آیا کشورهای توسعه‌ یافته چشم به ثروت فضا دوخته‌اند؟

نابرابری در توزیع منابع و رفاه و امکانات میان تمام کشورهای دنیا به راحتی قابل مشاهده است. اما این تنها به مرزهای جغرافیایی روی زمین محدود نمی‌شود. نابرابری هم اکنون تا مرزهای فضا کشیده است و کشورهای ثروتمند در تلاش برای تسخیر ثروت فضا هستند.

ماهواره‌هایی که کشورهای مختلف به فضا پرتاب می‌کنند، ناحیه‌ای از بیکرانگی کیهان را از آن خود می‌کنند. در مرحله بعد نوبت به استخراج و برداشت سنگ از ماه می‌رسد. شاید سیارک‌ها هدف بعدی این کشورها هستند!

پیشرفت تکنولوژی

حضور ماهواره‌ها در فضا مزایای فراوانی برای زندگی روزمره انسان داشته است. ماهواره‌ها اکنون بخش بزرگی از زندگی ما هستند. آن‌ها به کمک اینترنت می‌آیند و در سیستم‌های موقعیت‌یابی نقش اساسی دارند. امروزه به کمک ماهواره‌ها می‌توان آب و هوا را به خوبی پیش‌بینی کرد. آن‌ها همچنین در فناوری نظامی مدرن نیز نقش دارند.

اما کشورهایی که قادر به پرتاب ماهواره‌های اختصاصی خود به فضا نیستند، به اجبار در این زمینه به کشورهای دیگر متکی می‌شوند. برخی کشورها نیز در تلاش برای ارتقای دانش فضایی خود هستند، اما باید بدانند با پر شدن فضا از ماهواره‌های متعدد، شانس قرار گرفتن در لیست کشورهای دارای ماهواره درحال کاهش است.

نویسنده این مقاله محققی از دانشگاه «آریزونا» است که بر روی مزایای گسترده حضور در فضا، ثروت فضا و راه‌های دسترسی بیشتر به آن برای کشورهای درحال توسعه مطالعه می‌کند.

او باور دارد هم‌اکنون نابرابری در دسترسی به ماهواره‌ها در مدار زمین درحال رخ دادن است. در آینده‌ای نه چندان دور، دست گذاشتن روی ثروت فضا و توانایی استخراج منابع از ماه و سیارک‌ها می‌تواند به یک تفاوت اصلی میان کشورهای دارای ماهواره و سایرین تبدیل شود. با ظهور سیاست‌های جدید و پیشرفت مداوم تکنولوژی، خطر دائمی شدن این نابرابری‌ها وجود دارد.

ماهواره‌ها، ثروت فضا

به لطف پیشرفت تکنولوژی و ساده‌سازی صنعت ساخت و پرتاب ماهواره‌ها، اکنون کشورهای بیشتری قادر هستند تا از مزایای پرتاب ماهواره به فضا بهره ببرند.

نسل جدید ماهواره‌ها با نام «Cubesat»، ماهواره‌های کوچک، ارزان و قابل تنظیمی هستند که به قدری ساده هستند که حتی دانش‌آموزان دبیرستانی نیز می‌توانند آن‌ها را سرهم کنند. شرکت‌هایی مانند «اسپیس ایکس» می‌توانند یکی از این ماهواره‌ها را با قیمت نسبتا ارزان 1300 دلار به ازای هر پوند وزن ماهواره، به مدار زمین پرتاب کنند.

با این‌حال، نقاط مختلف فضا که ماهواره‌ها را در بر می‌گیرند، در حال اشغال است.

بهترین پارکینگ برای ماهواره‌ها در فضا، مدار زمین است – 35800 کیلومتر بالاتر از خطر استوا. یک ماهواره که به مدار زمین پرتاب شده است، در همان مدار باقی می‌ماند و با سرعت ثابت به دور زمین می‌چرخد – این دسته از ماهواره‌ها برای مخابرات و هواشناسی بسیار کارآمد و مفید هستند.

تنها 1800 اسلات مداری ایستا وجود دارد که دانشمندان تخمین می‌زنند تا فوریه 2022 تعداد 541 مورد از آن‌ها توسط ماهواره‌های فعال اشغال شود. کشورها و شرکت‌های خصوصی قبلا ادعا کرده‌اند که بیشتر اسلات‌های اشغال نشده‌ از پیش رزرو شده‌اند و در انتظار پرتاب ماهواره‌های درحال ساخت و مونتاژ هستند.

بخش عمده‌ای از اسلات‌های مداری متعلق به آژانسی از سازمان ملل متحد به نام «اتحادیه بین‌المللی مخابرات» است. اسلات‌ها رایگان هستند انا براساس اولویت به ماهواره‌های کشورهای مختلف داده می‌شوند.

زمانی که یک ماهواره به پایان عمر 15 تا 20 ساله خود می‌رسد، یک کشور می‌تواند به سادگی آن را با ماهواره جدید دیگری جایگزین کند. این مسئله به کشورها اجازه می‌دهد تا این موقعیت خود در فضا را برای مدت زمان نامحدود حفظ کنند. کشورهایی که در حال حاضر از فناوری استفاده از مدار زمین مجهز هستند، از سایر کشورها برتری دارند.

علاوه بر اسلات‌های مذکور، مدارهای بسیار دیگری هستند که می‌توان ماهواره‌ها را بر روی آن‌ها قرار داد تا به دور زمین بچرخند. متاسفانه امروزه این مدارها درحال پر شدن هستند – عمدتا از زباله فضایی.

مدار پایینی سیاره ما 1600 کیلومتر با زمین فاصله دارد. ماهواره‌هایی که در مدار پایین زمین قرار دارند، در یک محیط بسیار شلوغ با سرعت زیاد در حال گردش به دور زمین هستند.

اگرچه این مدار مکان مناسبی برای ماهواره‌های تصویربرداری از زمین است، اما برای ماهواره‌های منفرد – مانند ماهواره‌هایی که برای پخش تلویزیون، رادیو و اینترنت مورد استفاده قرار می‌گیرند – ایده‌آل نیست.

اگر چندین ماهواره باهم کار کنند تا اصطلاحا یک صورت فلکی را تشکیل دهند، می‌توان از مدار پایین زمین برای ارتباطات استفاده کرد. شرکت‌هایی مانند «Blue Origin» و اسپیس ایکس درحال کار بر روی پروژه‌هایی هستند تا درنهایت هزاران ماهواره را در مدار پایین زمین قرار دهند.

این سیستم می‌تواند طی چند سال آینده اینترنت جهانی را عرضه کند. نسل اول ماهواره‌های «استارلینک» متعلق به شرکت فضایی اسپیس ایکس از 1926 ماهواره تشکیل شده است. نسل دوم این ماهواره‌ها در حدود سی هزار ماهواره دیگر را به مدار زمین پرتاب خواهد کرد.

با چنین سرعتی، شرکت‌های فضایی بزرگ مانند اسپیس ایکس مدارهای زمین را به سرعت از آن خود خواهند کرد و به طور بالقوه دسترسی به قابلیت‌های مهم ماهواره‌ای را در انحصار خود در می‌آورند. این کار با افزایش زباله‌های فضایی همراه است.

سیارک‌ها نیز عضوی از ثروت فضا هستند

سیارک‌ها مقادیر شگفت‌انگیزی از مواد معدنی و فلزات ارزشمند را در خود جای داده‌اند. اواخر امسال، ناسا درحال پرتاب کاوشگری برای کاوش سیارک «16 Psyche» است که دانشمندان تخمین می‌زنند حاوی بیش از 10 کیلو تریلیون دلار آهن است.

بهره‌برداری از ذخایر عظیم منابع چنین سیارک‌هایی و انتقال آن‌ها به زمین می‌تواند رونق عظیمی برای اقتصاد کشورهای صاحب کاوشگر ایجاد کند. در همین راستا، اقتصاد کشورهایی که درحال حاضر به صادرات مواد معدنی و فلزات وابسته است، دچار اختلال خواهد شد.

نوبت به هلیوم-3 می‌رسد

یکی دیگر از منابع بسیار ارزشمند موجود در فضا هلیوم-3 است. هلیوم-3 نسخه کمیابی از هلیوم است که دانشمندان گمان می‌کنند می‌توانند از آن در همجوشی‌ هسته‌ای بدون تولید زباله رادیواکتیو استفاده کنند. اما پیش از تبدیل شدن هلیوم-3 به یک منبع انرژی، باید بدانیم موانع و چالش‌های تکنیکی متعددی بر سر راه دانشمندان و فیزیکدانان قرار دارد که باید به آن‌ها غلبه کرد.

در صورتی که دانشمندان موفق به استفاده از آن شوند، ذخایر کافی در ماه و سایر نقاط منظومه شمسی می‌تواند نیاز زمین به هلیوم-3 را برای چندین قرن فراهم کند. اگر کشورهای قدرتمند فضایی بتوانند فناوری استخراج و استفاده از هلیوم-3 را توسعه دهند – و تمایل نداشته باشند تا علم این فناوری را با کشورهای دیگر به اشتراک بگذارند – نابرابری‌های پایداری شکل خواهد گرفت.

قوانین فضایی بین‌المللی که امروزه درحال گسترش هستند تا شبکه پیچیده شرکت‌های خصوصی فضایی را مدیریت کنند، چندان مناسب و منصفانه نیستند.

کشورهای قدرتمند این قوانین را به نحوی تهیه و تدوین می‌کنند تا درنهایت به نفع خودشان باشد. برای مثال می‌توان به توافق‌نامه «آرتمیس» به رهبری ایالات متحده و طرح مشترک چین و روسیه اشاره کرد که درحال ایجاد پایگاه‌های عملیات معدن کاری در ماه هستند.

حرکت رو به جلو

دسترسی به فضا برای پیشرفت یک ملت در بلند مدت امری حیاتی و الزامی است. معاهده فضای ماورای جو در سال 1967 – سند پایه‌گذاری حقوق فضا – می‌گوید: «ثروت فضا باید به نفع همه کشورها مورد استفاده قرار گیرد. سیاست‌هایی که امروزه تعیین می‌شوند، در آینده کشورها نقش خواهند گذاشت.»