قفس نامرئی فناوری؛ چین چگونه با سیستم‌های نظارتی آینده را مدیریت و کنترل می‌کند؟

جمعیت بالغ بر 1.4 میلیارد نفره کشور چین دائما تحت نظارت قرار دارند. دوربین‌های پلیس در هر گوشه و کناری افراد را زیر نظر گرفته‌اند، گوشی‌ها ردیابی می‌شوند، سابقه خریدها به ثبت می‌رسد و حتی احتمالا چت‌ها را می‌خوانند. پکن معتقد است که امنیت اجتماعی را به باید به هر نحوی حفظ کرد و به نظر می‌رسد که این کشور برنامه‌های ترسناک‌تری را برای آینده در سر دارد.

به گزارش نیویورک تایمز، جدیدترین فناوری‌ها با بررسی حجم عظیم اطلاعاتی که از فعالیت‌های روزانه افراد به دست می‌آید، به دنبال الگوها و کج‌روی‌ها می‌گردند و وعده پیش‌بینی جرایم و اعتراضات را می‌دهند. این فناوری‌ها افرادی را که از نظر دولت چین مشکل‌ساز تلقی می‌شوند، شناسایی می‌کنند و این مسئله فقط به کسانی که سابقه مجرمانه دارند محدود نیست؛ اقلیت‌های فرهنگی، کارگران مهاجر و حتی کسانی که بیماری‌های روانی دارند هم زیر ذره‌بین پکن قرار دارند.

فناوری‌های نظارتی به پلیس خبر می‌دهند که چه افرادی سعی دارند به پکن بروند و به خاطر حقوق خود به دولت اعتراض کنند. پلیس می‌فهمد که معتادان چه زمانی بیش از اندازه با یک شماره تماس می‌گیرند. آن‌ها باخبر می‌شوند که افراد مبتلا به بیماری‌های روانی چه زمانی به نزدیک مدارس می‌روند.

گریز از این نظارت‌های دیجیتالی نیازمند تلاش بسیار است. «ژانگ یوچیائو» مرد 74 ساله‌ای است که در اکثر طول عمر خود به دولت چین معترض بوده. او می‌گوید در گذشته به راحتی می‌توانست با اجتناب از بزرگراه‌ها به پکن برود و به شکنجه والدینش در خلال واقعه انقلاب فرهنگی اعتراض کند. اما حالا نه تنها باید موبایلش را خاموش کند، بلکه باید بلیت‌های قطار اضافه بخرد تا دولت را در ردیابی خود گمراه کند.

تبعیض سیستماتیک و سرکوب سیاسی

مطابق اسنادی که توسط نشریه نیویورک تایمز بررسی شده، فناوری‌های جدید چین اگرچه صحت کارکردشان هنوز تایید نشده، اما حد و مرز کنترل‌های اجتماعی و سیاسی را گسترش داده و بیش از قبل به داخل زندگی مردم سرک می‌کشند. این فناوری‌ها نه تنها ناقض حریم خصوصی هستند بلکه ریسک تبعیض سیستماتیک را افزایش داده و سرکوب سیاسی را بیشتر می‌کنند.

ثبات اجتماعی برای دولت چین مهم‌ترین مسئله است و هر تهدیدی نسبت به آن باید از بین برود. «شی جین‌پینگ» در طول یک دهه رهبری این کشور سخت‌گیری‌های امنیتی و نظارت را افزایش داده است. او با سیاست‌های محکم در برابر ناآرامی‌های قومی در منطقه غربی شینجیانگ ایستاد و در دوران همه‌گیری کرونا شدیدترین سیاست‌های کنترلی را اجرا کرد.

آقای شی در سال 2019 در یک جلسه عمومی درباره امنیت ملی گفت: «کلان داده باید به عنوان موتوری برای قدرت بخشیدن به توسعه نوآورانه در امور امنیت عمومی استفاده شود و نقطه رشد جدیدی برای پرورش قابلیت‌های مقابله‌ای باشد.»

مقامات دولت در سال 2020 در جنوب چین جلوی زنی را که می‌خواست به هنگ کنگ برود تا پیش شوهرش باشد، گرفتند چون نرم‌افزار آن‌ها هشدار داده بود که این ازدواج مشکوک است. تحقیقات متعاقب نشان داد که این دو نفر اغلب با هم در یک مکان نبوده‌اند و تعطیلات جشنواره بهاره را با هم نگذرانده‌اند. پس پلیس نتیجه گرفت که این ازدواج صوری بوده تا این زن مجوز مهاجرت را دریافت کند.

در همان سال در شمال چین، برای مردی هشدار صادر شد که گاه و بیگاه با افراد مختلف وارد یک ساختمان مسکونی می‌شد. نشریه دولتی این کشور بعداً اعلام کرد که پلیس متوجه شده او عضو یک شبکه طرح هرمی بوده است.

جزئیات مربوط به این فناوری‌های امنیتی نوظهور در مقاله‌های تحقیقاتی پلیس، پتنت‌ها و ارائه‌های مربوط به پیمانکاران نظارتی و صدها سند تدارکاتی ثبت شده که به دست نیویورک تایمز رسیده است. بسیاری از این اسناد تدارکاتی توسط مجله ChinaFile به اشتراک گذاشته شده که توسط Asia Society منتشر می‌شود که از سال‌ها قبل به گردآوری اطلاعات وب‌سایت‌های دولتی می‌پردازد.

در بخش دیگری از این اسناد به نرم‌افزاری اشاره شده که توسط مقامات شهر بندری تیانجین تهیه گردید تا جلوی مسافرت معترضان به پکن را بگیرد. وزارت امنیت عمومی و شش سازمان دولتی دیگر در چین هنوز به درخواست این رسانه برای اظهارنظر در این باره پاسخی نداده‌اند.

این رویکرد جدید برای نظارت تا حدی مبتنی بر نرم‌افزارهای داده-محوری است که در آمریکا و اروپا استفاده می‌شوند. گروه‌های راست سیاسی باور دارند که این نرم‌افزارها نژادپرستی را در تصمیم‌گیری‌ها وارد می‌کنند. منتها چین این رویکرد را شدیدتر کرده و با دسترسی به حجم عظیمی از اطلاعات شهروندان به پلیس اجازه می‌دهد تا با مصونیت و بدون شفافیت عمل کند.

چگونه می‌توان از پیش‌بینی آینده مطمئن شد؟

مردم اغلب نمی‌دانند که تحت نظارت قرار دارند. پلیس با سخت‌گیری خاصی درباره اثربخشی این فناوری یا رفتارهای خود مواجه نیست. مقامات چینی هم برای جمع‌آوری اطلاعات خصوصی افراد به حکم دادگاه نیازی ندارند. این سیستم در پیشرفته‌ترین حالت خود یکی از ترس‌های همیشگی داستان‌های علمی-تخیلی را مطرح می‌کند: از کجا می‌توان فهمید که پیش‌بینی آینده درست بوده، وقتی پلیس با مداخله اجازه وقوع آن را نمی‌دهد؟

کارشناسان می‌گویند حتی اگر نرم‌افزار نتواند به درستی از روی رفتارهای انسان‌ها تصمیم‌گیری کند، هشدارهای سیستم موفقیت‌آمیز تلقی می‌شود چون به خودی خود می‌تواند جلوی اعتراضات و جرایم را بگیرد. «مایا وانگ»، محقق ارشد امور چین از سازمان دیده‌بان حقوق بشر می‌گوید: «این [سیستم] یک قفس نامرئی از فناوری است که بر جامعه تحمیل می‌شود. ضربه اصلی این سیستم بر آن دسته از مردم احساس می‌شود که از قبل در جامعه چین تحت تبعیض شدید قرار داشته‌اند.»

در سال 2017، یکی از مشهورترین کارآفرینان چین به نام «یین چی» ایده‌ای جنجالی را برای آینده مطرح کرد: یک سیستم کامپیوتری که می‌تواند جرایم را پیش‌بینی کند. آقای یین که موسس استارتاپ هوش مصنوعی Megvii است به رسانه‌های چینی گفت که این سیستم نظارتی به پلیس اجازه می‌دهد مانند یک موتور جستجو به دنبال جرایم بگردد، حجم زیادی ویدیو را برای شناسایی الگوها آنالیز کند، و درباره رفتارهای مشکوک به مقامات هشدار بدهد. او برای مثال توضیح داد که اگر یک نفر بیش از حد در ایستگاه قطار بایستد، سیستم می‌تواند هشدار جیب‌بری را برای او صادر کند.

آقای یین گفت: «اگر افراد پشت دوربین می‌نشستند و آن را نگاه می‌کردند، ترسناک می‌شد، اما پشت این دوربین‌ها یک سیستم قرار می‌گیرد. این سیستم مانند همان موتور جستجویی است که ما هر روز در اینترنت از آن استفاده می‌کنیم. سیستم ما خنثی است و می‌خواهد خیرخواهانه عمل کند.» او مدعی بود که با این سیستم نظارتی، هیچ جایی برای مخفی شدن تبهکاران وجود نخواهد داشت.

حالا با گذشت پنج سال، ایده او در حال محقق شدن است. اسناد داخلی Megvii که به دست نیویورک تایمز رسیده نشان می‌دهد که محصولات این استارتاپ چگونه اطلاعات کامل افراد را در اختیار پلیس قرار می‌دهد. در خصوص یکی از این محصولات موسوم به Intelligent Search آمده است: «یک پایگاه داده چند بُعدی بسازید که دربرگیرنده چهره، تصاویر، خودروها و تاریخچه تصادفات فرد است.» این نرم‌افزار با تحلیل داده‌ها، افراد معمولی را که بی‌گناه به نظر می‌رسند پیدا می‌کند تا اقدامات مجرمانه را در نطفه خفه کند.

سخنگوی استارتاپ Megvii در ایمیلی می‌گوید که این شرکت متعهد به توسعه مسئولانه هوش مصنوعی است. آن‌ها ادعا می‌کنند که دغدغه‌شان نه نظارت بر گروه‌ها یا افراد خاص، بلکه بهتر کردن شرایط رفاه و ایمنی زندگی مردم است.

فناوری‌های نظارتی پیشرفته در چین وجود دارند

البته فناوری‌های مشابه از قبل در چین به کار گرفته شده‌اند. پلیس تیانجین در سال 2022 نرم‌افزاری متعلق به Hikvision، رقیب Megvii را خرید که هدفش پیش‌بینی اعتراضات است. این سیستم داده‌های مربوط به دادخواهان چینی را گردآوری می‌کند. این اصطلاح به‌طور کلی به کسانی اطلاق می‌شود که سعی دارند از مقامات بلند مرتبه دولتی شکایت کنند.

سیستم سپس بر اساس احتمال سفر افراد به پکن، به این دادخواهان امتیاز می‌دهد. بر اساس اسناد موجود، این داده‌ها در آینده برای تعلیم مدل‌های یادگیری ماشینی استفاده خواهند شد. مقامات محلی مایل به جلوگیری از چنین سفرهایی هستند تا از وقوع مشکلات سیاسی یا افشای خطاها اجتناب کنند. به‌علاوه، دولت مرکزی نمی‌خواهد معترضان در پایتخت تجمع داشته باشند.

در دوران آقای شی جین‌پینگ، تلاش دولت برای کنترل دادخواهان به طرز قابل توجهی افزایش یافته است. «زیکان وانگ»، عضو 32 ساله گروهی که سال‌ها به دنبال خسارت در یک پرونده کلاهبرداری ملک بود، می‌گوید مقامات در سال 2017 نگذاشتند یکی از همراهانش در شانگهای حتی بلیت سفر به پکن را تهیه کند. او حدس می‌زند که دولت ارتباطات آن‌ها را در اپلیکیشن شبکه اجتماعی WeChat رصد می‌کرده است.

سیستم Hikvision در تیانجین، که با همکاری پلیس پکن و استان هبئی اداره می‌شود، پیچیده‌تر است. پلتفرم آن‌ها بر اساس روابط اجتماعی و خانوادگی، سفرهای قبلی و موقعیت‌های شخصی احتمال دادخواهی افراد را بررسی می‌کند. این سیستم به پلیس اجازه می‌دهد برای هر نفر یک پروفایل بسازد. افسران پلیس سپس می‌توانند به فیلدهایی دسترسی داشته باشند تا حتی حالت روحی معترضان را بر اساس گزینه‌هایی مثل «پارانوید»، «وسواسی» و «دمدمی مزاج» مشخص کنند.

بیشتر کسانی که به دولت اعتراض دارند، بابت مدیریت نادرست حوادث تراژیک یا کوتاهی در پرونده‌ها دست به انجام این کار می‌زنند. تمام این مؤلفه‌ها به الگوریتم داده می‌شود. در بخشی از اسنادی که در دست نیویورک تایمز وجود دارد، آمده است: «اگر کسی وضعیت اجتماعی پایینی دارد یا یک تراژدی بزرگ را پشت سر گذاشته، ریسک هشدار زودهنگام او را بالا ببرید.»

وقتی پلیس در سال 2018 در شهر حاشیه‌ای ژونینگ در استان فوجیان 439 دوربین جدید خرید، محل نصب تک‌تک آن‌ها مشخص شد. برخی در چهارراه‌ها، برخی نزدیک مدارس و 9 عدد در بیرون خانه افرادی نصب شدند که بیماری روانی داشتند.

• 

• 

چه کسانی به فهرست سیاه چین می‌روند؟

بعضی از نرم‌افزارها سعی می‌کنند با استفاده از داده‌ها تهدیدهای جدید را شناسایی کنند. ولی روش رایج‌تر تکیه بر استنباط‌های قبلی پلیس است. در بیش از صد سندی که بررسی شده، سیستم‌های نظارتی برخی افراد را در فهرست سیاه قرار می‌دهند. این افراد شامل بیماران روانی، مجرمان قبلی، پناهجویان، معتادان، دادخواهان، تروریست‌های بالقوه، آشوب‌گران سیاسی و تهدید علیه ثبات اجتماعی است. در دیگر سیستم‌ها، کارگران مهاجر، جوانان بیکار، اقلیت‌های فرهنگی، خارجی‌ها و مبتلایان به HIV هم در فهرست سیاه قرار دارند.

مقامات دولت تصمیم می‌گیرند چه کسانی به این فهرست‌ها وارد شوند، و معمولا هیچ کس متوجه نمی‌شود که به این فهرست رفته است. همچنین، وقتی نام یک نفر به این پایگاه‌های داده رفت، به ندرت از آن‌ها خارج می‌شود. در بسیاری موارد، نرم‌افزار فراتر از این می‌رود که صرفا یک جمعیت را هدف قرار دهد، و در عوض می‌گذارد پلیس هشدارهای مقدماتی خودش را تنظیم کند. این رویکرد در یکی از محصولات شرکت Yitu دیده شده است.

پلیس با یک منوی ساده می‌تواند هشدارهایی را به‌صورت مبنایی برای پارامترهای مشخص تعیین کند. مثلا بگوید هشدار زمانی صادر شود که افراد مشکوک در یک جای خاص حضور پیدا می‌کنند یا با دیگر افراد مشکوک دیدار دارند یا یک رفتار خاص را تکرار می‌کنند. پلیس می‌تواند بابت هر دفعه‌ای که دو نفر با سابقه مصرف مواد مخدر وارد یک هتل می‌شوند، یا وقتی چهار نفر با سابقه اعتراض به دولت به یک پارک می‌روند، هشدار بگیرد.

پلیس در سال 2020 در شهر نانینگ نرم‌افزاری خرید که می‌تواند به دنبال ورود سه فرد مشکوک به یک هتل یا چند هتل نزدیک به هم یا تماس مکرر یک فرد معتاد با یک شماره خارج از شهر، بگردد. دولت در شهر توریستی یانگشو که به کوهستان‌های کارست خود معروف است، سیستمی خرید تا چنان‌چه یک خارجی بدون مجوز کار زمان زیادی را در نزدیکی مدارس یا کافی‌شاپ‌های زبان خارجه سپری کرد، به پلیس اطلاع بدهد. این رفتار ظاهرا نشانه‌ای مبنی بر کار غیرقانونی و فراتر از ویزای توریست‌هاست.

در شانگهای، یک نشریه وابسته به احزاب سیاسی نوشت که دولت چگونه با استفاده از نرم‌افزارهای هوشمندانه توانسته افرادی را شناسایی کند که بیش از حد معمول آب و برق مصرف می‌کردند. این سیستم ظاهرا هشداری دیجیتالی را به پلیس فرستاده تا الگوی مصرف مشکوک افراد را اطلاع دهد.

این تاکتیک احتمالا برای شناسایی کارگران مهاجری طراحی شده که اغلب در خانه‌های مشترک کنار هم زندگی می‌کنند تا هزینه کمتری بپردازند. پلیس در برخی مناطق این افراد را خطرناک تلقی می‌کند و معتقد است که می‌توانند با خود برای جامعه جرایم به همراه داشته باشند.

«سوزان ای. اسکوگینز»، استاد دانشگاه کلارک می‌گوید این هشدارها واکنش یکسانی را از سمت پلیس به دنبال ندارند. پلیس معمولا به هشدارهای مربوط به مشکلات سیاسی اهمیت بیشتری می‌دهد. نیروهای انتظامی چین گهگاه گفته بودند که این کشور به تهیه پروفایل از افراد نیاز دارد. «لی وی»، محقق دانشگاه ملی پلیس چین در سال 2016 گفته بود: «ما با استفاده از کلان داده، تصویری از مردم را به وجود آوردیم و با شاخصه‌های مختلف به آن‌ها برچسب دادیم. کسانی که یک یا چند نوع برچسب دریافت می‌کنند، به لحاظ هویتی و رفتاری مورد کنکاش قرار می‌گیرند و بعد تدابیر امنیت و پیشگیرانه خاصی برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شود.»

دولتی با ابزارهای تکنو-اقتدارگرایانه

آقای ژانگ اولین بار به خاطر شکنجه خانواده‌اش در خلال واقعه انقلاب فرهنگی به دولت اعتراض کرد. او حالا به رفتار دولت کنونی با خانواده‌اش معترض است. از زمانی که دولت چین دست به ساخت این ابزارهای تکنو-اقتدارگرایانه زده، او مجبور شده مانند فیلم‌های جاسوسی به روش‌های مختلفی برای فرار از سیستم‌های نظارتی روی بیاورد.

او در ماه ژانویه برای رفتن به پکن گوشی خود را خاموش کرد و پول وسایل حمل و نقل عمومی را به‌صورت نقد پرداخت تا رد پای دیجیتالی‌اش بر جا نماند. او به مقاصد اشتباهی بلیت خرید تا پلیس را گمراه کند و در نهایت یک راننده اختصاصی استخدام کرد تا نقاط بازرسی را دور بزند.

ولی بر اساس اسناد دولتی، سیستم نظارتی تیانجین قابلیت ویژه‌ای دارد که مخصوص افرادی مثل آقای ژانگ است که نسبت به کارکرد این سیستم‌ها آگاه نسبی دارند و با تعویض وسایل نقلیه سعی می‌کنند رد خود را پاک نمایند. هرچند آقای ژانگ نمی‌داند که این دفعه با رفتارهای خود سیستم دولتی را فعال کرده یا نه، اما می‌گوید تغییری در شرایط به وجود آمده. ظاهرا حالا هر بار که او موبایلش را خاموش می‌کند، پلیس به درب خانه‌اش می‌رود تا ببیند او به پکن رفته است یا نه.

«نوام یوچتمن»، استاد اقتصاد مدرسه اقتصاد لندن که درباره اثر سیستم‌های نظارتی در چین تحقیقاتی داشته، می‌گوید حتی اگر این سامانه‌ها ناموفق باشند، دولت احتمالا به خاطر تهدیدها آن‌ها را موفق در نظر می‌گیرد. یوچتمن مدعی است در شرایطی که عملا خبری از مسئولیت سیاسی نیست، سیستمی که مدام افسران پلیس را به خانه‌های مردم می‌فرستد، در جلوگیری از ناآرامی‌ها تا حدی موفق عمل می‌کند.

این فناوری نابرابری‌های دیگری را هم به وجود آورده است. در برخی از اسناد به فهرست قرمزی اشاره شده که سیستم‌های نظارتی باید آن‌ها را نادیده بگیرند. در یکی از این سندها گفته شده فهرست قرمز برای کسانی است که به حفاظت حریم خصوصی یا حفاظت VIP نیاز دارند. سند دیگری از استان گوانگ‌دانگ واضح‌تر اشاره می‌کند که این فهرست برای مقامات دولتی است.

آقای ژانگ می‌گوید از این که فناوری دولتی‌ها را از مردم عادی جدا کرده، خسته شده است: «مقامات به‌طور جدی مشکلات را حل نمی‌کنند، اما هر کاری از دستشان بربیاید انجام می‌دهد تا صدای کسانی را ساکت کنند که این مشکلات را مطرح می‌کنند. این یک گام رو به عقب بزرگ برای جامعه است.»

آقای ژانگ اذعان می‌کند که هنوز می‌توان به فواید فناوری اعتقاد داشت، اما زمانی که این ابزارها در دستان اشتباه قرار می‌گیرند، می‌توانند زنجیره و تازیانه‌ای برای کنترل مردم باشند: «در گذشته اگر خانه خود را ترک می‌کردید و به حومه شهر می‌رفتید، همه راه‌ها به پکن منتهی می‌شد، اما حالا کل کشور به یک شبکه بدل گشته است.»