغول برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری در برنامه‌های مختلف فضایی بودند. همه این مراکز پراکنده سهمی از بودجه فضایی را دریافت می‌کردند و معلوم نبود که دقیقا چه فعالیت‌هایی انجام می‌دهند؛ مثل جزایر سرگردانی بودند که کسی از کار آنها اطلاع درستی نداشت. شاید در آن‌زمان، این پراکندگی برای آزمون و خطا لازم بود زیرا هنوز معلوم نبود که کدام‌یک از این جزایر به نتیجه خواهند رسید. اما درطول این هشت‌سال، به‌دلیل مشکلات اقتصادی، بودجه محدود شد. بنابراین، دولت مجبور بود برای هدایت فعالیت‌های فضایی فقط روی برنامه‌های خاصی متمرکز شود و این‌گونه، سرمایه‌گذاری‌های این بخش با دقت بالاتری انجام شد. طبیعی است که میزان کار محدود شد اما اتفاق‌ها و نقاط عطفی در برنامه فضایی ایران رخ داد. به‌طوری‌که، به‌تدریج همه متوجه شدند که چه کاری لازم است انجام شود و اولویت‌ها جای خبرهای پرسروصدا را گرفت.»

این رسانه‌گر علم درباره دیگر نقاط قوت سازمان فضایی ایران در دولت‌های یازدهم و دوازدهم می‌گوید: «سازمان فضایی ایران از آن وضعیت که نهاد قدرتمندی است و برای انجام پروژه‌ها بودجه کلان در اختیار دارد و خودش برای اجرای آنها دست به‌کار می‌شود خارج شد و شروع کرد به اعتمادسازی با نهادهایی که تخصص درامور فضایی در ایران دارند و فکر می‌کنم که این روند اصلی‌ترین اقدام سازمان فضایی ایران درطول سال‌های گذشته است. زیرا اکنون به‌نظر می‌رسد که پاهایمان روی زمین قرار دارد. ممکن است کارهایی که انجام داده‌ایم کم به‌نظر برسد اما دست‌کم می‌دانیم که داریم چه‌ کارهایی انجام می‌دهیم.»

حمایت از بخش خصوصی و مدیریت پیش‌رو

رضایی: وقتی در سازمان نقشه‌برداری کشور درباره فناوری فضایی صحبت می‌کردیم این سازمان درک خاصی از فناوری فضایی داشت و در سازمان جهاد کشاورزی درک دیگری بود.

محمدرضا رضایی درخصوص نقاط ضعف و قوت سازمان فضایی ایران در ساختار فعلی می‌گوید: «اگر از سال‌های نخست که در کش‌وقوس بازگشت این سازمان به وزارت ICT بودیم که بخشی از آن به هیجانات سیاسی و الزامات آن دوره مربوط بود بگذریم، می‌توان عملکرد این سازمان را به دو دوره تفکیک کرد. دوره اول مربوط به دوره ریاست دکتر محسن بهرامی می‌شود که به‌نظر من در آن دوره، سازمان فضایی فقط می‌خواست ماهیتش را حفظ کند و طبیعی است که بسیاری از کارها انجام نمی‌شد.

به‌خصوص که در آن دوره، برنامه‌های فضایی که پیش‌ازآن در حال پی‌گیری بود جز اولویت‌های درجه یک ایران قرار نداشت زیرا ایران مشغول برنامه‌های دیگری بود و نمی‌خواست با برنامه‌های فضایی حساسیت‌های بین‌المللی را تحریک کند. دوره دوم به ریاست دکتر مرتضی براری برمی‌گردد. به‌نظر من، مهم‌ترین اتفاقی که در دوره ریاست دکتر براری رخ داد- که متاسفانه یا خوشبختانه نشأت‌گرفته از ویژگی‌های مدیریتی شخص او است نه سیستمی که داخل آن فعالیت می‌کند- این است که سازمان فضایی باهدف معرفی قابلیت‌های فناوری فضایی، با دستگاه‌های مختلف همکاری‌های نزدیکی را شروع کرد و این بزرگ‌ترین نقطه قوت این سازمان بود.

به‌خاطر دارم که در سال‌های گذشته وقتی برای‌مثال، در سازمان نقشه‌برداری کشور درباره فناوری فضایی صحبت می‌کردیم این سازمان درک خاصی از فناوری فضایی داشت و در سازمان جهاد کشاورزی درک دیگری بود. اما در دولت دوازدهم که دکتر براری رییس سازمان فضایی ایران شد روی این موضوع کارهای زیرساختی بسیار خوبی انجام شد. هرچند بعضی استارتاپ‌ها درطول این مسیر توسعه پیدا کردند اما بدیهی است که نتایج این تلاش‌ها را زمانی می‌توانیم ببینیم که در دولت آینده هم این رویه همچنان ادامه پیدا کند. زیرا، برای‌مثال، داده‌های ماهواره‌ای که دردستری استارتاپ‌های فضاپایه در حوزه کشاورزی، شهرسازی و راه‌سازی قرار می‌گیرد به‌طور انحصاری در اختیار دولت است. به‌همین‌علت، می‌توانم بگویم که درحال‌حاضر مهم‌ترین دغدغه من است که با روی کار آمدن دولت بعدی این رویه‌ها به شکل دیگری تغییر پیدا کند و سازوکارش به‌طور کامل متفاوت شود.»

کوکرم هم درباره همکاری با استارتاپ‌ها می‌گوید: «به باور من، اتفاقی که درمورد تعامل با استارتاپ‌ها در حوزه فضایی رخ داد، بیشتر از آنکه اقدامی نظام‌مند و ساختاریافته باشد، نتیجه پافشاری دکتر براری، رییس فعلی سازمان فضایی است. به‌همین‌علت، چندان مطمئن نیستم که رییس بعدی به‌اندازه او نگاه روبه‌جلو داشته باشد و بخواهد به همکاری با بخش خصوصی به‌طور جدی تمرکز کند.

درواقع، به‌نظرم می‌رسد که دکتر براری 30سال زودتر روی صندلی ریاست این سازمان قرار گرفت. به‌طوری‌که، بدنه سازمان فضایی و بدنه برنامه‌های فضایی ایران هنوز مهیای پذیرفتن مدیری با چنین دیدگاه‌هایی نیست. در این‌مدت، استارتاپ‌های بسیاری شکل گرفت، حتی دکتر براری معاونتی را برای توسعه کسب‌وکارهای فضاپایه به سرپرستی دکتر شبنم یزدانی تشکیل داد. ولی گمان نمی‌کنم حتی اکنون که هنوز دکتر براری بر ریاست این سازمان است، این معاونت نسبت به سال‌های گذشته‌اش فعالیت زیادی داشته باشد.

به‌طوری‌که، در چندماه اخیر از این بخش به‌اندازه یکی دوسال قبل که با انبوه خبرهای مربوط به کسب‌وکارهای فضاپایه مواجه بودیم خبر چندانی به گوش نمی‌رسد. بخشی از آن می‌تواند به‌دلیل مشکلات ناشی از کووید و مسائل اقتصادی باشد و بخش دیگرش می‌تواند به بروکراسی سنگینی مربوط باشد که همچنان در دستگاه‌های دولتی حاکم است. اما درکل به‌نظر می‌رسد که خود سازمان فضایی هم نتوانست این بخش پیش‌رو را در خودش بپذیرد. اگر در دولت آینده مدیری روی کار بیاید که حتی نصف ایده‌های ریاست فعلی را داشته باشد اما همین رویه را پیش گیرد، شاید در سال‌های بعد سازمان فضایی بتواند صلاحیت اینکه بخش خصوصی می‌تواند در حوزه فضایی نقش‌آفرین باشد را درک کند.»

صفاریان‌پور: حتی برای پرتاب‌گر فضایی که همیشه در انحصار بخشی از بدنه نظامی ایران بود فضای خصوصی قابل اعتماد پا به میدان گذاشته است.

صفاریان‌پور هم درخصوص همکاری سازمان فضایی ایران با بخش خصوصی می‌گوید: «یکی از کارهایی که سازمان فضایی درطول این سال‌ها انجام داد که می‌توان آن را به‌عنوان یکی دیگر از نقاط قوت این سازمان درنظر گرفت این بود که شروع کرد به ایجاد زیرساخت‌هایی مثل قانون‌گذاری برای اجرای فعالیت‌های فضایی، قانون‌گذاری برای خصوصی‌سازی امور فضایی و برای واگذاری پروژه‌های فضایی به خارج از دولت. به‌طوری‌که، اکنون دانشگاه‌هایی که در برنامه‌های فضایی مشارکت دارند به‌عنوان بخش خصوصی شناخته می‌شوند. استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیانی شکل گرفته‌اند و توانسته‌اند در امور فضایی اعلام وجود کنند. حتی برای پرتاب‌گر فضایی که همیشه در انحصار بخشی از بدنه نظامی ایران بود فضای خصوصی قابل اعتماد پا به میدان گذاشته است. همه این‌ موارد به‌نظر من، نتیجه ایجاد بستری برای رشد است. تا زمین نباشد طبیعی است که رشدی رخ نمی‌دهد.»

خروج از فضای اطلاع‌رسانی اغراق‌آمیز

صفاریان‌پور مهم‌ترین اتفاقی را که درطول هشت سال اخیر برای سازمان فضایی ایران رخ داده است خروج این سازمان از ساختار پوپولیستی می‌داند و توضیح می‌دهد: «به‌عنوان فردی ناظر که از فضای ژورنالیستی ایران سال‌ها است فعالیت‌های سازمان فضایی را رصد کرده‌ می‌توانم بگویم که این سازمان اکنون از فضای اطلاع‌رسانی اغراق‌آمیز خارج شده و به‌همان‌نسبت هم برنامه فضایی ایران از وضعیت پرسروصدایی که در گذشته داشت بیرون رفته است. این رویه، از دو جنبه می‌تواند معنی شود: جنبه نخست آنکه، درطول هشت‌سال گذشته برنامه فضایی ایران به‌تدریج کم‌کار شده است. جنبه دیگری که می‌توان برای آن درنظر گرفت این است که شاید باید دقیق‌تر به برنامه سازمان فضایی ایران نگاه کنیم. با نگاهی به جزییات متوجه می‌شویم که بی‌سروصدایی به‌این‌معنی نبوده که در این‌مدت کاری انجام نشده است. درواقع برخلاف سال‌های آغازین برنامه فضایی ایران که بیشتر نماد اقتدارطلبی فناورانه و امکانات سخت‌افزاری بود، درطول هشت‌سال گذشته، عملکرد سازمان فضایی تغییر کرده و بر توسعه زیرساخت‌هایی استوار شده که برپایه آن بتوان برنامه فضایی ایران را به‌روشی روشن و معقول دنبال کرد.»

تعامل بیشتر با رسانه‌ها

کوکرم: تاپیش‌ازاین، برنامه‌های فضایی ایران در حد محرمانه‌‌ای حتی بالاتر از برنامه‌های فضایی چین و کشورهای شبیه به آن اجرا می‌شد

کاظم کوکرم یکی از نقاط قوت سازمان فضایی را درطول هشت‌سال اخیر، همکاری بیشتر این سازمان با رسانه‌ها می‌داند و توضیح می‌دهد: «تاپیش‌ازاین، برنامه‌های فضایی ایران در حد محرمانه‌‌ای حتی بالاتر از برنامه‌های فضایی چین و کشورهای شبیه به آن اجرا می‌شد، اما در این دولت شاهد بودیم که سازمان فضایی تلاش کرد با رسانه‌ها و روزنامه‌نگارها ارتباط بسیار نزدیک‌تری داشته باشد.

وقتی ما جایگاه رسانه را به‌رسمیت بشناسیم به ما کمک می‌کند قسمت‌هایی از سازمان تحت مدیریت‌مان که تاکنون در تاریکی مانده با فعالیت‌های خبری روشن شود. این مسئله موجب می‌شود که ازیک‌سو، مدیران آن سازمان، نقاط ضعف بخش‌های مختلف‌شان را بهتر درک کنند و ازسوی‌دیگر، سبب می‌شود که مردم هم با فعالیت‌های آن سازمان بیشتر و بهتر آشنا شوند و با این فعالیت‌ها و هدف‌ها همراهی بیشتری بکنند. به باور من، سازمان فضایی درطول این هشت‌سال به اهمیت تعامل با رسانه‌ها پی‌برد و سعی کرد اطلاعات بیشتری را در اختیار خبرنگاران و روزنامه‌نگاران قرار دهد و ازاین‌جهت، باعث شد فعالیت‌های این سازمان در فضای عمومی باورپذیرتر شود و مردم با نیاز برای داشتن ماهواره همدلی بیشتری کنند و به‌عنوان‌مثال، از این موضوع تعجب نکنند که چرا باید میمون به فضا پرتاب کنیم.»

کوکرم در ادامه می‌گوید: «من جزء اولین روزنامه‌نگارانی بودم که در اولین پرتاب فضایی که امکان بازدید از آن برای اصحاب رسانه فراهم شد شرکت کنم. درخصوص تجربه‌ام از این بازدید باید بگویم که ما هنوز استانداردهایی را که امروزه، در قرن بیست‌ویکم برای انجام یک برنامه پرتاب در بسیاری از کشورهای جهان، ازجمله چین، آمریکا و... به‌کار می‌رود در چارچوب درست اجرا نمی‌کنیم.

در گزارشی که همان‌زمان برای روزنامه جام‌جم با جزییات کامل نوشتم سعی کردم این مسئله را منعکس کنم صرفا برای‌اینکه متخصصان ما با خواندن آن بتوانند این جزییات را درک، و نواقص را برای پرتاب‌های آینده رفع کنند و این کار تخصصی را با استانداردهای پوشش خبری مناسب انجام دهند. در برنامه‌ای که من شرکت کردم، به‌نظر می‌رسید که بیشتر برنامه‌ای تبلیغاتی باشد تا برنامه‌ای که نشان می‌دهد متخصصان روی جز به جز آن با دقت بالا کار می‌کنند، ایمنی بازدیدکنندگان رعایت می‌شود و همه کارها طبق جدول زمان‌بندی انجام می‌شود.

درواقع، به‌نظر می‌رسید بیشتر به برنامه‌های نظامی شباهت دارد. هرچند، به‌هر رو، برگزارکننده پرتاب ماهواره، یک نهاد نظامی است اما شکل اجرای آن می‌توانست بسیار بهتر باشد و فقط کافی بود که درکنار مشاوران نظامی و... از مشاوران رسانه‌ای مناسبی هم استفاده می‌شد تا دستاوردها و اهداف سازمان فضایی بهتر دیده شود. البته باید پذیرفت که همه این کارها زمان‌بر است و نمی‌توان انتظار داشت که ظرف چندسال برنامه‌های سازمانی دستخوش تغییرات بسیار زیاد شود ولی اگر این نکات را کنار هم قرار دهیم می‌توانیم امیدوار باشیم که اگر سازمان فضایی ایران همین مسیر تعامل با رسانه‌ها در دولت آینده هم در پیش گیرد، به‌تدریج سازمان فضایی ما هم مثل بسیاری از سازمان‌های فضایی دنیا بتواند در بخش ترویج و آموزش و همکاری با رسانه‌ها حرفه‌ای عمل کند.»

جدایی دستاوردهای علم از قدرت

صفاریان‌پور: این تصور که فناوری باید با قدرت گره زده شود و بخواهد به قدرت‌آفرینی بیانجامد و موجب اقتدار ملی شود سبب می‌شود که خواسته یا ناخواسته درگیر پوپولیسم شویم.

سیاوش صفاریان‌پور درباره استفاده از سازمان فضایی به‌عنوان ابزار قدرت در دولت‌های نهم و دهم می‌گوید: «زمانی‌که سازمان فضایی ایران تشکیل شد، کشور در حوزه‌های دیگر فناوری ازجمله زیست‌فناوری و فناوری نانو وارد عمل شده بود و بنابراین، دولت دچار اشتیاق بسیار زیادی بود برای‌اینکه حتما فضا را تصاحب کند. این تصور که فناوری باید با قدرت گره زده شود و بخواهد به قدرت‌آفرینی بیانجامد و موجب اقتدار ملی شود سبب می‌شود که خواسته یا ناخواسته درگیر پوپولیسم شویم.

یکی از اتفاق‌های مهمی که درطول این هشت سال رخ داد این بود که شاید برای اولین‌بار، مردم متوجه شدند که برنامه‌های فضایی هم می‌توانند ناموفق شوند. درحالی‌که، تاقبل‌از‌آن، به‌هیچ وجه از برنامه‌های فضایی ایران هیچ خبری منتشر نمی‌شد مگر درمورد برنامه‌هایی که موفق می‌شدند و اصلا به این موضوع توجه نمی‌شد که شکست هم جزئی از فرآیند توسعه فناوری است و نباید از بیان آن واهمه داشت.

اما در این هشت سال، چندبار شنیدیم که بعضی از برنامه‌های فضایی ناموفق بوده‌اند. این‌مسئله، به‌تدریج، واقع‌گرایی عمومی را نسبت به پیچیدگی توسعه فضایی نشان می‌دهد. پیچیدگی توسعه فضایی بدان‌معنی است که یکی از سخت‌ترین کارهای ممکن بدون پشتوانه بین‌المللی انجام می‌شود و به‌دلیل همین فقدان همکاری بین‌المللی، دانشمندان ایرانی این حوزه، به‌ناچار باید همه کارها را به‌تنهایی انجام دهند و این، کار را مشکل‌تر می‌کند. بنابراین، طبیعی است که در این راه دچار بعضی شکست‌ها هم خواهند شد. پذیرش و اعلام سازمان‌فضایی ایران درمورد اینکه جاهایی هم ناموفق بوده است یکی دیگر از گام‌های مثبت این سازمان است، زیرا این مسئله به ما کمک می‌کند که قدم‌های بعدی را محکم‌تر و واقع‌گرایانه‌تر برداریم.»