تحقیقات دانشمندان از ابتلای بلندمدت به ویروس کرونا چه می‌گوید؟

«الیانا اوکو» زمانی که در مارس 2020 به دلیل ابتلا به کرونا در بیمارستان بستری شد، چندان نگران نبود. او 26 ساله و سالم بود. بیشتر روزها ورزش می‌کرد و علائمی خفیف داشت. او حتی با تب کم، سرفه، خستگی و سردرد خفیف کارهای روزمره خود را انجام می‌داد. سه هفته پس از ظهور اولین علائم، او به اندازه کافی سرحال بود تا به محل کار خود بازگردد.

اما سرفه‌های او ادامه داشت و پس از حدود یک ماه از بهبودی، علائم جدیدی مانند ضعف حافظه و حساسیت به سروصدا ظاهر شد. هر صدایی حتی ضعیف او را بسیار آشفته می‌کرد. او کلمات را فراموش می‌کرد طوری که انگار ذهنش خالی شده بود. در ماه مه او به بی‌خوابی، سندروم پاهای بی‌قرار و حالت تهوع شدید مبتلا شد. ضربان قلب او پس از چند دقیقه دوییدن تا 160 نیز افزایش پیدا می‌کرد – رقمی که بسیار بالاست.

او که بسیار گیج شده بود، بلاخره به اورژانس مراجعه کرد. دکتر در اولین جلسه به او گفت که برخی بیماران پس از ابتلا به کرونا، از علائم طولانی مدت آن رنج می‌برند. اکنون با گذشت دو سال از ابتلای او به این بیماری، اوکو هنوز به شرایط جسمی خود پیش از ابتلا به کرونا دست نیافته است.

با مطالعات علمی انجام شده روی اثرات طولانی مدت ویروس کرونا بر بدن، مشخص شد 10 تا 50 درصد از افراد مبتلا شده به کرونا، از علائم طولانی مدت آن رنج می‌برند.

در یک گام مهم و رو به جلو، دانشمندان اکنون درحال کشف عوامل خطرزا از نظر بیولوژیکی هستند که برخی از افراد را به نسبت به سایرین در ابتلا به بیماری مستعدتر می‌کند. در مقاله‌ای اخیر، محققان جامع‌ترین تحلیل را تا به امروز با استفاده از داده‌های جمع‌آوری شده انجام دادند تا به نتایج صحیحی دست یابند.

«جیم هیث» رئیس موسسه زیست‌شناسی می‌گوید: «فهمیدن اینکه این ویروس چطور بر سلامت افراد در طولانی مدت اثر می‌گذارد، می‌تواند به افراد کمک کند که چه در زمان بیماری و چه پس از آن، چه مراقبت‌هایی از بدن خود بکنند.»

از سوی دیگر، «آنا سنتونگو» اپیدمولوژیست بیماری‌های عفونی در دانشکده پزشکی پنسیلوانیا می‌گوید: « این مطالعات اگرچه از داده‌های گسترده‌ای استفاده می‌کنند اما تنها راه برای شناسایی آسیب‌های وارده به بدن در اثر ابتلا به ویروس کرونا نیستند.»

«آویندرا ناث» مدیر بالینی موسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی در ایالات متحده می‌گوید: « با علم به اینکه کرونا در طولانی مدت چه اثراتی بر بدن می‌گذارد، می‌توانیم به ساخت داروها یا واکسن‌هایی بپردازیم که محافظت بیشتری از بدن در برابر این ویروس دارند.»

طیف وسیع علائم ابتلا ویروس کرونا

پس از آنکه علائم اوکو برای طولانی مدت ادامه یافت، او مجددا به دکتر مراجعه کرد. دکتر که در ابتدا حدس می‌زد او به افسردگی مبتلا شده است، برای او دارو تجویز کرد. پزشکان در این‌باره می‌گویند: « بیمارانی که علائم طولانی مدت کرونا دارند، اکثرا دچار مه مغزی – خستگی دائمی و کمبود انرژی – می‌شوند. تنها پیشنهاد ما به آن‌ها استراحت کردن است – اگرچه چنین پیشنهادی آن‌ها را بسیار دلسرد می‌کند.»

پیش از همه‌گیری این ویروس، دانشجویی که او را با نام «س. سنتوگو» می‌شناسیم، روی اثرات طولانی مدت بیماری‌های عفونی و ویروسی مطالعه می‌کرد. او می‌گوید: «محققان دریافته‌اند که زوال عقلی می‌تواند در اثر ابتلا به ویروس ایدز بوجود آید. صرع نیز یکی از نتایج ابتلا به مالاریا در طولانی مدت است.»

سنتوگو در مورد کرونای طولانی مدت – که از نظر علمی عواقب پس از ابتلا به ویروس کرونا یا «PASC» نامیده می‌شود – گفت: « مطالعات من و همکارانم نشان داد حدود 54 درصد از افراد پس از بهبودی از کرونا، علائم بلند مدت را تجربه می‌کنند. این رقم در میان افرادی که واکسینه نشده‌اند در حدود 80 درصد است. اما خبر خوب اینجاست که افراد واکسینه شده علائم طولانی مدت را به صورت خفیف‌تر تجربه می‌کنند.»

این اعداد هر روزه و با افزایش داده‌هایی که از سراسر جهان جمع می‌شوند، درحال تغییر است. سنتوگو می‌گوید: « تنها 10 درصد از افرادی که به صورت خیلی خفیف به کرونا مبتلا می‌شوند – در بخش مراکز ویژه بیمارستان بستری نمی‌شوند – از علائم طولانی مدت آن رنج می‌برند.»

مسئله‌ای که پیشبرد این دسته از تحقیقات را دشوار می‌سازد، تفاوت حالاتی است که افراد دارند. به عبارت دیگر، افراد در ابتلای طولانی مدت به این ویروس، از نشانه‌های یکسانی رنج نمی‌برند، بلکه این نشانه‌ها در میان افراد متغیر است. در تحقیق جدید انجام شده، این علائم از خفیف تا حالتی که تهدیدکننده زندگی هستند، متغیر بود. لیست این علائم عبارت است از: مشکلات حافظه، مشکل در تمرکز، مشکل در تنفس، درد مفاصل، افزایش ضربان قلب، یبوست، مشکلات پوستی و مشکلات خواب. سنتوگو می‌گوید: « برخی از این مشکلات نتیجه مستقیم ابتلا به عفونت هستند، درحالیکه برخی دیگر پیامدهای ناشی از استرس و فشار عصبی پس از ابتلا به ویروس هستند.»

طیف عظیم این علائم در بدن نشان می‌دهد که فرآیندهای متعددی می‌توانند باعث ایجاد این بیماری شوند و عوامل خطرزا برای هرکس متفاوت است. هیچ مجموعه مشخصی از علائم وجود ندارد و احتمالا دلایل بیولوژیکی سبب این طیف گسترده می‌شوند.

عوامل خطر

هیث و همکارانش با هدف درک اینکه چطور کرونا سبب علائم طولانی مدت می‌شود، دست به مطالعه اطلاعات گروهی از افراد زدند که در ابتدای همه‌گیری به این ویروس مبتلا شدند. آن‌ها سوابق پزشکی، نمونه‌های خون و نمونه‌های مخاط بینی را مورد تحلیل قرار دادند.

تحقیقات نشان داد سه ماه پس از شروع علائم اولیه و ابتلا به ویروس، بیش از نیمی از شرکت‌کنندگان احساس خستگی دارند و یک چهارم آن‌ها هنوز سرفه می‌کنند. همچنین در حدود 18 درصد از افراد با بویایی و چشایی خود مشکل دارند. حدود 35 درصد از بیماران در این مطالعه بین 3 تا 10 علامت مختلف داشتند.

از بین افرادی که علائم مداوم داشتند، تقریبا همه افراد در خطر ابتلا به دیابت نوع 2 بودند. هرچند برخی تحقیقات نشان می‌دهند که این نوع از دیابت پس از مدتی درمان خواهد شد، اما گزارش‌هایی از ابتلای دائم به آن نیز وجود داشته است. هر عاملی که برای بدن خطرناک بوده است، با علائم طولانی مدت ارتباط داشته است. به عنوان مثال، افرادی که دارای اتوآنتی‌بادی هستند، تمایل به خوابیدن زیاد دارند و احساس خستگی مفرط می‌کنند. دیابت نوع 2 با علائم رایج ویروس‌های تنفسی همراه است.

«مایکل ون الزاکر» عصب‌شناس در دانشکده پزشکی دانشگاه هاروارد می‌گوید: « این یافته‌ها نتایج قبلی را تائید می‌کنند. نتایج پیشین نشان داده است عفونت‌‌هایی که در اثر ابتلا به ویروس کرونا در بدن ایجاد می‌شوند، سندروم خستگی مزمن را تهدید می‌کنند.»

سیستم پیچیده بدن انسان و اثر ویروس کرونا بر آن

در مطالعه مروری دیگری که روی ویروس «SARS-CoV-2» در یک موسسه تحقیقاتی در واشنگتن انجام شد، مشخص گردید که این ویروس می‌تواند علائم طولانی مدت دیگری نیز داشته باشد. این علائم عبارتند از: آسیب به اندام‌ها، اختلال میکروبیوم‌ها و التهاب عصبی. این ویروس سیستم ایمنی بدن را مختل می‌کند، لخته‌های خونی را تحریک می‌کند و نحوه کارکرد سیگنال‌های عصبی را در ساقه مغز و عصب واگ تحت تاثیر قرار می‌دهد. همین امر سبب ایجاد احساس خستگی در بدن می‌شود.

یکی از عوامل بیماری‌زای نگران کننده دیگر، انگل «توکسوپلاسما گوندی» است که در مدفوع گربه و گوشت نیم‌پز یافت می‌شود. حدود 11 درصد از افراد در ایالات متحده از زمان کودکی به این انگل مبتلا می‌شوند. این انگل با بیماری‌هایی مانند صرع، آلزایمر و اسکیزوفرنی مرتبط است. مطالعات نشان داده‌اند که داروهای سرکوب کننده ایمنی که بیماری‌هایی مانند آرتریت و روماتوئید را درمان می‌کنند – همچنین قادر به درمان کرونا هستند – می‌توانند این انگل را در بدن فعال کنند. بسته به اینکه انگل در کدام قسمت قرار گرفته باشد، می‌تواند مشکلات قلبی، چشمی، روانی و عصبی ایجاد کند.

به گفته دانشمندان، هنگامی که یک پاتوژن وارد بدن می‌شود و سیستم ایمنی بدن را مختل می‌کند، بسیاری از بیماری‌هایی که به صورت پنهان درون بدن هستند، امکان فعال شدن پیدا می‌کنند.

محققان همچنین به دنبال انواع ژن‌هایی هستند که خطر ابتلا به ویروس کرونا به صورت شدید یا طولانی را افزایش می‌دهند. در ژانویه، دانشمندان دو ژن را با از دست دادن چشایی و بویایی پس از ابتلا به ویروس مرتبط دانستند.

«هپینگ ژانگ» دانشمند داده در دانشگاه «ییل» پژوهشی را انجام داد که در آن هشت نوع ژنتیکی که خطر مرگ و میر ناشی از کرونا را افزایش می‌دهند، مورد بررسی قرار گرفت. او می‌گوید: « درک اینکه چگونه یک نوع ژن به صورت بیش از حد بر سیستم ایمنی بدن تاثیر می‌گذارد، می‌تواند منجر به ساخت داروهایی شود که از خطر مرگ می‌کاهند.»

هیث می‌گوید: « محدودیت ما در انجام این دسته از مطالعات این است که اکثر مطالعات فعلی بین علائمی که فقط چند ماه دوام می‌آورند و علائمی که دائمی می‌شوند، تفاوتی قائل نمی‌شوند. افرادی که پس از گذراندن مدتی در ICU دچار آسیب اندام می‌شوند، با افرادی که چند هفته پس از یک عفونت خفیف دچار خستگی، سرگیجه یا مشکل در تمرکز می‌شوند، با یکدیگر در یک گروه مورد مطالعه قرار می‌گیرند که این کار صحیح نیست.»

امید به بهبود یافتن

درنهایت، یک درک بیولوژیکی مناسب از علائم طولانی مدت کرونا می‌تواند به یافتن روش‌های درمانی منجر شود. البته هنوز راه زیادی تا رسیدن به مرحله وجود دارد. حتی معتبرترین تحقیقات نیز سوالاتی بنیادی را بی‌پاسخ گذاشته‌اند. از سوی دیگر، متفاوت بودن علائم میان افراد سبب می‌شود تا رسیدن به نتیجه نهایی برای درمان این علائم طولانی مدت بسیار دشوار باشد. آن‌ها همچنین بعید می‌دانند که آزمایش یا درمان ساده‌ای برای این موضوع وجود داشته باشد.

سنتوگو می‌گوید: « درحالیکه محققان به بررسی مکانیستم‌های مختلف در این زمینه ادامه می‌دهند، یکی از قدم‌های مفیدی که مردم می‌توانند بردارند اقدام برای واکسینه شدن و تقویت سیستم ایمنی بدن است.

در مطالعه‌ای که روی کارکنان مراکز بهداشتی انجام شد، تنها 19 درصد افراد از میان مبتلایان علائمی با ماندگاری بیش از 6 هفته را گزارش دادند. سنتوگو می‌گوید: « این نتایج بسیار امیدوار کننده هستند. واکسن می‌تواند به صورت بالقوه احتمالا ابتلای طولانی مدت به کرونا را کاهش دهد.» در مطالعه جدیدتری که سوابق پزشکی بیش از دویست هزار نفر مورد بررسی قرار گرفت، نتایج بدست آمده از تاثیر مثبت واکسن مورد تائید قرار گرفت.

برای افرادی مانند اوکو که پیش از توزیع واکسن به ویروس مبتلا شده‌اند، شرایط متفاوت است و دانشمندان باید به دنبال راهی برای بهبود علائم طولانی مدت باشند.