گزارش مرکز پژوهش‌ها درباره قانون حمایت از دانش‌بنیان‌ها: ظرفیت اکوسیستم نوآوری در خطر است
به‌نظر می‌رسد آینده شرکت‌های دانش‌بنیان با چالش‌های مختلفی روبه‌رو است که برای رفع آن پیشنهادهایی از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس مطرح شده است.
در دیجیاتو ثبت‌نام کنید
جهت بهره‌مندی و دسترسی به امکانات ویژه و بخش‌های مختلف در دیجیاتو عضو ویژه دیجیاتو شوید.
عضویت در دیجیاتوتازههای تکنولوژی
گزارش ارزیابی مرکز پژوهش‌های مجلس از عملکرد 10ساله قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان نشان می‌دهد که طی این بازه زمانی، تعداد دانش‌بنیان‌ها بیش از 127 برابر شده است. با‌این‌حال بررسی میزان درآمد محصولات دانش‌بنیان، توزیع این شرکت‌ها در پارک‌های فناوری و درآمد این پارک‌ها بیانگر این واقعیت است که روند رشد و بلوغ شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک‌ها کند بوده و ممکن است ظرفیت اکوسیستم نوآوری کشور در آینده با چالش جدی مواجه شود.
به‌طور‌کلی، براساس گزارشی که مرکز پژوهش‌ها منتشر ساخته و به میزان فعالیت و درآمد پارک‌های فناوری و شرکت‌های دانش بنیان در آن پرداخته، روند رشد و بلوغ شرکت‌های دانش بنیان را بسیار کند عنوان کرده است. گزارش این مرکز تأکید دارد که کند‌بودن روند رشد شرکت‌های دانش‌بنیان، ظرفیت زیست بوم نوآوری کشور را به خطر انداخته و آن را با چالشی جدی در آینده مواجه خواهد کرد. اما جزئیات این گزارش چه می‌گویند؟
قانون «حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات» در سال 1389 به تصویب مجلس رسید. حال مرکز پژوهش‌های مجلس با جمع‌آوری حداکثری اطلاعات موجود، عملکرد 10ساله این قانون را بررسی و تحلیل کرده است.
یافته‌های موجود تا اردیبهشت 1401 حاکی از آن است که تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان طی این دوره ده‌ساله از 55 شرکت به 7 هزار شرکت رسیده است.
دانش‌بنیان‌ها براساس نوع و میزان فعالیت خود به نوپای نوع یک و دو و نیز تولیدی نوع یک و دو تقسیم‌بندی شده‌اند. تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان تولیدی نوع 2 بر سایر انواع شرکت‌های زیست‌بوم نوآوری غالب هستند و حدود 56 درصد کل شرکت‌ها را شامل می‌شوند. شرکت‌هایی که حداقل یک کالا یا خدمت با سطح فناوری بالا به مرحله تولید رسانده باشند یا به فعالیت‌های مهندسی و پروژه‌های پیمانکاری بپردازند و حداقل 10 درصد کار آن‌ها معیار‌های شرکت دانش‌بنیان را داشته باشد، در زمره دانش‌بنیان‌های تولیدی نوع 2 قرار می‌گیرند.
بنابر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، روند دانش‌بنیانی شرکت‌ها تا به امروز رو به افزایش بوده و شیب آن در سال‌های 1396 تا 1399 زیاد است، اما در سال 1400 این روند کند شده. سخت‌گیری‌ها در اعطای تأییدیه و توجه بیشتر به کیفیت فعالیت‌های دانش‌بنیانی این شرکت‌ها از جمله دلایل این کندی عنوان شده است.
این در حالی است که طبق گزارش سال 1400 اکوسیستم دانش‌بنیان که توسط شرکت اعتبارسنجی ارزش‌آفرین اعتماد رونمایی شد، روند تأسیس شرکت‌های دانش‌بنیان طی 4 سال اخیر، نزولی بوده است.
آن‌طور که مرکز پژوهش‌ها گزارش کرده، بخش اعظمی از شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات، برق و الکترونیک، ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته فعالیت می‌کنند.
براساس آمار تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان تا فروردین 1401، نزدیک به 50 درصد کل این شرکت‌ها در تهران مستقر هستند و بخش عمده دیگر نیز در اصفهان، البرز و خراسان رضوی فعالیت می‌کنند.
روند درآمدی دانش‌بنیان‌ها
اگرچه آمار رسمی از میزان درآمد محصولات دانش‌بنیان با فناوری‌های برتر منتشر نشده است، اما برآوردها نشان می‌دهد درآمد این شرکت‌ها در سال 1399 حدود 150 هزار میلیارد تومان بوده است. تنها 10 درصد از این رقم به شرکت‌های دارای فناوری‌های پیشرفته و نوپا تعلق دارد و باقی آن در اختیار شرکت‌های دارای فناوری‌های متوسط رو به بالا است.
براساس گزارش بانک جهانی، میزان صادرات محصولات با فناوری‌های پیشرفته ایران نسبت به کل صادرات صنعتی کشور طی چند سال گذشته به‌طور متوسط یک درصد بوده است.
بررسی‌های صورت‌گرفته نیز نشان می‌دهد به‌طور متوسط تنها 17 درصد شرکت‌ها و واحدهای فناور مستقر در پارک‌های علم و فناوری از نوع دانش‌بنیان هستند.
مرکز پژوهش‌های مجلس تعداد کل شاغلان شرکت‌های دانش‌بنیان را به‌صورت تجمیعی، حدود 220 هزار نفر در سال 1400 گزارش کرده است که بخش اعظمی از آن‌ها در شرکت‌های تولیدی نوع 2 فعال هستند.
براساس نمودار فوق، تعداد کل شاغلان این حوزه با روند تقریباً ثابتی رو به افزایش است.
تهدید آینده اکوسیستم نوآوری
با توجه به توزیع شرکت‌های دانش‌بنیان براساس نوع، سطح و زمینه فعالیت همچنین روند تأسیس شرکت‌های جدید و نوپا، استقرار آن‌ها در پارک‌های علم و فناوری و ارزیابی مواردی همچون اشتغال، درآمد، صادرات، نحوه تأمین مالی فناوری و مؤلفه‌های شاخص جهانی نوآوری نشان می‌دهد نرخ تأسیس شرکت‌های نوپا و تبدیل آن‌ها به شرکت‌های تولیدی بسیار پایین آمده است.
میزان فعالیت و درآمد پارک‌ها نیز بیانگر این واقعیت است که روند رشد و بلوغ شرکت‌های دانش‌بنیان و هسته‌های فناور مستقر در پارک‌ها کند بوده و ممکن است ظرفیت زیست‌بوم نوآوری کشور از منظر شرکت‌های دانش‌بنیان به‌عنوان بازیگران کلیدی این عرصه در آینده با چالش جدی مواجه شود و این ظرفیت در خطر باشد.
مرکز پژوهش‌ها در ادامه گزارش خود به مهم‌ترین چالش‌های پیش روی شرکت‌های دانش‌بنیان پرداخته است. غالب‌بودن تعداد شرکت‌های تولیدی نوع 2، کاهش نرخ تأسیس شرکت‌های نوپا و تبدیل آن‌ها به شرکت‌های تولیدی، روند کند رشد و بلوغ شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک‌های علم و فناوری، مشکلات کسبوکاری پیش روی استارتاپ‌ها، سهم اندک شرکت‌های دانش‌بنیان کشاورزی و صنایع غذایی نسبت به سایر زمینه‌ها و تمرکز بر آموزش عالی و خلق دانش بدون سرریز آن به خروجی‌های نوآوری از جمله این چالش‌ها است.
در پایان نیز پیشنهادهایی برای رفع چالش‌ها و استفاده از ظرفیت‌های دانش‌بنیانی در طول اجرای برنامه هفتم توسعه ارائه شدند. ایجاد و تقویت زیرساخت های تقاضا‌محوری تجاری‌سازی از طریق حمایت و مشارکت دولت با بخش خصوصی، رفع موانع کسبوکاری شرکت‌های دانش‌بنیان، توسعه استانی فعالیت‌های دانش‌بنیان، افزایش همکاری‌های فناورانه با کشورهای همسایه و ایجاد انگیزه و جذب سرمایه بخش خصوصی، از جمله این پیشنهادها هستند.
متن کامل گزارش ارزیابی نظارتی مرکز پژوهش‌های مجلس را می‌توانید از اینجا مشاهده کنید.
برای گفتگو با کاربران ثبت نام کنید یا وارد حساب کاربری خود شوید.