رویارویی فضایی بین چین و ایالات متحده تا چه اندازه جدی است؟

در ماه می سال جاری میلادی، چین با فرود مریخ‌نوردی بر سطح کره مریخ، مهر تائیدی بر حضور رو به رشد خود در صنعت فضایی زد. این شاهکار، توانایی‌های فضایی ملت چین را به جهانیان نشان داد و بازار رقابت‌ها در فضا را بسیار داغ کرد. آیا چنین رخدادی واقعا جای نگرانی دارد؟

هنگامی که مریخ‌نورد «ژور ونگ» (Zhurong) در 14 ماه می به سطح مریخ رسید، چین به دومین کشوری تبدیل شد که توانسته فرود موفقیت‌آمیز بر روی این کره انجام دهد. پیش از این آمریکا با فرود مریخ‌نورد خود با نام Perseverance در 18 فوریه سال جاری، به مقام اولین کشور موفق در این زمینه دست یافته بود. در حال حاضر، چین قصد دارد با ساخت یک ایستگاه فضایی جدید و انجام تحقیقات بیشتر در فواصل دورتر از ماه به کمک فضانورد Chang’e 4، حضور گسترده خود در فضا را تثبیت کند.

در حالیکه رهبران سازمان فضایی ایالات متحده NASA، مدیر جدید این سازمان Bill Nelson، فضانورد سابق و کاندیدای معاونت مدیریت Pam Melroy این موفقیت خارق‌العاده را به چین تبریک گفته‌اند، با این‌حال لحنی از احتیاط در صحبت‌های آن‌ها به گوش می‌خورد و Nelson چین را به عنوان یک رقیب سرسخت برای ایالات متحده معرفی کرده است.

صدور اخطارنامه

Nelson در جلسه کنگره به تاریخ 19 ماه می، با در دست داشتن عکسی از مریخ که توسط مریخ‌نورد Zhurong چین گرفته شده بود، با لحن نگرانی به نمایندگان ایالات متحده هشدار داد. وی در این باره گفت: می‌خواهم همه شما این عکس را با دقت ببینید ... این یک رقیب سرسخت برای همه ماست.

این کشور تلاش دارد تا انسان‌ها را بر سطح ماه فرود آورد. اگر آن‌ها در این زمینه موفق شوند، بدین معنا است که یا ما باید از آرزوهای خود در این زمینه دست بکشیم و میدان را خالی کنیم و یا برنامه‌های فرود انسان در فضا را جدی‌تر از همیشه دنبال کنیم. باید به صورت جدی تصمیم بگیریم که آیا قصد داریم انسان‌ها را به ماه بفرستیم یا خیر. سپس طرح‌های خود را ارائه دهیم.

به نظر می‌رسید که سخنرانی Nelson این نکته را القا می‌کند که گسترش فعالیت‌های چین در فضا، نیروی محرکه‌ای برای ناسا است تا بیش از پیش از برای فرود انسان‌ها روی ماه تلاش کند. ناسا اکنون در تلاش است تا با برنامه Artemis، انسان‌ها را به ماه بفرستد و تا پایان دهه میلادی پیش‌رو، شرایط حضور پایدار برای انسان در سطح این کره را فراهم کند.

Nelson در ادامه صحبت‌های خود افزود: چین در حال توسعه ساخت یک ناو فضایی بزرگ است که در نزدیکی منطقه Artemis فرود آید و در همان‌ محل ساکن شود. وی همچنان با اشاره به گزارش‌هایی که نام آن‌ها فاش نشده است، تاکید کرد که چین در حال برنامه‌ریزی برای رسیدن به این ناحیه جنوبی کره ماه در همین دهه است.

حمایت‌های سیاسی

Nelson در ادامه هشدارهایی که در مورد پیشرفت چین در این حوزه داده بود، خواستار افزایش بودجه آژانس فضایی ایالات متحده شد. وی گفت: ناسا به تنهایی نمی‌تواند این کار را انجام دهد. ما یک رقابت سخت در پیش‌رو داریم. برای پیروزی در این رقابت نیاز به بودجه‌های کلان است.

David Burbach دانشیار امور امنیت ملی در کالج جنگ دریایی ایالات متحده در این‌باره گفت: Nelson می‌داند که برای پیشبرد اهداف فضایی آمریکا در حضور انسان بر روی ماه، به بودجه بیشتری نیاز است و انتظارات او، انتظاراتی منطقی هستند. با این‌حال صحبت‌های Burbach نظرات شخصی وی هستند و تاثیری بر نظرات دولت مردان ندارد.

Burbach افزود: صحبت از حضور یک رقیب سرسخت همانند چین در فضا، روش بهتر و آسان‌تری برای یادآوری شرایط به دولت‌ مردان است. من فکر نمی‌کنم که چین قادر باشد آمریکا را در برنامه فرود انسان بر روی ماه شکست دهد و از آن پیشی بگیرد. جدای از این برنامه، هر دو کشور در گیر و دار کشف مریخ هستند. اینطور به نظر می‌رسد که چین در این مقطع در تلاش است تا آمریکا را تحت فشار بگذارد. اما Nelson درست می‎‌گوید. چین روز به روز بیشتر پیشرفت می‌کند و در آینده‌ای نه چندان دور رقیبی سرسخت در کشف فضا برای ایالات متحده خواهد بود.

Nelson در این زمینه تنها نیست. افراد بسیاری با او هم عقیده هستند. Melroy در جریان جلسه سِنا در تاریخ 20 ماه می در مورد فعالیت‌های فضایی چین مورد پرسش قرار گرفت و به دستاوردهای متعدد اخیر این کشور اشاره کرد. او می‌گوید: فقط فرود بر روی سطح مریخ نیست که بسیار جالب است. فرود روی ماه و ساخت ماژول‌های مختلف با هدف ساخت یک ایستگاه فضایی جدید در مدار زمین ما را بسیار متحیر کرده است.

Melroy افزود: چین اهداف فضایی ایالات متحده را شناسایی کرده و قصد دارد که برتری خود در این زمینه را به اثبات برساند.

با این‌حال، برخی نیز مخالف با این نظرات هستند.

Burbach می‌گوید: گمان می‌کنم چین فاصله بسیار زیادی از منظر تکنولوژی فضایی، با ایالات متحده دارد و مدت زمان بسیاری طول می‌کشد تا بتواند به رقابت با ناسا بپردازد. او افزود: اگر بخواهیم یک رتبه‌بندی جهانی برای میزان برتری کشورها در حوزه فضایی در نظر بگیریم، باید مقام دوم را به چین اختصاص دهیم. اما باید مفهوم برتری فضایی را نیز برای خود تعریف کنیم. اگر برتری فضایی به این معنا باشد که چه کشوری فعالیت‌های هیجان‌انگیزتر و گسترده‌تری در فضا انجام داده است، بی‌شک رتبه اول متعلق به ایالات متحده است.

نگرانی‌هایی فراتر از فرود یک مریخ‌نورد

Melroy اظهار داشت که نگرانی او فقط ناشی از موفقیت‌های پی در پی چین نیست. او گفت: ما حق داریم که نگران باشیم. اگر سرقت مالکیت معنوی و رفتارهای تهاجمی در فضا را در نظر بگیرید، می‌بینید که واقعا جای نگرانی وجود دارد.

طبق گفته ناسا، در طول سال‌های اخیر نگرانی‌هایی در مورد به اشتراک‌گذاری اطلاعات غیرقانونی وجود داشته است. این نگرانی از آن‌جایی نشات می‌گیرد که ناسا نمی‌تواند طبق قوانین عمومی، هیچ‌گونه فعالیت دوجانبه یا مشارکتی با سازمان فضایی چین داشته باشد. در ژانویه 2021، مطابق گزارشی از Reuters، یکی از دانشمندان ناسا به دروغگویی در مورد برقراری رابطه با دولت چین من باب استخدام محققان خارجی با هدف توسعه روابط متهم شده است. وی پس از مدتی گناه خود را پذیرفت.

وی ادامه داد: امریکا به پیروی از قوانین خود ادامه خواهد داد. ما باید اطمینان حاصل کنیم که امریکا در مورد هر نوع تعامل با چین بسیار دقیق و سنجیده رفتار می‌کند. اما این بدان معنا نیست که هیچ نوع همکاری با یکدیگر نخواهیم داشت. مواقعی نیز وجود دارند که همکاری با چین به نفع ایالات متحده خواهد بود.

در ماه می، هنگامی که راکت Long March 5B کشور چین از کنترل خارج شد و به سمت زمین در حال سقوط بود، نگرانی جهانی را برانگیخت. این راکت اولین ماژول ایستگاه فضایی جدید چین یعنی Tianhe را به فضا پرتاب کرده بود. در حالیکه پیش‌بینی‌ها احتمال فرود آن در مناطق مسکونی و شلوغ را رد می‌کرد، اما باز بسیاری از مردم وحشت‌زده بودند. خوشبختانه بقایای موشک پس از سوختن در جو زمین، در اقیانوس هند و به دور از مناطق پرجمعیت سقوط کرد. با این‌حال نگرانی‌های بسیاری برای مردم و ناسا در سراسر جهان ایجاد شده بود.

ناسا پیش از سقوط موشک به زمین، بیانیه‌ای در این مورد نوشت: کشورهایی که فعالیت‌های فضایی انجام می‌دهند، باید خطرات ناشی از ورود مجدد اجسام فضایی را برای مردم و املاک در زمین به حداقل برسانند. جزئیات باید به خوبی مشخص شود و دقت در طراحی و محاسبات حداکثر باشد.

واضح است که چین نتوانسته استانداردهای مسئول مربوط به زباله‌های فضایی خود را رعایت کند. بسیار حیاتی است که چین و دیگر کشورهای فعال در این حوزه ایمنی، ثبات، امنیت و پایداری طولانی مدت فعالیت‌های فضایی خود را تضمین کنند.

Brain Weeden مدیر برنامه‌ریزی بنیاد جهانی امنیت در این‌باره به Space.com گفت: فرود مریخ‌نورد بر روی مریخ برای امنیت امریکا تهدیدی به حساب نمی‌آید. اما چین در حال مطالعه بر روی انواع دیگری از فضانوردهاست که توانایی‌های متفاوت دارند و فن‌آوری‌های فضایی جدیدی را روی کار می‌آورند. این پیشرفت‌ها می‌تواند بر روی امنیت ملی امریکا تاثیر بگذارد. البته این نظر، عقیده شخصی Weeden است و نظرات کارفرمایان را منعکس نمی‌کند.

اگر دستاوردهای چین در مریخ و ماه را کنار بگذاریم، به فعالیت‌های دیگر این کشور همانند استفاده‌های نظامی از فضا با هدف آزمایش موشک ضدماهواره می‌رسیم. مطابق گزارش منتشر شده‌ای در سال 2018، چین در حال تولید سلاح‌های مافوق صوت است که ایالات متحده را نگران می‌کند. علاوه بر این‌، چین برای گسترش همکاری‌های بین‌المللی به تازگی با کشور روسیه به توافق بر سر ساخت یک ایستگاه تحقیقاتی بر روی ماه رسیده است.

نگاهی به آینده

قدم بعدی چیست؟ چین در ادامه فعالیت‌های فضایی خود، به توسعه ایستگاه فضایی و کشف مریخ و ماه ادامه می‌دهد. با وجود قانون منع فعالیت‌های دوجانبه میان ناسا و سازمان فضایی چین، همکاری به‌طور کلی بسیار محدود خواهد بود.

با این وجود، علی‌رغم تمام محدودیت‌های سیاسی در زمینه به اشتراک‌گذاری اطلاعات، محققان به انتشار مقالاتی درباره یافته‌های Zhurong در مریخ ادامه می‌دهند. از آن‌جا که اطلاعات کشور به صورت مستقیم میان دو کشو مجاز نیست، انتشار مقالات تنها راهی است که دانشمندان امریکایی بتوانند از نتایج کاوش‌های مریخ‌نورد چین مطلع شوند.

Edwin Wright، دانشمند علوم زمین‌شناسی در دانشگاه شیکاگو به Space.com گفت: نتایج کاوشگر ماه چین در مجلات علمی منتشر شده است. بنابراین نتایج از این طریق با جامعه به اشتراک گذاشته می‌شود. علاوه بر این، در حالیکه دانشمندان ناسا قادر به همکاری با چین نیستند، دانشمندان دانشگاهی آزاد هستند تا با این کشور فعالیت‌های علمی انجام دهند.

در حال حاضر به نظر می‌رسد که رقابت بیش از همکاری است زیرا هر دو کشور همچنان مرزهای علوم و فناوری فضایی را درمی‌نوردند. هنوز هم، همانطور که در طول تاریخ فعالیت‌های ناسا به ویژه در دوره فشارهای سیاسی اتحاد جماهیر شوروی سابق در دهه 1980 در مسابقه فضایی مشاهده کرده‌ایم، رقابت می‌تواند سبب پویایی بیشتر و نوآوری شود.

Weeden گفت: امیدوارم که این رقابت باعث تحریک ایالات متحده، چین و سایر کشورها در پیشرفت فناوری‌ها و توانایی‌های فضایی شود. در این صورت برنامه‌های پیش‌رو می‌توانند منافع بیشتری برای همه افراد روی زمین داشت باشند. وی افزود: اما اگر تاکید هر کشور بیش از حد بر شعار " ما یا آن‌ها " باشد، می‌تواند تنش‌هایی را ایجاد کند که منجر به درگیری بر روی سطح زمین می‌شوند و اوضاع را برای همه بدتر می‌کنند.

احتمال افزایش تنش سیاسی و اجتماعی نیز یک نگرانی دیگر برای دولت‌مردان است. این نگرانی زمانی افزایش می‌یابد که مطالعات نشان داده جنایات نفرت ضد آسیایی‌ها در سال 2020 افزایش یافته است و این روند در سال 2021 به صورت صعودی بوده است (کارشناسان عقیده دارند ویروس کرونا منشا بخشی از این رفتار است)

Weeden درنهایت گفت: در طی چهار سال گذشته، بسیاری از مردم در ایالات متحده، بدون آنکه تمایزی میان مردم و دولت مردان قائل شوند، چین را به عنوان دشمن کشور خود معرفی کرده‌اند. آنچه بیشتر به این تفکرات دامن زد، رفتار غیرمسئولانه دولت در برنامه‌هایی همانند ورود مجدد CZ-5B است. همین امور سبب می‌شود که این رفتار نژادپرستانه در امریکا شدت بگیرد.