رییس سابق سازمان فناوری اطلاعات در نقد طرح صیانت: ناآگاهی در نگارش این طرح واضح است

«امیر ناظمی»، معاون پیشین وزارت ارتباطات و پژوهشگر حوزه فناوری اطلاعات شب گذشته با حضور در کلاب‌هاوس روزنامه شرق به تحلیل و بررسی رفتار و ادبیات رسمی نویسندگان طرح صیانت پرداخت و تاکید کرد شواهد نشان دهنده آن است که نویسندگان طرح صیانت آگاهی و دانش کافی از این حوزه ندارند.

طرح صیانت در آخرین رفت و برگشت خود بار دیگر از طرف کمیسیون تخصصی به مرکز پژوهش‌های مجلس بازگردانده شد تا طی 20 روز ایرادات و اظهارنظرهای لازم بر آن وارد شود. این که کدام طرح صیانت به مرکز پژوهش‌ها بازگشت داده شده و اینکه آیا امکان تدوین طرح مشتمل بر همه طرح‌های ارائه شده وجود دارد یا خیر همچنان محل ابهام است.

این موضوع در حالی است که آخرین نشست کمیسیون مشترک تخصصی بررسی طرح صیانت هم هرچند با تنش‌هایی همراه بود، اما برخلاف روز گذشته، هیات رئیسه کمیسیون مشترک برخورد آرام‌تری داشته و گاه در مقام دفاع از مرکز پژوهش‌های مجلس برآمد.

این نشست کلاب‌هاوسی در پی آخرین جلسه کمیسیون تخصصی طرح صیانت مجلس شورای اسلامی برگزار شد که طی آن برای چندمین بار نام طرح تغییر کرد. همچنین براساس رای‌گیری اعضای کمیسیون مشترک بررسی طرح صیانت و به خواست مرکز پژوهش‌های مجلس، نسخه پیشین این طرح برای بررسی مجدد به این مرکز بازگشت داده شد.

از آنجایی که نام این طرح در ادوار مختلف و بنا بر دلایل مختلف تغییراتی داشت، در این متن و گفتارهای مرتبط با آن مانوس‌ترین نام که همان «طرح صیانت» است، بیان خواهد شد. نامی که اتفاقا تغییر مکرر آن هم به تعبیر کارشناسان بی دلیل نیست و ناظمی معتقد است این طرح هیچ صیانتی از کاربران نکرده و حتی توجهی به این موضوع ندارد.

تعریف حریم خصوصی در ایران روشن نیست

به باور ناظمی طرح صیانت فعلی هیچ رویکرد علمی ندارد و تدوین‌گران آن کمترین دانش و آگاهی نسبت به جریان فناوری اطلاعات در ایران و جهان ندارند، او در ادامه توضیحات خود گفت: «تدوینگران این طرح، حتی نسبت به حریم خصوصی و تعریف آن در این متن آگاهی نداشته‌اند. این در حالی است که اگر جریان صیانت از کاربران را مهم بدانیم باید اصول اولیه شامل تعریف چیستی حریم خصوصی را مورد توجه قرار دهیم.»

او با اشاره به اولین طرح صیانتی که به منظور تعریف و شفاف‌سازی بخش‌های مختلف حوزه فناوری اطلاعات در دولت‌های قبل ارائه شده بود، گفت: « در آن دوره بیش از 40 جلسه برگزار شد و لایحه اول تغییراتی پیدا کرد. قرار بر این بود که مفاهیم تعریف شود. ما نیازمند آن هستیم که بخشی مستقل اجازه اظهار نظر در این حوزه را داشته باشد.»

ناظمی با تاکید بر اهمیت نقش‌آفرینی شورای عالی فضای مجازی، گفت: «این شورا با نظارت و توجه به امور حوزه فناوری اطلاعات اثرگذاری قابل توجهی در این جریان داد. شکایت‌هایی که در دوران فعالیت من ثبت شده بود امروز نتیجه داده و این موضوع نشان می‌دهد که باید به نقش این شورا توجه کرد.»

او با اشاره به اینکه یکی از این شکایت‌ها درباره گران شدن اینترنت بود که با هدف کم کردن دسترسی مردم در حال اجرا بود، گفت: «ما در شورای عالی فضای مجازی از این موضوع شکایت کردیم و به نتیجه رسید. یکی دیگر از این موضوعات هم ایجاد اختلال در کلاب هاوس توسط اپراتورهای همراه اول و ایرانسل بود، که آن هم به نتیجه رسید.»

ناظمی همچنین تاکید کرد، بسیاری از مواردی که قبلا در اختیار شورای عالی فضای مجازی بود باید، به قانون تبدیل شود.

طرح صیانت و فیلترینگ آرام و بی‌صدا

براساس نسخه جدید طرح صیانت، وزارت ارتباطات به مسدودسازی فیلترشکن‌ها ملزم شده است. این در حالی است که گروهی تاکید دارند در هیچ بخشی از این طرح قرار به فیلتر پلتفرم‌های پیام‌رسان نیست. حقیقت این است که اساسا فیلترشکن‌ها مسدود خواهند شد.

این در حالی است که این روند تازگی ندارد و در سال 97 نیز شاهد مسدودسازی فیلترشکن‌ها از سوی وزارت ارتباطات بودیم؛ امری که به گفته آذری جهرمی در آن دوران بر اساس مصوبه شورای عالی فضای مجازی انجام شده بود.

ناظمی نیز در باره این تغییر و تحولات در نسخه جدید طرح صیانت، گفت: «حالا این نسخه جدید کل اینترنت را شامل شده و قابلیت تامیم در کل فضای اینترنت و حتی شبکه داخلی را دارد. این متن بازگشت به قبل است.»

او با اشاره به اینکه در متون جدید طرح، واژه اینستاگرام از محدودسازی‌ها جدا شده، گفت: «این طرح به شکل پنهان همه اختیار را به کمیسیونی داده است که اگر فرض بگیریم دولت نماینده مردم است، نقشی در آن ندارد. کمیسیونی که قصد تدوین و بررسی قوانین مربوط به حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات کشور را دارد، فقط یک نماینده از وزارت ارتباطات و یک نماینده از وزارت اطلاعات در سیستم خود دارد.»

رگولاتوری در دنیای مدرن همگراست

یکی از پرسش‌هایی که در این رابطه باید مورد توجه قرار داد این است که آیا اساسا جریان رگولاتوری در اجهان نیز بر همین روال است. آیا باید تعداد رگولاتورها آنقدری باشد که فعالان حوزه امکان دستیابی یا حتی شناخت رگولاتور مرتبط با خود را نداشته باشند؟ اساسا اگر یک سایت ایرانی فیلتر شود در نهایت باید به کدام نهاد مراجعه کند؟

ناظمی بر این باور است که در دنیای امروز رگولاتورها ترکیب می‌شوند و همه کشورهای توسعه‌یافته با این روش به کار خود ادامه می‌دهند.

او در ادامه توضیحات خود با اشاره به نزدیک شدن روند فعالیت حوزه‌های مختلف از رسانه تا شبکه‌های اجتماعی و فناوری اطلاعات، گفت:«جالب است بدانید که تنظیم گران حوزه رسانه و آیتی که پیش از این در بیشتر کشورها به طور مستقل فعالیت می‌کردند، حالا با هم ادغام شده اند و در این روند حداقل نیمی از صندلی‌های تصمیم‌گیری را به بخش خصوصی اختصاص داده‌اند.»

او با تاکید بر اینکه نمی‌توانیم تنظیم‌گران مختلفی برای چندین حوزه تعریف کنیم، گفت:«یکی از وجوهی که ثابت می‌کند تدوینگران طرح صیانت فعلی، اساسا با ادبیات این حوزه آشنا نیستند عدم آگاهی درباره تنظیم گری است.»

به گفته او در جریان رگولاتوری، تعداد رای بخش خصوصی با بخش حاکمیتی باید یکی باشد. این در حالی است که در این طرح حتی یک صندلی هم به بخش خصوصی نداده‌اند. هرچند این یک صندلی هم نقشی نداشت و صرف باید هرآنچه تنظیم و تدوین میشد را در نهایت میپذیرفت.»

تعدد موانع و نبود تسهیلگر

وجود تسهیلگر در جریان توسعه عملکرد استارتاپ‌ها و همچنین دیگر فعالیت‌های نوآورانه مبتنی بر فناوری یک ضرورت است. موضوعی که در طرح صیانت جایگاه قابل توجهی ندارد. این در حالی است که این طرح جایگاه محکم و قابل توجهی به رگولاتورهایی داده که وظیفه‌شان صرفا توقف فعالیت و تعرف مرز است.

ناظمی با اشاره به وضعیت نامناسب تسهیلگری در این طرح گفت: «اگر فرض کنیم طراحان و حکمرانانی اقدام به تنظیم طرح صیانت کرده‌اند که موافق تنظیم‌گری بودند میشد درباره یکپارچگی و همگرایی نهادهای تنظیمگر به گفت‌وگو نشست. موضوعی که اتفاقا هیچ جایگاهی در این طرح ندارد.»

او با تاکید بر اینکه در حال حاضر، چند نهاد می توانند مانع ایجاد کنند اما توسعه ندهند، گفت: « تدوینگران این طرح، وظایف را فقط در اعمال محدودیت دیده‌اند. حتی برای خوش کردن دل فعالان حوزه فناوری و نوآوری هم از حداقل های ادبیات این حوزه آگاه نیستند.»

ناظمی با تاکید بر اینکه حداقل باید تعریف میشد که اعضای بخش خصوصی چطور وارد شوند، گفت: «اگر قرار بود درمورد تنظیم‌گری بگویند، باید بر اساس ادبیات نوین امروز وارد بحث شوند.این طرح به شدت دور از واقعیت و دور از تجربیات جهانی است. نتیجه این روند هم انزوا و از دست دادن ارتباطات بین‌المللی است.»

او با اشاره به اینکه در ماده 15 بند الف درباره حفاظت از حریم خصوصی حرف به میان آمده است، گفت: «اگر نویسندگان این طرح حداقل می دانستند حریم خصوصی چیست، شاید هیچ یک از این مشکلات را شاهد نبودیم.»

به گفته ناظمی دنیای امروز به سمت متاورس می رود ولی ایران همچنان روی بدیهیات حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات بحث دارد.