اورکلاک چیست و چه مزایا و معایبی دارد؟

اورکلاک باعث بهبود عملکرد سی‌پی‌یو و کارت گرافیک می‌شود؛ اما آیا می‌دانید اورکلاک دقیقاً چیست، چگونه انجام می‌شود، مزایا و معایب آن چیست؟

اورکلاک یا اورکلاکینگ (Overclocking) به‌منظور افزایش سرعت فعالیت CPU یا کارت گرافیک یا رم بیش از سرعت طراحی‌شده برای این سخت‌افزارها و همچنین افزایش میزان محاسبات در حال انجام توسط سی‌‌پی‌یو و کارت گرافیک در هر ثانیه است. هدف اصلی از انجام این کار، تقویت عملکرد سخت‌افزارهای مذکور می‌باشد.

اورکلاک بیشتر برای تقویت عملکرد سی‌پی‌یو و کارت گرافیک انجام می‌شود؛ اما اورکلاک کردن سایر قطعات کامپیوتر نیز امکان‌پذیر است. اگر بخواهیم اورکلاک را کمی تخصصی‌تر تعریف کنیم، باید بگوییم این کار به معنای افزایش نرخ کلاک (Clock rate) یک سخت‌افزار است که باعث می‌شود سخت‌افزار اورکلاک‌شده در هر ثانیه تعداد بیشتری از محاسبات را نسبت به حالت استاندارد خود انجام دهد.

البته اورکلاک کردن یک سخت‌افزار باعث می‌شود دمای آن در حین فعالیت از میزان معمول و مورد انتظار فراتر رود. مسلماً اورکلاک باعث تقویت عملکرد سخت‌افزار اورکلاک می‌شود؛ اما از سوی دیگر قطعه اورکلاک‌شده به مراقبت ویژه نیاز دارد و برای خنک‌سازی آن باید از سیستم قدرتمندی استفاده کنید که قدرت خنک‌سازی آن بیش از توان سیستم‌های خنک‌سازی متداول مورد استفاده برای کاهش دمای سخت‌افزارهای در حال کار، در حالت استاندارد باشد.

اورکلاک یا اورکلاکینگ چیست؟

سی‌پی‌یو‌ها در کارخانه‌ها طوری طراحی و تولید می‌شوند که با حداکثر سرعت مشخص‌شده فعالیت کنند و چنانچه آن‌ها را با کمک سیستم خنک‌سازی مناسب خنک کنید، سی‌پی‌یو کار خود را با عملکرد مناسب و بدون هیچ‌گونه مشکلی انجام می‌دهد.

البته خوشبختانه همان‌طور که گفتیم افزایش حداکثر سرعت تعیین‌شده برای سی‌پی‌یو امکان‌پذیر است. شما می‌توانید با افزایش سرعت سی‌پی‌یو با ایجاد نرخ کلاک بالاتر برای آن یا چند برابر‌کردن قدرت بایوس (BIOS) کامپیوتر، این قطعه را وادار به انجام محاسبات بیشتر در هر ثانیه کنید. طبیعتاً افزایش سرعت سی‌پی‌یو افزایش سرعت کامپیوتر را نیز به دنبال دارد.

اورکلاک تا چه حدی امکان‌پذیر است؟

اگرچه اورکلاک پردازنده امکان‌پذیر است، اما انجام این کار برای برخی از پردازنده‌ها شدنی نیست؛ زیرا سازندگان بسیاری از مادربردها با قفل‌کردن محصولات خود، مانع از تغییر مقادیر آن‌ها و اورکلاک کردن آن‌ها توسط کاربر می‌شوند. این موضوع در مورد برخی از پردازنده‌های اینتل نیز صادق است؛ البته از سوی دیگر در هنگام طراحی برخی دیگر از پردازنده‌های اینتل، هیچ محدودیتی برای اورکلاک کردن آن‌ها ایجاد نشده است.

این پردازنده‌ها برای کاربرانی که مشتاق تقویت عملکرد کامپیوتر خود هستند، گزینه‌های مناسبی محسوب می‌شوند. در مدل این دسته از پردازنده‌های اینتل، از حرف K یا X استفاده شده است (مثل سی‌پی‌یو Core i9-10900K). اورکلاک کردن تمام سی‌پی‌یوهای رایزن AMD نیز امکان‌پذیر است. در کل در مورد اورکلاک کردن سی‌پی‌یوهای AMD باید بگوییم هر چقدر این پردازنده‌ها جدیدتر باشند، برای این کار مناسب‌تر هستند.

چنانچه قصد تهیه قدرتمندترین سیستم گیمینگ ممکن را دارید و می‌خواهید برای خنک‌سازی آن نیز از سیستم خنک‌سازی مایع استفاده کنید، می‌توانید با اورکلاک کردن سی‌پی‌یو و کارت گرافیک آن از حداکثر قدرت ممکن سیستم لذت ببرید؛ البته اگر قصد اورکلاک کردن سی‌پی‌یو و کارت گرافیک سیستم خود دارید، باید سخت‌افزارهایی را تهیه کنید که اورکلاک آن‌ها امکان‌پذیر باشد؛ زیرا اورکلاک کردن سخت‌افزارهای معمولی ممکن نیست یا به‌صورت کاملاً محدودی می‌توانید آن‌ها را اورکلاک کنید.

چرا اورکلاک لازم است؟

طبیعتاً هر کاربری به کامپیوتری سریع‌ علاقه‌مند است و اورکلاکینگ می‌تواند تا حدودی به سریع‌تر شدن کامپیوترتان کمک کند؛ البته از سوی دیگر با تکامل هر چه بیشتر سی‌پی‌یو‌ها و کارت‌های گرافیک و طراحی و ساخت نسل‌های جدید سریع و قدرتمند این سخت‌افزارها، امروزه نیاز به اورکلاک کردن آن‌ها کمتر شده است و برخی از سی‌پی‌یوها و کارت گرافیک‌ها اصلاً نیازی به اورکلاک کردن ندارند.

در ضمن با سریع‌تر شدن پردازنده‌های مرکزی و گرافیکی، دیگر تفاوت میان سخت‌افزارهای اورکلاک شده و سخت‌افزارهای معمولی چندان به چشم نمی‌آید؛ همچنین باید به این نکته نیز توجه کنید که حتی اگر سی‌پی‌یو و کارت گرافیک خود را اورکلاک کنید، اما مثلاً برای حافظه کامپیوتر به‌جای حافظه SSD از حافظه HDD استفاده کنید، باز هم کامپیوترتان چندان سریع نخواهد شد؛ زیرا سرعت حافظه‌های HDD به‌مراتب پایین‌تر از نمونه SSD آن‌ها است.

امروزه حافظه‌های HDD تقریباً دیگر تنها برای ذخیره‌سازی و آرشیو فایل‌ها استفاده می‌شوند و برای نصب و اجرای سیستم‌عامل‌ها و نرم‌افزارها (مخصوصاً بازی‌ها) از حافظه‌های SSD پرسرعت نسل جدید استفاده می‌شود.

گیمرهایی که علاقه‌مند به بهره‌مندی از حداکثر قدرت ممکن سیستم خود برای اجرای بازی‌ها به‌صورت کاملاً روان و بدون لگ و تأخیر با رزولوشن بالا هستند، کاملاً مشتاق اورکلاکینگ سی‌پی‌یو و کارت گرافیک سیستم خود هستند؛ البته نباید فراموش کنیم که حتی اگر سی پی یوی مدرن سیستم پس از اورکلاک شدن به عملکرد بسیار خوبی دست یابد و بتواند با حداکثر سرعت ممکن کار کند، اورکلاک کردن کارت گرافیک که نقش بسیار مهم‌تری در عملکرد کلی دستگاه‌های گیمینگ دارد، معجزه نمی‌کند و باعث بهبود عملکرد آن در سطح مورد انتظار نمی‌شود.

البته اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم، باید بگوییم اورکلاک کردن سی‌پی‌یو نیز تأثیر اندکی در بهبود عملکرد سیستم گیمینگ دارد و نباید منتظر تقویت شگفت‌انگیز عملکرد آن پس از اورکلاکینگ باشید! البته تأثیر اورکلاک روی تقویت عملکرد سی‌پی‌یو به نوع سیستم و بازی در حال انجام با سیستم بستگی دارد.

نحوه انجام اورکلاک

هر سی‌پی‌یو ساختار متفاوتی دارد و گزینه‌های بایوس هر مادربرد نیز متفاوت است. به همین دلیل ارائه یک دستورالعمل و راهنمای کلی برای اورکلاک کردن دستگاه‌های مختلف امکان‌پذیر نیست؛ اما اصول کلی انجام این کار در زیر آمده است.

اطمینان از مناسب بودن سیستم خنک‌سازی

سی‌پی‌یو‌ها همراه با سیستم خنک‌سازی متشکل از هیت سینک (قطعه‌ای در بالای سی‌پی‌یو که برای جذب حرارت طراحی شده است) و فن عرضه می‌شوند. این سیستم خنک‌سازی متداول برای کاهش دمای سی‌پی‌یو در زمان فعالیت در حالت معمول و سرعت استاندارد، طراحی شده است.

در صورت تمایل برای اورکلاکینگ سی‌پی‌یو، نیازمند استفاده از سیستم خنک‌سازی قدرتمندتری برای آن هستید؛ زیرا طبیعتاً افزایش سرعت این قطعه و همچنین افزایش میزان محاسبات در حال انجام توسط آن در هر ثانیه، به افزایش دمای آن بیش از میزان معمول منجر می‌شود؛ بنابراین برای کاهش دمای آن یا باید از یک سیستم خنک‌سازی اضافی در کنار سیستم عرضه‌شده همراه با آن استفاده کنید یا باید به فکر استفاده از یک سیستم خنک‌سازی کاملاً قدرتمند مثل سیستم خنک‌سازی مایع باشید.

در صورت تمایل برای استفاده از سیستم خنک‌سازی با فن، باید از هیت سینکی قدرتمندتر از هیت سینک فابریکی سی‌پی‌یو استفاده کنید که در دور‌کردن حرارت از سطح آن عملکرد بهتری داشته باشد و در کنار چنین هیت سینکی باید از فن قدرتمندتری نسبت به فن فابریکی سی‌پی‌یو نیز استفاده کنید تا توانایی بهتری در دور کردن هوای گرم از اطراف آن داشته باشد.

در ضمن باید از کیس بزرگی استفاده کنید تا جریان هوای آزادانه به‌خوبی در اطراف سی‌پی‌یو ایجاد شود؛ بنابراین چنانچه کیس کامپیوترتان به‌اندازه کافی بزرگ نیست، حتماً به فکر تعویض آن باشید. ایجاد جریان هوای مستمر نقش مهمی در کاهش دمای سی‌پی‌یوی در حال کار دارد و استفاده از یک هیت سینک و فن کارآمد برای مقابله با افزایش دمای این قطعه کافی نیست.

استفاده از سیستم خنک‌سازی مایع با آب

برخی از افراد برای حفظ عملکرد مناسب سخت‌افزارهای اورکلاک‌شده که تا حداکثر میزان ممکن اورکلاک شده‌اند، از سیستم خنک‌سازی مایع استفاده می‌کنند؛ البته سیستم‌های خنک‌سازی مایع گران‌قیمت‌تر از سیستم‌های دارای فن هستند. در سیستم خنک‌سازی مایع با آب، آب با چند لوله به داخل کیس پمپاژ می‌شود و پس از جذب حرارت ایجادشده در داخل کیس، دوباره به رادیاتورهای سیستم پمپاژ می‌شوند و این رادیاتورها حرارت آب را به فضای خارج از کیس منتقل می‌کنند.

اورکلاک کردن بایوس

برای انجام این کار باید پس از مراجعه به بایوس کامپیوتر خود، نرخ کلاک و ولتاژ سی‌پی‌یو (یا تنها ولتاژ سی‌پی‌یو) را کمی افزایش دهید. پس از انجام این کار برای کسب اطمینان از پایدار بودن عملکرد این قطعه، برای شبیه‌سازی ایجاد فشار زیاد روی سی‌پی‌یو و نظارت بر دمای سیستم در حال کار جهت کسب اطمینان از درست عمل کردن سیستم خنک‌سازی، باید از ابزارهای تست بنچمارک مانند پرایم ۹۵ (Prime95) استفاده کنید.

در صورت پایدار بودن عملکرد سیستم، نرخ کلاک و ولتاژ سی‌پی‌یو را دوباره کمی افزایش دهید و مجدداً تست بنچمارک را اجرا کنید تا دوباره از پایدار بودن عملکرد سیستم خود مطمئن شوید. افزایش نرخ کلاک یا ولتاژ سی‌پی‌یو را کم‌کم تا زمانی که عملکرد سیستم ناپایدار شود یا دمای سی‌پی‌یو بیش‌ازحد افزایش یابد، ادامه دهید. در صورت مشاهده چنین اتفاقی میزان نرخ اورکلاک یا ولتاژ سی‌پی‌یو را به آخرین میزانی که عملکرد سیستم در آن میزان پایدار بوده است، بازگردانید.

معایب اورکلاک

اورکلاک کردن سی‌پی‌یو یا کارت گرافیک در اغلب موارد باعث ابطال گارانتی آن می‌شود، در ضمن در طول مقاله چند بار به افزایش بیش‌ازحد دمای سی‌پی‌یو و کارت گرافیک در حین فعالیت آن‌ پس از اورکلاک کردن آن‌ها اشاره کردیم. چنانچه این دو سخت‌افزار را بیش از میزان معمول اورکلاک کنید و از سیستم خنک‌سازی مناسب برای آن‌ها استفاده نکنید، طبیعتاً دمای تراشه سی‌پی‌یو یا کارت گرافیک بیش‌ازحد افزایش می‌یابد که به آسیب جدی و دائمی آن منجر می‌شود.

ناپایدار شدن عملکرد سخت‌افزار اورکلاک‌شده در اکثر موارد، نیز یکی دیگر از معایب و مشکلات متداول غیرقابل‌چشم‌پوشی اورکلاکینگ است؛ زیرا ناپایدار شدن عملکرد سی‌پی‌یو باعث ایجاد خطاهای سیستمی و ریست‌های خودبه‌خودی سیستم می‌شود؛ اما در زمان فعالیت سی‌پی‌یوها و کارت گرافیک‌ها در حالت استاندارد، به‌ندرت شاهد ناپایدار شدن عملکرد آن‌ها هستیم.

برخی از سی‌پی‌یو‌ها و کارت گرافیک‌ها دارای سازگاری بهتری با اورکلاک هستند و تحمل بیشتری در برابر آن دارند که باعث حفظ بیشتر عملکرد پایدار آن‌ها می‌شود. در ضمن ممکن است عملکرد یک سی‌پی‌یو یا کارت گرافیک در سرعت مشخصی پایدار باشد؛ اما سخت‌افزار دیگری در همان سرعت عملکرد پایداری از خود نشان ندهد. حتی ممکن است دو سی‌پی‌یو یا کارت گرافیک با مدل یکسان، پس از اورکلاک شدن در شرایط کاملاً یکسان، عملکرد متفاوتی پیدا کنند.

اورکلاکینگ گوشی‌های هوشمند نیز امکان‌پذیر است و اپلیکیشن‌های زیادی برای اورکلاک کردن گوشی‌های اندرویدی روت‌شده وجود دارد (مثل overclock your phone : boost y)؛ البته در صورت استفاده از چنین اپلیکیشن‌هایی و اورکلاک کردن گوشی‌ها، دمای گوشی‌ها بیش‌ازحد افزایش و عمر باتری آن‌ها کاهش می‌یابد؛ بنابراین استفاده از چنین اپلیکیشن‌هایی چندان عاقلانه نیست.

لازم به ذکر است از اورکلاکینگ سی‌پی‌یو و کارت گرافیک لپ‌تاپ‌های باریک که فضای آزاد کمی در اطراف سخت‌افزارهای آن‌ها وجود دارد، خودداری کنید؛ زیرا در چنین دستگاه‌هایی جریان هوا به‌‌خوبی ایجاد نمی‌شود و درنتیجه در صورت افزایش دمای سی‌پی‌یو و کارت گرافیک بیش از میزان معمول مورد انتظار در لپ‌تاپ‌های باریک، دمای ایجادشده به‌خوبی به بیرون منتقل نمی‌شود.

در حال حاضر خوشبختانه وب‌سایت‌ها و انجمن‌های زیادی برای ارائه اطلاعات لازم در مورد زمینه‌های مختلف مرتبط با اورکلاک ایجاد شده است.

سؤالات متداول در مورد اورکلاک