ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) یا رمزارز ملی چیست و چه کاربردی دارد؟

«ارز دیجیتال بانک مرکزی» یا «CBDC» دارایی دیجیتالی است که توسط بانک مرکزی کشورها صادر می‌شود و دولت‌ها آن را به عنوان پول رسمی دیجیتالی به رسمت می‌شناسند.

در این مقاله ضمن آشنایی با ارز دیجیتال بانک مرکزی، تفاوت آن با سایر رمزارزهای بازار خصوصا بیت کوین مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین به صورت اجمالی به این سوالات پاسخ داده می‌شود که آیا با روی کار آمدن رمزارزهای ملی آیا ممکن است پول‌های رایج و رسمی کشورها جای خود را به چنینی دارایی‌های دیجیتالی بدهند؟ و آیا رشد ارز دیجیتال بانک مرکزی ممکن است بتواند آینده بیت کوین و سایر رمزارزها را تحت‌الشعاع قرار دهد یا خیر.

ارز دیجیتال بانک مرکزی با رمزارزهایی همچون بیت کوین تفاوت‌هایی دارند. رمزارزهایی مانند بیت کوین توسط دولت صادر نمی‌شوند و مرزهای جغرافیایی محدودیتی برای تراکنش و معامله با آنها ایجاد نمی‌کند. از سوی دیگر رمزارزها توسط نهادی دولتی بیت کوین یا سایر رمزارزها را در کشورهای مختلف تحت نظارت قانونی قرار نمی‌دهد. اما CBDC‌ها توسط بانک مرکزی صادر می‌شود و دولت‌ها بر آن نظارت دارند.

CBDC‌ها که با نام رمزارز ملی نیز شناخته می‌شوند در واقع شکل تکامل یافته پول سنتی است که در مقابل پول نقد فیزیکی قرار می‌گیرد. این رمزارزهای ملی معمولا به شکل توکن مجازی عرضه می‌شوند و در واقع معادل ارز فیات موجود یک کشور به حساب می‌آیند.

کاربران می‌توانند چنین دارایی‌هایی را همانند رمزارزها از کیف پول دیجیتال مدیریت کرده و معاملات خود را با چنین دارایی‌هایی انجام بدهند.

محبوبیت فزاینده بازار ارزهای دیجیتال در چند سال گذشته، دولت‌های بسیاری را در  جهان را بر آن داشته تا به این حوزه توجه بیشتری نشان دهند. موسسه‌های مالی، بانک‌ها و حتی شرکت‌های خصوصی برای جایگزین کردن پول نقد سنتی در سیستم خود رقابت می‌کنند که به صورت خلاصه به آن ارزهای دیجیتال بانک مرکزی، «CBDC» یا «Central Bank Digital Currencies» می‌گویند.

با این وجود، شباهت‌ بین CBDC و ارزهای دیجیتال تقریبا به همین جا ختم می‌شود و این دو تفاوت‌های زیرساختی با یکدیگر دارند که قابل تامل است. در این مقاله، به توضیح و توصیف ارز دیجیتال بانک مرکزی می‌پردازیم و به این سوال پاسخ می‌دهیم که چرا دولت‌ها به استقرار چنین دارایی‌های دیجیتال مشتاق هستند.

CBDC چیست؟

ارز دیجیتال بانک مرکزی یا همان CBDC در واقع ارز تحت حمایت دولتی است که می‌تواند برای پرداخت توسط افراد، مشاغل، دولت‌ها و در واقع توسط هر فردی مورد استفاده قرار گیرد. این ارزهای دیجیتال بانک مرکزی معمولا برای بهبود روش‌های پرداخت‌ طراحی شده‌اند و کاربردی شبیه پول نقد دارند، اما نقل و انتقالات آن به صورت دیجیتالی انجام می‌شود.

رایج‌ترین رویکرد در مورد CBDC‌ها،‌ ذخیره توکن‌ها در کیف پول دیجیتالی و در گوشی‌های هوشمند است. حتی برای کاربرانی که مشکل اتصال به اینترنت دارند، معمولا بانک‌های مرکزی پشتیبانی از پرداخت‌ها را از طریق پروتکل‌های مخابراتی شبکه 2G مانند USSD و SMS فراهم می‌کنند.

با اصول رمزنگاری مناسب CBDCها،‌ می‌توان تقریبا بهصورت کامل مشکل جعل ارزهای فیات را حل کرد. گفتنی است عملا هیچ کدام از ارزهای دیجیتال توسعه یافته توسط بانک مرکزی، هیچ‌گونه شباهتی به رمزارزهایی مانند بیت کوین ندارند. در واقع CBDCها به مرجع مرکزی که آنها را صادر، توزیع و دیریت می‌کند، متکی هستند.

در مقابل، رمزارزها عموما غیرمتمرکز بوده و مستقل از بانک‌های مرکزی کار می‌کنند. همچنین رمزارزها به سیستمی از اصول رمزنگاری شده برای پردازش تراکنش‌های جدید متکی هستند.

در حالیکه جدایی ارزهای دیجیتال از دولت‌ها بدین معنی است که اکثر کشورها رمزارز قانونی ندارند، اما از سوی دیگر همین مساله باعث می‌شود که چنین رویکردی، آنها را از خطر بی‌ثباتی سیاسی نیز محافظت کند. به زبان ساده، ارزهای دیجیتال و CBDCها برای کاربردهای کاملا متفاوتی طراحی شده‌اند.

با این حال، با نگاهی به کاربرد روزمره، CBDC متمرکز وضعیتی مشابه ارزهای دیجیتال موجود ارائه می‌دهد. رمزارزها دارایی‌هایی هستند که به راحتی و از طریق اتصال به اینترنت قابل معامله و نقل و انتقال هستند و می‌توانند برای قراردادهای هوشمند نیز به کار برده شوند.

به جرات می‌توان گفت که تراکنش‌های مربوط به ارزهای دیجیتال دراغلب موارد به صورت قابل توجهی سریعتر از نقل و انتقال‌های بانکی و سنتی انجام می‌شوند و هیچ واسطه‌ای نیز در این معاملات وجود ندارد. این بدان معنی است که کاربران می‌توانند فراتر از مرزها و در ساسر جهان به راحتی و بدون نیاز به خپرداخت هزینه‌های گزاف، یا انتظار زمانی، تراکنش‌ها را انجام داده و معاملات خود را به نتیجه برسانند.

به صورت خلاصه می‌توان گفت:

CBDC اساسا توکن دیجیتالی است که توسط بانک مرکزی و دولت یک کشور پشتیبانی می‌شود. این توکن‌ها، متمرکز هستند و تابع همان سیاست‌های مالی سنتی هستند.

بانک‌های مرکزی بر توزیع و گردش CBDC نظارت کامل دارند. در مقابل، ارزهای رمزنگاری شده غیرمتمرکز هستند و برخی مانند بیت کوین، میزان عرضه ثابتی دارند. معمولا CBDC‌ها با هدف دسترسی توسط جمعیت بیشتری طراحی می‌شوند. همچنین با توجه به اینکه در چنین سیستمی، مقامی مرکزی موضوع را راهبرد می‌کند،‌ این احتمال وجود دارد که معامله با آنها ارزان‌تر تمام شود. اما یکی از نقاط ضعف CBDC‌ها آن است که معمولا مشمول سیاست‌های مالی مشابه ارزهای فیات می‌شوند و نمی‌توان آنها را به عنوان سرمایه قابل ذخیره برای بلندمدت در نظر گرفت.

ویژگی‌های ارز دیجیتال بانک مرکزی

با وجودی که CBDC‌ها هنوز در ابتدای راه هستند، اما ویژگی‌های عمومی دارند که وجه تشابه آنها با یکدیگر است. ارز دیجیتال مرکزی هر کشوری نمادی از رمرارز ملی آن محسوب می‌شود.

• ارز دیجیتال بانک مرکزی متمرکز است

برخلاف بیت کوین که جزو پروژه‌های غیرمتمرکز محسوب می‌شود، رمزارز ملی کشورها متمرکز هستند و توسط نهادهای مالی دولتی کشورها قوانینی برای آنها تعیین می‌شود.

• هنوز رمزارز ملی در بین کشورهای جهان جای خود را پیدا نکرده است.

یکی دیگر از وجوه مشترک ارزهای دیجیتال بانک مرکزی آن است که در بین کشورهای جهان، هنوز نتوانسته جای خود را به صورت رسمی پیدا کند و بسیاری از کشورها هنوز در مرحله بررسی و توسعه آن هستند.

• موضوع حریم خصوصی و ردیابی تراکنش‌ها مورد توجه است.

یکی از موضوعات مهمی که در مورد ارز دیجیتال بانک مرکزی مطرح می‌شود، حریم خصوصی افراد، ردیابی تراکنش‌ها و معاملات است. کشورهای مختلف جهان در مورد چنین موضوعاتی برای رمزارز ملی در حال بررسی هستند. اینکه فرد چقدر دارایی دیجیتالی دارد و چه تراکنش‌هایی انجام می‌دهد،‌ از موضوعاتی است که بحث‌های زیادی در مورد آن مطرح شده است.

چرا بانک های مرکزی به دنبال دارایی الکترونیک هستند؟

نقش اصلی بانک مرکزی، مدیریت پول قانونی کشور (واحد پول) و مقدار پول در گردش است. همان‌طور که انتظار می‌رود، تولید اسکناس و پول نقد فیزیکی، به صورت کلی گران تمام می‌شود و نظارت بر چنین دارایی‌هایی نیز پس از ورود به بازار بسیار دشوار است.

در نتیجه دارایی دیجیتالی که توسط بانک مرکزی عرضه شود، به حل دو مشکل ذکر شده کمک می‌کند. چنین رویکردی، نه تنها برای بانک مرکزی، بلکه برای عموم مردم به کاهش هزینه‌ها منجر می‌شود.

بانک‌‌های مرکزی می‌گویند CBDC‌ها می‌توانند برخی از مشکلات مالی را برطرف کنند. از دیگر مزایای این ارزهای دیجیتالی می‌توان به معاملات ارزان‌تر و سریع‌تر در داخل هر کشور و در سطح بین المللی اشاره کرد. در حال حاضر، اکثر کشورها از نوعی سیستم تسویه ناخالص بلادرنگ (RTGS) استفاده می‌کنند. با این وجود، از آنجایی که چنین سیستمی تنها در دسترس بانک‌ها قرار دارد،‌ کاربرانی که حساب بانکی ندارند، با مشکلات بسیاری روبرو خواهند بود.

بر اساس مقاله منتشر شده توسط دولت فدرال ایالات متحده، 6.5 درصد از جمعیت این کشور یا تقریبا حدود 8.4 میلیون خانوار آمریکایی،‌ حساب بانکی ندارند و به سیستم مالی نیز دسترسی ندارند. در صورتی که CBDC از حساب‌های بانکی استفاده کند و بدون نیاز به استفاده از گوشی‌های هوشمند، از شبکه تلفن همراه استفاده کند، می‌تواند در دسترس 98 درصد از خانواده‌ها قرار گیرد.

همین مساله باعث شد که قانونگذاران السالوادور نگاه خود را به فناوری ارزهای دیجیتال تغییر دادند. با این وجود، آنها تصمیم گرفتند به جای توسعه CBDC، لایحه‌ای را تصویب کرده و بیت‌کوین را در سال 2021 به‌عنوان ارز قانونی به رسمیت بشناسند. این بدان معناست که شهروندان السالوادور می‌توانند با پول نقد و با مرزارز معامله کنند. شهرواندان السالوادور می‌توانند تمامی پرداخت‌ها از قبض برق گرفته تا عوارض مالیاتی را با بیت کوین پرداخت کنند و بیت کوین از نظر پذیرش برای آنها با دلار برابری می‌کند.

CBDC‌ها تهدیدی برای بیت کوین نیستند

می‌توان گفت که CBDC‌ها نسخه‌ای از رمزارزهایی مانند بیت کوین هستند که توسط بانک مرکزی عرضه می‌شوند. با این وجود،  رمزارزها و CBCD به هیچ‌وجه از فناوری یکسانی استفاده نمی‌کنند. ارزهای غیرمتمرکز از فناوری بلاک چین استفاده می‌کنند که به مکانیسمی توافقی نیاز دارند تا این اطمینان حاصل شود که هیچ یک از طرفین کنترل را در دست ندارند. این وضعیت به صورت طبیعی در مورد CBDC‌ها تغییر می‌کند، بنابراین آنها بیشتر شبیه به پایگاه داده متمرکز هستند.

تصوری در این زمینه وجود دارد که می‌گوید دولت‌ها از بیت کوین و سایر رمزارزها به دلیل عدم قابلیت ردیابی خوششان نمی‌آید. با این وجود گفته می‌شود افرادی که درگیر فعالیت‌های غیرقانونی هستند، مدت‌هاست از شبکه بیت کوین دور شده‌اند. اما در بین رمزارزها نیز برخی همچون «مونرو» به دلیل غیرشفاف بودن از محبوبیت خاصی برخودارهستند و محبوبیت دارند.

وقتی نگاه مثبتی به CBDC‌ها ایجاد می‌شود،‌ راه را برای ردیابی بهتر نسبت به بیت کوین باز می‌کند. چنین استراتژی می‌تواند به نفع دولت‌ها و بانک‌های مرکزی باشد. از سوی دیگر،‌ CBDC‌ها می‌تواند به رفاه بیشتر شهروندان کمک کند. هرچند می‌‌تواند خطراتی مانند خطر کاهش حریم خصوصی و محرمانه بودن معاملات را نیز به همراه داشته باشد.

حتی در دنیای دیجیتال امروزی، ردیابی عادات خرج کردن یا درآمد یک فرد در چندین حساب بانکی و خدمات می‌تواند پیچیده باشد. با این حال، با CBDC‌، دولت‌ها نظارت کاملی بر پایگاه داده متمرکز خواهند داشت. چین یکی از اولین کشورهایی بود که تحقیق و توسعه ارز دیجیتال عرضه شده توسط بانک مرکزی را مورد توجه قرار داد و روسیه نیز پیشنهاد روبل دیجیتالی یعنی CBDC روسیه را مطرح کرد.

آیا CBDC‌ها می‌توانند جایگزین پول نقد فیزیکی شوند؟

نکته دیگری که باید در نظر گرفت این است که دولت ها اغلب CBDC‌ها را به عنوان دارایی دیجیتالی معرفی می‌کنن که دارای مزایای بسیاری است. یکی از موضوعات مورد توجه در مورد چنین دارایی‌هایی به حفظ حریم خصوصی تراکنش‌ها و امکان پرداخت آنها به صورت آفلاین و بدون اتصال به اینترنت است.

با این وجود بسیاری از دولت‌های غربی اعتراف کرده‌اند که CBDC‌ها باید به حفظ حریم خصوصی کاربران و امکان انجام تراکنش‌ها به صورت آفلاین را در نظر بگیرند. یکی از مدیران ارشد بانک مرکزی اروپا (ECB) در مصاحبه‌ای مطبوعاتی با فایننشال تایمز اعلام کرد که این مرجع، هیچ منفعت تجاری در ذخیره، مدیریت یا کسب درآمد از داده‌های کاربران ندارد.

در مورد این موضوع که آیا ارزهای دیجیتال بانک مرکزی ممکن است جایگزین پول نقد فیزیکی شوند، دیدگاه‌های مختلفی مطرح می‌شود. این جایگزینی ممکن است چقدر طول بکشد و آیا کاربران از چنین رمزارزهای ملی استقبال می‌کنند یا ترجیح می‌دهند با بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال معامله کنند.

بر اساس گزارش شورای آتلانتیک، بیش از 80 کشور در حال حاضر در حال تحقیق، آزمایش یا استقرار یک ارز دیجیتال هستند. این تعداد از ماه می 2020 بیش از دو برابر افزایش یافته است که نشان دهنده پذیرش رو به رشد این فناوری در سطح جهانی است.

برجسته‌ترین پروژه CBDC

پروژه e-yuan چین (یوآن دیجیتال سابق) برجسته ترین پروژه CBDC تاکنون است. این کشور یکی از اولین کشورهایی بود که قابلیت‌های پایداری یک CBDC را مورد بررسی قرار داد و تحقیقات خود را از اوایل سال 2014 آغاز کرد. پس از چندین سال آزمایش، سرانجام انتظار می‌رود که در سال 2022 یا اوایل سال 2023 برای عموم مردم عرضه شود.

شهرهای سوژو، چنگدو و شنژن چین اولین شهرهایی بودند که در آزمایش‌های یوان الکترونیکی شرکت کردند. دولت همچنین از شرکت های خصوصی مانند مک دونالد و استارباکس دعوت کرد تا به این پروژه بپیوندند.

با این حال، کشورهای دیگر هم بیکار ننشسته‌اند. خبرهای بسیاری در مورد ارز دیجیتال اتحادیه اروپا و ایالات متحده منتشر شده است. با این حال، این پروژه‌ها هنوز در روزهای نخستین خود هستند و هنوز در دستان کاربران نهایی آزمایش نشده‌اند.

اتحادیه اروپا و ایالات متحده اکنون در حال بررسی پیاده سازی CBDC بر اساس یورو و دلار هستند. چشم انداز ارز دیجیتال صادر شده توسط بانک مرکزی در کشورهایی با اقتصاد کمتر توسعه یافته نیز شتاب گرفته است. هند، تایلند و ونزوئلا تنها نمونه کوچکی از کشورهایی هستند که علاقه شدیدی به توسعه توکن ارزهای مربوطه خود دارند.

با توجه به مزایای بی شماری که CBDC‌ها ارائه می‌دهند، جای تعجب نیست که دولت‌ها در سراسر جهان به طور کامل از آنها استقبال کنند.

همچنین شایان ذکر است که در حال حاضر تقاضای قابل توجهی برای معادل دیجیتالی ارزهای فیات مانند دلار و یوان وجود دارد. صادرکنندگان استیبل کوین مانند تتر (USDT) و USD Coin (USDC) تا به امروز بیش از 100 میلیارد دلار ارز دیجیتال با پشتوانه فیات صادر کرده‌اند. با این حال باید دید که آیا این تقاضا به دارایی‌های مورد حمایت دولت تبدیل می‌شود یا خیر.