تماشای کلام ناشنوایان با تکنولوژی؛ آیا فناوری زندگی ناشنوایان را در ایران تغییر داده است؟

ناشنوایان به زبان خود (اشاره) مسلط هستند، اگر آنها را به دنیای دیگری دعوت می‌کنیم باید زبان آنها را آموزش ببینیم و راهکارهای مناسب آموزش زبان خود را به عنوان زبان دوم برای آنها اجرا کنیم. تکنولوژی و فناوری‌های نوآورانه دنیای امروز این امکان را فراهم کرده تا با استفاده از اپلیکیشن‌های مناسب شاهد برقراری مناسب‌تر این ارتباط باشیم. حالا چقدر از تکنولوژی کمک گرفته‌ایم تا به فهم مشترکی از ارتباط بین ناشنوایان و افراد شنوا برسیم؟

افراد ناشنوا، والدینشان و همه افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، بر این باورند که حالا با شروع آغاز سال تحصیلی جدید اپلیکیشن شاد دوباره احساس نابرابری را برای ناشنوایان زنده کرده است. اهمیت به دایره واژگانی کودکان ناشنوا و نوع متفاوت روش‌های آموزشی آنها در این اپلیکیشن مورد توجه قرار نگرفته و این موضوع فقط یکی از مشکلاتی است که ناشنوایان در استفاده از امکانات فناوری محور با آن مواجه هستند. هر چند تکنولوژی ظرفیت‌های قابل توجهی هم برای ایجاد برابری دارد که در کشور توجه ویژه‌ای به آن نشده است.

زبان اشاره، زبان اول ناشنوایان

«اکرم سلیمی» مدیرعامل انجمن خانواده ناشنوایان ایران با تاکید بر اینکه رویارویی ناشنوایان با تکنولوژی و فناوری در ایران بسیار متفاوت‌ با کشورهای توسعه یافته است به دیجیاتو گفت: «ناشنوایان برای استفاده از تماس‌های تصویری در سال‌های قبل با مشکلات قانونی مواجه بودند. در شرایطی که در کشورهای توسعه یافته تلاش می‌شد از امکاناتی که فناوری در اختیار این افراد قرار داده، در راستای تقویت توانایی‌هایشان استفاده شود، حتی در اپلیکشن‌های آموزش عمومی دانش‌آموزان (شاد) هم شاهد تبعیض و عدم توجه به معلولان و البته ناشنوایان هستیم.»

سلیمی با اشاره به اهمیت زبان اشاره به عنوان یک زبان زنده برای ارتباط با افراد ناشنوا گفت: «زبان اشاره، زبان اول افراد ناشنواست. این افراد بر اساس این زبان تعلیم می‌بینند و اگر قرار است متون زبان فارسی، انکلیسی، فرانسوی یا هر زبان دیگری به آنها آموزش داده شود به عنوان زبان دوم است. ضعف اپلیکیشن شاد در مواجهه با دانش‌آموزان ناشنوا هم در همین مورد است. ما توقع داریم دایره لغات دانش‌آموز ناشنوان و شنوا به یک اندازه باشد اما این موضوع ممکن نیست.»

موضوع دایره واژگانی، یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که دانش‌آموزان ناشنوا با آن مواجه هستند، والدین افراد ناشنوا، معلم‌ها و مهم‌تر از همه نهادهای رسمی کشور باید نسبت به این موضوع آگاهی پیدا کنند و راه درست در برقراری ارتباط که همان زبان اشاره است را با کمک فناوری و تکنولوژی‌های روز وارد زندگی معمول کنند. استفاده از فیچر زبان اشاره در برنامه‌های تلویزیونی از اخبار تا برنامه‌های سرگرمی یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که از قلم افتاده و فعالان حوزه ناشنوایان بر این باورند که باید از طرف مسئولین بیشتر مورد توجه قرار بگیرد.

این موضوع در حالی است که به گفته سلیمی، در ساخت و پخش برنامه‌های تلویزیونی توجهی به این موضوع نمی‌شود. علاوه بر آن در صورت مطالبه‌گری ناشنوایان یا خانواده آنها، تعداد مخاطبان ناشنوا مورد بررسی قرار می‌گیرد و اگر عدد قابل توجهی نبود، از مترجم ناشنوایان استفاده نمی‌شود. 

استفاده از فناوری در راستای زندگی بهتر ناشنوایان

مدیرعامل انجمن خانواده ناشنوایان ایران با انتقاد از نبود امکانات آموزشی برابر برای این گروه از جامعه، روند برنامه‌ریزی در ارائه محتوای آموزشی به وسیله اپلیکیشن شاد را تبعیضی جدی علیه ناشنوایان عنوان کرد و گفت: «این اتفاق زمانی که آموزش‌وپرورش تصمیم گرفت همسان‌سازی سیستم آموزشی دانش‌آموزان معلول و عادی را اجرایی کند هم ناشنوایان را به طور جدی تحت تاثیر بی‌برنامگی‌های قرار داد. نمی‌‌توان انتظار داشت دانش‌آموزان ناشنوا صرفا به دلیل وجود محتوای متنی بتوانند از این امکانات استفاده کنند.»

او با تاکید بر اینکه استفاده از فناوری به ناشنوایان کمک قابل توجهی خواهد کرد و استفاده از امکانات شهری، برقراری ارتباط و زندگی را برای آنها بسیار ساده‌تر خواهد کرد گفت: «بعد از ورود گوشی‌های موبایل هوشمند و استفاده از تماس تصویری، ناشنوایان یکی از مهم‌ترین چالش‌هایشان که ارتباط با دیگر افراد ناشنوا و همچنین افراد شنوا بود حل شد. اما این میزان از بهره‌وری کافی نیست و نیازمند آن هستیم که از تجربه کشورهای توسعه یافته به منظور بهره‌وری بیشتر از تکنولوژی در زندگی روزمره افراد ناشنوا و دیگر افراد معلول جامعه به درستی استفاده کنیم.»

استقلال ناشنوایان با تکنولوژی

نهادهای رسمی و دولتی، از وزارت آموزش و پرورش گرفته تا مسئولان شهری آنقدر که باید استفاده از تکنولوژی برای بهبود زندگی ناشنوایان را جدی نگرفته‌اند. این در حالی است که کم و بیش و با وجود نابرابری‌های ملموس، ناشنوایان و خانواده‌های آنها همچنان در این حوزه فعال هستند. فناوری‌های روز برای این افراد تبدیل به ابزاری برای بهبود شرایط زندگی‌شان شده و حتی آنها را به آینده خوشبین کرده است. 

هاناپ اپلیکیشنی است که بر روی موبایل (با هر سیستم عاملی) قابلیت نصب دارد و به ناشنوایان یا کم شنوایان و افرادی که قابلیت صحبت کردن یا شنوایی را به هر دلیلی ندارند کمک میکند تا با مخاطب خود، بدون نیاز به شخص دیگری ارتباط برقرار کنند و صداها را با کمک این اپلیکیشن که در آن از هوش مصنوعی استفاده شده است تشخیص دهد.

«حمیدرضا محترم»، بنیانگذار استارتاپ هاناپ، خود فردی ناشنواست و برای ورود تکنولوژی به زندگی ناشنوایان و تغییر سبک زندگی آنها تلاش های قابل توجهی کرده است. مصاحبه دیجیاتو با او به شکل چت آنلاین انجام شد و راهی بود برای درک بیشتر مشکلات افراد ناشنوا. او بر این باور است که در ایران فناوری برای ناشنوایان متاسفانه دسترسی پذیر و مناسب سازی نشده است.

او با توضیج درباره هاناپ و امکاناتی که در اختیار کاربران ناشنوا قرار داده به دیجیاتو گفت: «ما در نسخه آزمایشی از کاربر سوال کردیم چه امکاناتی نیاز دارد یا چه مشکلاتی دارد. بعد از انجام این تحقیقات، ویژگیهای دیگری هم اضافه کردیم مثل درخواست تاکسی یا مشاوره آنلاین و امکاناتی از این دست. همه این امکانات را به هاناپ اضافه کرده ایم تا کاربر ناشنوا امکان بهره مندی از فناوری را به درستی داشته باشد.»

بی توجهی مسئولان به فعالیت برای بهبود زندگی ناشنوایان

محترم هم وضعیت اپلیکیشن شاد را برای دانش آموزان ناشنوا نامناسب توصیف کرده و معتقد است، آموزش و پرورش نه در اپلیکیشن شاد و نه در برنامه های آموزشی شبکه آموزش نیاز دانش آموزان ناشنوا و همچنین نابیانا را مورد توجه قرار نداده است. او با بیان این موضوع به فعالیت افرادی که برای بهبود آموزش ناشنوایان تلاش کرده اند اشاره کرد و گفت: «در حال حاضر متخصصان این حوزه مشغول تولید محتوای مناسب برای دانش آموزان ناشنوا هستند و بارها از مسئولین خواسته اند که در این حوزه همکاری کنند. این موضوع اما در حالی است که تا امروز مسئولین هیچ همکاری را شکل نداده اند و همه فعالان این حوزه به شکل شخصی مشغول فعالیت هستند.»

او در پاسخ به این پرسش که آیا فعالیت نهادهای دولتی برای استفاده از فناوری به منظور بهبود مشکلات ناشنوایان کافی است یا خیز، گفت: «زمانی که «امیرناظمی»، ریاست سازمان فناوری اطلاعات ایران را بر عهده داشت، درخصوص دولت الکترونیکی تلاشهایی انجام شد. در همین راستا حتی سایت های زیرمجموعه هم مناسب سازی شد و در مجهز به چت آنلاین شدند.» 

محترم با ابراز امیدواری نسبت به تغییر دولت ادامه داد: «ما امید داریم در این دولت الکترونیکی هم شاهد پیشرفت امکانات برای ناشنوایان باشیم. حداقل انتظار داریم در شرایطی که دانشجویان و دانش آموزان دوباره وارد دوران تحصیل خود شده اند، امکانات بهتری در اپلیکیشن های آموزشی در اختیار آنها گذاشته شود.»

طرح صیانت علیه ناشنوایان است!

یکی از مسائلی که فعالان و آگاهان مشکلات ناشنوایان همواره نگرانی خود درباره آن را ابراز کرده اند، طرح صیانت از فضای مجازی است. طرحی که نه تنها از شرایط زیست عادی ناشنوایان صیانتی نخواهد کرد، بلکه موقعیتی را ایجاد خواهد کرد که ناشنوایان امکان استفاده از اطلاعات، آموزش و ارتباطات به وسیله فضای مجازی را از دست دهند.

به اعتقاد بنیان گذار هاناپ، اینترنت بر پایه طرح صیانت به ناشنوایان صدمه وارد خواهد کرد. حتی این طرح به شکلی تنظیم شده که به هیچ عنوان جامعه ناشنوایان را مورد توجه قرار نداده است: «گویی ما اصلا شهروند نیستیم و نباید از امکانات با توجه به معلولیت هایمان استفاده کنیم.»

او با اشاره به اینکه محتوایی که ناشنوایان نیاز دارند، بیشتر در سایت های خارجی است و با وجود عدم دسترسی کاربران ایرانی به برخی از سایت ها در نهایت ناگزیر به استفاده از فیلترشکن هستیم، گفت: «این موضوع دو مشکل اصلی برای ناشنوایان به وجود می آورد نخست اینکه میزان استفاده آنها بدون هیچ حمایتی از اینترنت بین المللی بیشتر خواهد شد و در نتیجه هزینه اینترنت بیشتری باید پرداخت کنند، دوم اینکه هیچ تمهیدی برای تولید محتوای به زبان اشاره به شکل گسترده وجود ندارد و دولت هم حمایت کافی را انجام نداده است.»

فناوری پله پیشرفت ناشنوایان

«سعید رنگاویز طوسی»، مدیر استارتاپ دفینو که در حوزه ناشنوایان فعالیت می کند هم با تاکید بر اینکه امکانات رفاهی مبتنی بر فناوری به ناشنوایان کمک قابل توجهی خواهد کرد، به دیجیاتو گفت: «تکنولوژی کمک قابل توجهی به ناشنوایان خواهد کرد و دسترسی به امکانات را برای آنها ساده تر می کند. این اما در حالی است که این امکان در کشور مورد توجه جدی قرار نگرفته و حتی در حوزه آموزش دانش آموزان ناشنوا هم اپلیکیشن مناسب در اختیار آنها قرار نگرفته و والدین ناگزیرند خود همه پروسه آموزش را به دانش آموز ناشنوای خود ارائه دهند.»

به گفته رنگاویز این استارتاپ در پی نیازسنجی هایی که انجام شده، در حال آماده سازی پکیج های آموزشی مبتنی بر زبان اشاره است. این پکیج ها نیازی است که آموزش و پرورش باید توجه جدی به آن می کرد اما این اتفاق شکل نگرفته است.

او با ابراز ناراحتی از این موضوع که هیچ نهادی به شکل رسمی برای ناشنوایان برنامه ریزی نکرده و به فکر افراد ناشنوا نیست، گفت: «فناوری این ظرفیت را دارد که زندگی ناشنوایان را به طور قابل توجهی تغییر دهد و منجر به استفاده بهتر آنها از امکانات شود. این در حالی است که در صورت فراهم نکردن اپلیکیشن هایی مبتنی بر نیاز ناشنوایان، فناوری تیغ دولبه ای خواهد شد که اگر مورد توجه قرار نگیرد، زندگی را برای آنها سخت تر هم خواهد کرد.»

یکی از فعالیت هایی که دفینو در راستای تغییر و بهود شرایط زندگی ناشنوایان انجام داده ارائه خدمات آموزش راهنمایی و رانندگی است. این فرایند در شرایطی انجام شده که کتاب آئین نامه راهنمایی و رانندگی به دلیل پیچیدگی بار معنایی واژگان امکان بهره وری مناسب افراد ناشنوا را ممکن نمی کند. این موضوع دقیقا بر اساس تفاوت دایره واژگانی افراد ناشنوا است که در تالیفات آموزشی ناشنوایان مورد توجه قرار نگرفته است. ناشنوایان نیازمند درک هستند، این درک با استفاده از تکنولوژی بهتر و کاملتر انجام خواهدشد.