رمز و راز مهمانی از فضای میان‌ستاره‌ای: از اوموآموا چه می‌دانیم؟

در تاریخ ۱۹ اکتبر ۲۰۱۷، «رابرت وریک» (Robert Weryk)، اخترشناس دانشگاه هاوایی در مانوا با استفاده از تلسکوپ رصد عریض و سیستم واکنش سریع (Pan-STARRS1) مستقر در هاوایی یک شیء کنجکاوی انگیز و جدید را کشف کرد. این شیء از همان لحظه که کشف شد یک چیز عجیب بود — از لحاظ مدار گردش، سرعت و ویژگی‌هایش.

این شیء عجیب که بعدها «اوموآموا» (Oumuamua') نامیده شد، اولین شیء بین‌ستاره‌ای شناخته شده است که وارد منظومه خورشیدی می‌شود. اما اخترشناسان تنها توانستند برای ۱۱ روز این مهمان سرزده را رصد کنند، پیش از آن که بیش از حد کوچک و کم‌نور شود. با توجه به اطلاعات اندکی که در این پنجره رصدی بسیار کوتاه به دست آمد، طبیعت واقعی اوموآموا حتی تا به امروز یک راز باقی مانده است.

اوموآموا، کلمه‌ای در زبان هاواییایی به معنی «دیدبان»، نامی مناسب است. این شیء یک فرستاده است: نماینده‌ای از یک منظومه ستاره‌ای دوردست و ناشناخته. اوموآموا برای صدها میلیون و حتی شاید میلیاردها سال اعماق سرد و تهی کهکشان راه شیری را پیموده تا به خورشید برسد.

اوموآموا بزرگ نیست؛ بزرگترین سمت آن چیزی بین ۱۰ تا ۱۰۰ متر عرض دارد و می‌توان آن را به راحتی درون یک زمین فوتبال جا داد.

نوری که از سطح اوموآموا انعکاس پیدا می‌کرد، دائما کم و زیاد می‌شد و به اخترشناسان می‌گفت که این شیء هر چند ساعت یک بار دور خود می‌چرخید. بر اساس این تغییر نور، اخترشناسان به این نتیجه رسیدند که اوموآموا طولی بسیار بزرگتر از عرض خود دارد — چیزی بین پنج تا ۱۰ برابر — و در نتیجه شکل آن به صورت یک سیگار یا یک پنکیک است.

زمانی که اوموآموا کشف شد، در مسیر خروج از منظومه شمسی قرار داشت. با توجه به سرعت بسیار زیاد این شیء و زاویه تندی که نسبت به منظومه شمسی داشت، در دام گرانش خورشید گرفتار نشد.

دانشمندان اوموآموا را با انواع ابزار زمینی و فضایی رصدی به مدت ۱۱ روز زیر نظر داشتند. فقط ۱۱ روز. این رصدها تنها اطلاعاتی هستند که از این مهمان مرموز در اختیار داریم. اوموآموا در حال حاضر بسیار دورتر و تاریک‌تر از آن است که با قوی‌ترین ابزار ما دیده شود و هیچ موشکی نمی‌تواند به آن برسد.

این شیء برای همیشه رفته است.

ناشناخته‌ها

اوموآموا احتمالا قوی‌ترین چیزی است که تا به حال درون منظومه خورشیدی دیده‌ایم. هیچ سیارک یا دنباله‌دار دیگری شکلی به این نامعمولی ندارد (البته باید گفت فهرست ما از اشیاء ۱۰۰ متری و بزرگتر چندان کامل نیست). اوموآموا رنگ قرمز خاکی دارد؛ مشابه رنگ اجرام دیگر منظومه‌های خورشیدی دوردست. اما بر خلاف اشیاء کوچکی که در این فاصله از خورشید حرکت می‌کنند، مانند یک دنباله‌دار رفتار نمی‌کرد.

این مهمان بین‌ستاره‌ای با سرعتی تقریبا نزدیک به سرعت استاندارد محلی سکون (Local Standard of Rest) وارد منظومه خورشیدی شد — میانگین سرعت ستاره‌ها در همسایگی ما. با این حال، بسیاری از این ستاره‌ها به طور منفرد سرعتی بسیار بیشتر از این سرعت دارند. پس چرا اوموآموا سرعتی بسیار نزدیک به سرعت میانگین دارد؟ این سوال بدون پاسخ خواهد ماند.

در نهایت، اوموآموا در راه خروج از منظومه شمسی یک معمای بزرگ دیگر برای اخترشناسان رو کرد: به نظر می‌رسید که هر روز و با دور شدن از خورشید، سرعت آن کمی بیشتر می‌شود. این موضوع برای دنباله‌دارها عجیب نیست، چون به خاطر جدا شدن مواد شتاب‌های نامعمولی از آن‌ها ثبت می‌شود. اما رصدهای اوموآموا چنین رفتاری را در آن شناسایی نکردند.

ریشه‌های اولیه

در سال‌های بعد از کشف اوموآموا، تنها یک مهمان بین‌ستاره‌ای دیگر کشف شد. اما این شیء، که 2I/Borisov نام دارد، مانند یک دنباله‌دار معمولی به نظر می‌رسید و عمل می‌کرد. هیچ چیزی شبیه به اوموآموا پیش و پس از آن دیده نشده است.

خب حالا اوموآموا چیست؟ بحث و جدل‌ها پیرامون این سوال ادامه دارند. با وجود اطلاعات بسیار اندک، طبیعی است که شاهد حدس و گمان‌های فراوان باشیم. اوی لوب (Avi Loeb)، اخترشناس دانشگاه هاروارد، از فقدان اطلاعات استفاده کرده و پیشنهاد داده که اوموآموا یک فضااپیمای بیگانه است. اما با توجه به این که بیگانگان هوشمند می‌توانند هر کاری که بخواهند انجام دهند، این می‌تواند توضیحی برای تقریبا تمام رصدهای ما باشد.

اخترشناسان همچنین توضیحاتی غیر بیگانه‌ای نیز ارائه داده‌اند. یک ایده این است که اوموآموا احتمالا یک کوه یخی نیتروژنی باشد که در گذشته‌ای بسیار دور از سیاره‌ای مانند پلوتو جدا شده است. هرچند لوب و همکارش امیر سراج (Amir Siraj) در پاسخ می‌گویند که چنین چیزی غیر ممکن است، زیرا نیتروژن روی پلوتو و در کل در کیهان بسیار نادر است. آن‌ها جرم مورد نیاز سیاره‌های پلوتو-مانند را برای تولید یک شیء نیتروژنی خالص در حد اوموآموا محاسبه کرده‌اند و این عدد به طرز سرسام‌آوری بزرگ است.

پژوهشگران دیگر می‌گویند که شاید اوموآموا توده‌ای جامد از هیدروژن باشد که به عنوان محصول جانبی در شکل‌گیری یک منظومه ستاره‌ای، در اطراف یک ابر مولکولی به وجود آمده است. باقی پژوهشگران عقیده دارند که اوموآموا یک دنباله‌دار بیگانه است که توسط فعل و انفعالات گرانشی از منظومه خود به بیرون پرت شده، یا یک دنباله دار متعلق به منظومه خورشیدی که پیش از آخرین رقص خود در مدار خورشید، به بیرون از آن رفته بود.

خلاصه که پاسخ این سوالات را هیچگاه نخواهیم دانست، و شاید بهتر است مثل همان مهمان سرزده، ما نیز از کنار آن‌ها عبور کنیم.