به تماشای رفتن؛ گزارشی از وضعیت بحرانی استارتاپ‌ها در پی تشدید مهاجرت نیروی متخصص
با تنگ‌شدن دایره توسعه فعالیت‌های اقتصادی به‌نظر موقعیت اجتماعی افراد هم متزلزل شده و باری دیگر گزینه مهاجرت برای افراد پررنگ شده است.
در دیجیاتو ثبت‌نام کنید
جهت بهره‌مندی و دسترسی به امکانات ویژه و بخش‌های مختلف در دیجیاتو عضو ویژه دیجیاتو شوید.
عضویت در دیجیاتوتازههای تکنولوژی
بر‌اساس آخرین آمارهای رصدخانه مهاجرت ایران، مهاجرت فعالین استارتاپی افزایش قابل‌توجهی پیدا کرده است. این روند تا جایی پیش رفته که در‌حال‌حاضر حتی شاهد مهاجرت هم‌بنیان‌گذاران و مدیران ارشد کسبوکارها نیز هستیم. اما ماجرا به مهاجرت استارتاپی‌ها و نیروی انسانی متخصص ختم نمی‌شود. پیش از این بهرام صلواتی، رئیس رصدخانه مهاجرت ایران هشدار داده بود که با مهاجرت توده‌وار مواجه هستیم.
مهاجرت چالشی شده است که در هر یک از ابعاد جامعه به‌شکل متفاوتی خود را نشان می‌دهد. نکته نگران‌کننده این است که سالانه به‌طور میانگین تا 70 هزار نفر از ایران خارج می‌شوند. باور کنیم یا نه، جامعه ایران در‌حال خالی‌شدن از افراد متخصص است. مهاجرت توده‌وار خطرناک‌ترین مفهومی است که چالش بحران نیروی انسانی متخصص را به چالش بحران نیروی انسانی در همه ابعاد تبدیل کرده.
در این گزارش با رئیس هیئت‌مدیره انجمن فین‌تک و 5 کسبوکار حوزه فناوری در ابعاد و تخصص‌های متفاوت به گفت‌وگو نشستیم تا زیر‌و‌بم این بحران را بررسی کنیم. چکیده این گزارش بلند فقط یک کلمه است: «ناامیدی». جامعه‌ای که با شرایط فعلی اینترنت ناامید شده، امکان فعالیت حرفه‌ای و شغلی خود را از دست داده و روزنه‌های امید گذشته‌اش بسته شده، حالا صرفاً برای ادامه بقا، رفتن را بر ماندن ترجیح داده است.
آینده نامشخص فین‌تک در ایران
فعالان حوزه فناوری و به‌طور خاص فین‌تک، بارها درباره مهاجرت نیروی انسانی هشدار داده بودند.
«محمد‌مهدی شریعت‌مدار»، رئیس سابق هیئت‌مدیره انجمن فین‌تک در پاسخ به این پرسش، با تأکید بر اینکه قطعاً یک جهش جدی مهاجرت خواهیم داشت، گفت: «با نگاهی به آمارهای رصدخانه مهاجرت شاهد افزایش انگیزه جدی مهاجرت در بین دانشجویان و همچنین کسبوکارها هستیم.»
او با اشاره به اینکه یکی از دلایل مهاجرت، موقعیت کسبوکارها و وضعیت اقتصادی است، گفت: «امید به فضای اقتصادی یکی از شاخص‌های اثرگذار در مهاجرت است. در شرایطی که فضای اقتصادی باز و آزادی وجود ندارد، بخش قابل‌توجه دغدغه‌ها و مشکلات منجر به مهاجرت می‌شود.»
شواهد بیانگر آن است که در چند ماه اخیر با توجه با چالش‌های ایجاد‌شده در روند دسترسی به اینترنت و ممنوعیت‌های اعمال‌شده، فضای کسبوکاری و اقتصادی هم آسیب بیشتری دیده است. تصمیم نهادهای نظارتی مبنی بر اعمال فیلترینگ اینستاگرام به‌دلیل مسائل امنیتی، از طرفی به بخش‌هایی از تجارت آسیب زده و از طرف دیگر به دیجیتال مارکتینگ.
رئیس هیئت‌مدیره انجمن فین‌تک هم با تأکید بر اینکه ادامه این موج در مراحل بعدی به کسبوکارهای مختلف آسیب خواهد زد، آسیب به بخش سرمایه‌های انسانی را هم جدی توصیف کرد و گفت: «در ادامه این روند با مهاجرت نیروی انسانی مواجه خواهیم شد. از سویی دیگر این موضوع در ادامه زنجیره منجر به افول بخش اقتصادی خواهد شد. مشکلات و چالش‌های اقتصادی هم بار دیگر انگیزه مهاجرت را تشدید خواهد کرد و به‌شکل مداوم شاهد تکرار این موج خواهیم بود.»
او در بخش دیگری از توضیحات خود، با بیان اینکه چنین روندی منجر به از‌بین رفتن انگیزه در منابع انسانی خواهد شد، گفت: «در‌صورتی‌که برنامه‌ریزی جدی برای توقف این زنجیره شکل نگیرد، مدام دچار افزایش آسیب اقتصادی و در پی آن ناامیدی، تکرار مهاجرت و در‌نتیجه بحران سرمایه انسانی خواهیم بود.»
رفتن برای بقای ایده و خلاقیت
با توجه به افزایش میزان مهاجرت و از‌سویی‌دیگر، شکل‌گیری تعامل و گفت‌وگو برای پیدا‌کردن راه‌های مهاجرت به‌نظر می‌رسد نهادهای مسئول همچنان نسبت به این موضوع واکنشی مبتنی بر راهکار ندارند. بخش خصوصی نیز در ادامه این موج هر روز کم‌جان‌تر از قبل می‌شود.
شریعت‌مدار با اشاره به اینکه همچنان آمار دقیق و رسمی از میزان مهاجرت در این حوزه در دست نیست، جریان مهاجرت در سال‌های اخیر را به سه دسته کلی تقسیم کرد: «بخش اول افرادی هستند که پیش از چالش‌های اخیر مهاجرت کردند و بخش دوم، تعداد قابل‌توجهی از فعالان حوزه فین‌تک کشور را شامل می‌شوند. این گروه حتی در لایه موسس کسبوکارها هم بودند. گسترش این مهاجرت تا جایی است که طی سال‌های گذشته موسسان برخی از کسبوکارهای پرداخت‌یاری هم مهاجرت کرده‌اند.»
او در پاسخ به این پرسش که آیا آماری از میزان مهاجرت استارتاپ‌هایی که در حوزه فین‌تک شکل گرفته و تصمیم به مهاجرت گرفتند، وجود دارد یا خیر، گفت: «آمار رسمی و خیلی دقیقی همچنان در دست نیست؛ اما ما حتی با کسب‌وکارهایی مواجه هستیم که در حال برنامه‌ریزی برای مهاجرت کسب‌وکارشان به کشورهای دیگر هستند. این روند مهاجرت کسبوکارها مخصوصاً در حوزه رمزارز بیشتر قابل مشاهده است. همچنین در بین کسبوکارهای حوزه پرداخت هم شاهد مهاجرت استارتاپ‌ها هستیم.»
رئیس هیئت‌مدیره انجمن فین‌تک به سومین گروه مهاجران حوزه فناوری در چند وقت اخیر اشاره کرد و گفت: «افزایش نارضایتی اقتصادی حالا منجر به شکل‌گرفتن ایده مهاجرت در بین افرادی شده است که نه کسبوکاری راه‌اندازی کرده‌اند و نه قصد مهاجرت استارتاپی دارند.»
شریعت‌مدار در بخش دیگری از توضیحات خود آینده‌ای را که حوزه فین‌تک در پی تکرار روند مهاجرت تجربه خواهد کرد، برای حوزه فناوری‌های مالی نامطلوب توصیف نمود و گفت: «بعد از این شاهد آن خواهیم بود که برخی افراد حقیقی و حقوقی به‌دلیل نارضایتی‌های مختلف ناچار به مهاجرت شوند و همچنین افرادی که به‌دلیل تجربه شکست کسبوکار خود در ایران، گزینه مهاجرت را انتخاب می‌کنند.»
به اعتقاد او کشورهایی با اقتصاد آزاد و باز گزینه انتخابی مهاجرت افراد و کسبوکارها خواهد بود.
حذف بخش خصوصی در پی مهاجرت
در صورت ادامه و استمرار شرایط فعلی، چشم‌انداز فعالیت در حوزه فین‌تک به چه سمتی پیش خواهد رفت؟ آیا همچنان استارتاپ‌ها و متخصصان این حوزه حاضر به تکرار تجربه‌های گذشته خود هستند؟ حالا بر فرض اینکه همه فعالان این حوزه گزینه مهاجرت را انتخاب و کشور را ترک کنند، اهمیت این موضوع به‌عنوان یک بحران چیست؟
شریعت‌مدار می‌گوید: «در سال‌های گذشته به‌دلیل حضور کسبوکارهای خصوصی در حوزه‌های مختلف، شاهد نوآوری قابل‌توجهی بودیم. نتیجه این نوآوری هم شکل‌گرفتن اینشورتک، BNPL، پرداخت‌یاری و لندتک و بخش‌های مختلف فناوری‌های مالی و در‌نهایت، ساخت و توسعه زیرساخت‌های ایرانی و بومی در حوزه فناوری‌های مالی بود، تا جایی که دیگر نیازی به استفاده از امکانات خارجی نباشد.»
وی در ادامه گفت: «در‌حال‌حاضر روند توسعه بخش خصوصی با ایجاد محدودیت از سوی نهادهای تنظیم‌گر متوقف شده است. فضای کلی اقتصاد کشور در‌حال کوچک‌شدن است. در‌نتیجه این آسیب، شاهد آسیب به بخش خصوصی هستیم. این‌بار همه مراحل خلاف توسعه پیش خواهد رفت. در‌نتیجه مسیری که مسئولان انتخاب کرده‌اند، روند رشد بخش خصوصی متوقف خواهد شد. در مسیر کوچک‌شدن بخش خصوصی، کسبوکارهای بخش حاکمیتی و همچنین خصولتی بزرگ‌تر خواهد شد. در‌نتیجه شاهد کاهش نوآوری و توسعه و خلاقیت خواهیم بود. در‌نهایت هم کیفیت محصول ارائه‌شده کاهش پیدا خواهد کرد.»
شریعت‌مدار با تأکید بر اینکه تصمیمات نهادهای حکومتی و بخش رگولاتوری اثر بسیار زیادی بر مشکلات منتج به مهاجرت داشته است، گفت: «ما در اسناد تنظیم‌گری هیچ حوزه‌ای، نمونه‌ای مبتنی بر برنامه‌ریزی به سمت توسعه بازار نداریم. تنها نمونه‌ای که به‌سمت تنظیم سند رفت، بخش پرداخت‌یاری بود که آن هم نتوانست به‌خوبی بخش تضاد منافع خود را حل کند.»
او با بیان اینکه همواره نقدهای قابل‌توجهی به عملکرد بانک مرکزی وارد است، این نهاد را به‌عنوان یکی از نهادهای پیشرو در حوزه دیجیتال‌سازی عنوان کرد و گفت: «نهادهای تنظیم‌گر بیشتر از آنکه به تدوین استانداردهای مدون و لازم بپردازند، صرفاً بر‌اساس دعواهای رسانه‌ای و جنگ قدرت پیش رفته‌اند که این موضوع را در جریان عملکرد VODها هم شاهد بوده‌ایم.»
اما یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در حال‌حاضر این است که در زمینه تنظیم استانداردها، نه‌تنها بخش خصوصی کیفیت کافی برای ارائه راهکار به نهادهای حاکمیتی را ندارد، بلکه نهادهای حاکمیتی هم اولویتشان ایجاد بازار آزاد و چارچوب‌های توسعه کسبوکار نیست، بلکه رویه کنترلی و نظارت است.
شریعت‌مدار معتقد است این کیفیت برنامه‌ریزی منجر به تشدید مهاجرت‌ها و پیش‌رفتن به‌سمت مسیر دولتی‌شدن و خصولتی‌شدن کسبوکارها خواهد شد. در‌نهایت هم بحث رقابت، رشد و توسعه از بین خواهد رفت و در‌نهایت منجر به مهاجرت‌های بیشتر خواهد شد.
او بر این باور است که ظرفیت‌های منابع انسانی در کشور بسیار بالا و قابل‌توجه است، اما به‌دلیل عدم تمرکز در سیاست‌گذاری، این منابع انسانی در حال مهاجرت است. در‌حال‌حاضر مکانیزم بازار به رسمیت شناخته نشده نهاد تنظیم‌گر، منجر به از دست رفتن ظرفیت‌های موجود در بازار شده است.
«حالا جدی‌تر به رفتن فکر می‌کنند»
«ابوالفضل کاکایی»، مدیر بخش تحلیل شرایط منابع انسانی دیجی‌کالا در پاسخ به پرسش دیجیاتو مبنی بر اینکه دیجی‌کالا به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین فروشگاه‌های اینترنتی خاورمیانه که اتفاقاً در نظرسنجی‌های اخیر محبوب‌ترین برند کارفرمایی شناخته شده بود، چطور با جریان مهاجرت مواجه شده است، گفت: «مهاجرت یک تصمیم بسیار شخصی است. با توجه به این موضوع فردی که مهاجرت می‌کند، پیش از ترک سازمان، کشور، خانواده و دوستان خود را ترک کرده است. در چنین شرایطی سازمان نقش خیلی پررنگی ندارد.»
به گفته او دیجی‌کالا به‌عنوان یک سازمان فقط پیش از مرحله تصمیم نهایی می‌تواند بر فرد اثرگذاری داشته باشد. اما در‌هر‌حال در مرحله‌ای که فرد تصمیم به ترک کشور و مهاجرت گرفته است، سازمان صرفاً می‌تواند به تصمیم او احترام بگذارد.
حالا با توجه به این توضیحات، این پرسش مطرح است که آیا دیجی‌کالا طی ماه‌های اخیر که اختلال اینترنت تشدید شد، با چالش مهاجرت مواجه شده است؟ کاکایی در پاسخ به این پرسش گفت: «موج مهاجرت مدت‌هاست که در جامعه وجود دارد. رویارویی نیروی انسانی با چالش‌های اخیر گاهی منجر به این می‌شود که اگر تا امروز تصمیم به مهاجرت نداشته‌اند، حالا به این موضوع جدی‌تر فکر کنند.»
به باور او همین روند به‌زودی یک موج مهاجرت بزرگ‌تر را در جامعه ایجاد خواهد کرد و بحران نیروی انسانی را بیش از پیش شاهد خواهیم بود.
کاکایی با تأکید بر اینکه در بخش تکنولوژی دیجی‌کالا اصلی‌ترین دلیل ترک سازمان، مهاجرت است، گفت: «امکان انتشار آمار دقیقی از میزان مهاجرت نیروی انسانی دیجی‌کالا وجود ندارد. اما آنچه طی بررسی‌های ما کاملاً مشهود است، تمایل قابل‌توجه گروه تک به مهاجرت است.»
وقتی کاری از دست سازمان ساخته نیست
نشستن و تماشا‌کردن شاید آخرین راهی است که یک کسبوکار انتخاب می‌کند؛ کاری که گاهی همه ناگزیر به انتخاب آن هستند؛ سال‌ها برای رشد نیروی انسانی تلاش‌کردن و ایجاد احساس مطلوب در او، زمانی که دیگر عوامل او را ناامید کرده‌اند، کافی به‌نظر نمی‌رسد. حالا کسبوکار هر قدر هم جذاب باشد، دیگر اثری قابل‌توجه در ماندن نیروها ندارد.
در چنین شرایطی با توجه به اینکه دیجی‌کالا متوجه اثرگذاری مهاجرت بر بخش‌هایی مثل بخش تک در دیجی‌کالا شده است، آیا برای مدیریت نیروی انسانی خود و ایجاد انگیزه برای ادامه فعالیت می‌تواند برنامه ویژه‌ای اجرا کند؟
کاکایی در پاسخ به این پرسش با تأکید بر اینکه قطعاً یک سازمان به‌طور خاص بر میزان مهاجرت اثر ندارد، گفت: «ماندگاری مسئله‌ای است که به‌هر‌حال سازمان‌ها برای آن تلاش می‌کنند. در مرحله‌ای که فرد تصمیم به ترک خانواده و دوستان خود گرفته، اثرگذاری سازمان در ماندن او بسیار بعید و دور از ذهن است.»
به باور او افراد برای مهاجرت نکردن باید دلایلی مهم‌تر از سازمان خود داشته باشند؛ ازهمینرو، محل کار تا قبل از تصمیم نهایی بر تصمیم به مهاجرت اثر دارد. کاکایی بر این باور است که بحران مهاجرت و بحران نیروی انسانی در‌حال‌حاضر یکی از مسائلی است که کسبوکارها با آن مواجه هستند و در آن قرار دارند.
او با تأکید بر اهمیت توسعه نیروی انسانی هم‌راستا با توسعه سازمان، گفت: «سازمان‌های دانش‌محور که به نیروی انسانی خود به‌عنوان سرمایه نگاه می‌کنند، بر روند توسعه فردی نیروی انسانی هم تمرکز ویژه‌ای دارند. البته به این موضوع هم باید توجه داشت که توسعه صرفاً به معنی بزرگ‌شدن نیست و در شرایط فعلی بیشتر بر معنی عمیق‌شدن تمرکز داریم.»
دومینوی تصمیمات بازدارنده و مهاجرت
کاکایی در بخش دیگری از توضیحات خود در پاسخ به این پرسش که تصمیمات بخش دولتی و نهادهای مسئول چقدر بر افزایش میل به مهاجرت اثر دارد، به طرح صیانت و تأثیر آن بر تشدید مهاجرت اشاره کرد و گفت: «درصد قابل‌توجهی از افرادی که مهاجرت می‌کنند، مهندسان برنامه‌نویسی هستند. وقتی افراد احساس می‌کنند چنین طرحی اثری جدی بر جریان کار و زندگی خواهد داشت، بیشتر به گزینه مهاجرت فکر می‌کنند و در مسیر آن پیش خواهند رفت.»
به باور کاکایی اینکه مسئولان تصمیمات درستی بگیرند و برای نیروی انسانی کشور روزنه امیدی باز کنند، امکان افزایش انگیزه افراد برای ماندن در کشور و مهاجرت نکردن تشدید خواهد شد و نخبه‌ها کشور را ترک نخواهند کرد.
حالا باید دید این موضوع چقدر باعث شده است تا نیروی انسانی دیجی‌کالا تمایل به مهاجرت پیدا کند و یا حتی تصمیم به ترک این شرکت داشته باشد؟
کاکایی در پاسخ به این پرسش که دیجی‌کالا در جریان رویارویی با چالش قضاوت‌شدن سازمان و نیروی انسانی چه برنامه‌ای را اجرا کرده است، بر اهمیت اصل شفاف‌سازی اشاره کرد و گفت: «ما در دیجی‌کالا با نیروی انسانی هوشمند، نخبه، پرسشگر و به‌دنبال حقیقت مواجه هستیم. بهترین راهکار در این مسیر ارائه ابزار مناسب به نیروی انسانی است.»
او با تأکید بر اینکه ابزار شفافیت همواره مورد‌توجه قرار می‌گیرد، گفت: «برگزاری جلسات و توضیح درباره موقعیت، ساختار و وضعیت دیجی‌کالا برای نیروی انسانی را اجرایی کرده‌ایم. با افزایش شفافیت فرد پرسشگر امکان پیدا‌کردن پاسخ پرسش‌های خود را پیدا خواهد کرد.»
کاکایی در ادامه، گفت: «چنین موضوعاتی در یک مقطع کوتاه آغاز نمی‌شوند، به پایان نمی‌رسند و امکان دارد دوباره تکرار شوند. بنابراین شفافیت را همواره مورد‌توجه قرار خواهیم داد.»
نداشتن آرامش، آینده مبهم
«امیرمحمد جذبی»، معاون منابع انسانی بازار نیز با اشاره به شرایط پرچالش اخیر و اثرگذاری اختلال‌های اینترنت بر تصمیم به مهاجرت نیروی انسانی متخصص کافه بازار گفت: «مواردی نداشتن آرامش، نامعلوم بودن آینده و ناممکن بودن برنامه‌ریزی که هم به صورت شخصی در زندگی افراد وجود دارد و هم در زندگی کاری افراد شکل گرفته است؛ اولین دلیل برای مهاجرت نیروها است.»
جذبی در ادامه توضیحات خود گفت: «عدم ثبات و معلوم نبودن افق آینده سبب شده است که میل به مهاجرت افزایش قابل‌ملاحظه‌ای داشته باشد. تعدادی از کسانی که برنامه مهاجرت نداشتند هم فعالانه به‌دنبال موقعیت تحصیلی یا کاری برای مهاجرت می‌گردند. چندین نفر نیز این موضوع را به شرکت ابراز کرده‌اند.»
او در پاسخ به این پرسش که آیا کافه بازار برنامه‌ای برای مواجهه با این بحران را دارد یا نه، گفت: «واقعیت این است که شرکت تا دو سال پیش می‌توانست با فراهم‌کردن شرایط کاری مناسب و امکان خلق ارزش واقعی، تصمیم مهاجرت بعضی از افراد را به تأخیر بیندازد.»
جذبی در بخش دیگری از توضیحات خود با تأکید بر اینکه «کافه بازار» در شرایط فعلی دیگر توانایی حفظ افرادی را که قصد رفتن از ایران را دارند، ندارد، گفت: «ما نمی‌توانیم از عوامل بیرونی نظیر اقتصاد ناپایدار و شرایط اجتماعی کنونی پیشی بگیریم و اثر آن‌ها را در فضای کاری و تصمیم افراد برای مهاجرت صفر کنیم.»
«برای افرادی که ماندن را انتخاب کرده‌اند یا هنوز تصمیمی به رفتن ندارند هم به سختی در تلاش هستیم تا از جهت کاری، فکری و روحی حتی‌الامکان شرایط بهتری فراهم کنیم.» این توضیح جذبی، یکی از تنها راهکارهایی است که برای حفظ نیروی انسانی روی میز کسبوکارها باقی مانده است.
همچنین جذبی در در پاسخ به این پرسش که آیا پافشاری بر تشدید فیلترینگ و اختلال اینترنت منجر به تضعیف بیشتر نیروی انسانی و علاقه به مهاجرت، گفت: «واضح است که اخلال قابل‌توجهی در کارهای مربوط به حوزه فناوری اطلاعات پیش آمده است و در گفت‌وگوهای اغلب افراد شاغل در این حوزه هم آن را می‌شنویم.»
به گفته او بار روانی و تبعات سایر اتفاق‌های اقتصادی و اجتماعی به فضای کسبوکار هم وارد شده و کنترل این فضا با این حجم از اخبار و اتفاق‌های ناگوار تقریباً ناممکن است.
مهاجرت چه بر سر کسبوکارهای شهرستانی آورد؟
کسبوکارهای کوچک و بزرگ در مرکز به شیوه‌های تقریباً یکسانی با بحران نیروی انسانی مواجه می‌شوند. در‌حال‌حاضر این یک قانون نانوشته است که بقا و موفقیت در مهاجرت است. این موقعیت در شرکت‌های فعال حوزه فناوری در شهرستان‌ها ممکن است کمی متفاوت‌تر باشد.
چندی پیش هم‌بنیان‌گذار ابر دراک در گفت‌و‌گویی با دیجیاتو اعلام کرده بود که بخشی از چالشی که شرکت‌ها در شهرستان با آن مواجه‌اند، به مهاجرت نیروی انسانی به مرکز مربوط است. حالا با تغییر و تحولات اخیر باید دید آیا همچنان شرایط قبلی ادامه دارد یا خیر.
«سینا سلطانی»، هم‌بنیان‌گذار و مدیر ابردراک با نگاهی به بحران نیروی انسانی در شرایط فعلی در پاسخ به پرسش دیجیاتو مبنی بر اینکه ابر دراک حفظ نیروی انسانی و ایجاد انگیزه برای ادامه فعالیت او را چطور مدیریت می‌کند، گفت: «با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی انگیزه در حوزه کسبوکار خیلی جدی در ایران تعریف نشده است. علاوه بر این، جذابیت‌های محیط کسبوکار هم خیلی تعریف شده نیستند.»
به گفته او ازهمینرو به‌جای انگیزه باید امید ایجاد کرد. این امید برای افرادی که سابقه کار ندارند با ایجاد موقعیت یادگیری و برای افرادی که سابقه کار دارند، با ایجاد امکان کسب مهارت‌های جدید احساس امید را افزایش داد.
سلطانی در ادامه توضیحات خود با اشاره به مسئله مهاجرت نیروی انسانی، گفت: «مهاجرت نیروی انسانی متخصص همواره وجود داشته است. این مهاجرت از شهرهای مختلف به سمت تهران و همچنین از تهران به خارج از کشور شکل گرفته است.»
او بر این باور است که شرایط فعلی تصمیم به مهاجرت را اخیراً افزایش داده و نتیجه آن را در چشم‌انداز سال‌های آینده خواهیم دید.
توقف یک پله از مهاجرت
سلطانی با توضیح درباره روند مهاجرت نیروی انسانی این شرکت به تهران، بر اهمیت تحقق امیدها و انگیزه‌ها در پایتخت اشاره کرد و گفت: «پیش از این افرادی در فارس با تهران کار می‌کردند که حالا به‌دلیل هزینه‌های بالای پایتخت ترجیح می‌دهند به استان فارس بازگردند.»
اما اختلال اینترنت از آن دست چالش‌هایی است که در سه ماه گذشته نه‌تنها در پایتخت، بلکه در تمامی استان‌ها، کسبوکارهای حوزه فناوری با آن مواجه شدند. حالا در پی افزایش چالش‌ها و اختلال‌های ایجاد‌شده در جریان دسترسی به اینترنت، آیا اخیراً تیم فنی ابر دراک دچار مشکل شده است؟
سلطانی در پاسخ به این پرسش با اشاره به اینکه همواره اختلالات اینترنت وجود داشته است، گفت: «از آنجایی که ابر دراک تأمین‌کننده زیرساخت است، این کاربران ابر دراک هستند که در این مدت با مشکلات مواجه می‌شوند. در همین راستا دردسرهای قابل‌توجهی را در یک تا دو ماه گذشته تجربه کرده‌ایم.»
او با توضیح اینکه ابر دراک در این مدت ناچار به افزایش شیفت‌های کاری و همچنین استخدام نیروی انسانی متخصص شده است، گفت: «با وجود همه این تلاش‌های مضاعف، وضعیت سینوسی و اختلالات اینترنت در کشور باعث شده است تا در مواردی نتوانیم نتایج مطلوبی را برای کاربرانمان شکل دهیم.»
به گفته سلطانی با توجه به اینکه حتی برخی از این پیگیری‌ها در ردیف وظایف ابر دراک نیست، این مجموعه تمام تلاش خود را کرده است تا موقعیت مناسبی برای مشتریانش ایجاد کند تا کسب‌وکارشان پایدار بماند.
شرایط عادی نیست، مهاجرت طبیعی است
بحران مهاجرت و در ادامه آن مواجه‌شدن با بحران نیروی انسانی نیز به اعتقاد سلطانی در شرایطی که عادی و معمول نیست، طبیعی است. او با بیان تجربه ابر دراک در این حوزه گفت: «در‌حال‌حاضر بررسی این وضعیت قابل‌سنجش نیست؛ اما به‌احتمال زیاد در ماه‌های آینده امکان مواجه‌شدن با بحران نیروی انسانی دور از ذهن نیست.»
او با تأکید بر اینکه در شرایط فعلی مواجهه با بحران نیروی انسانی، صرفاً متمرکز بر نیروی انسانی متخصص نیست، گفت: «شرایط اقتصادی به‌سمتی رفته است که انگیزه‌های نیروی کار در مقایسه به کشورهای دیگر حقیر و کوچک دیده می‌شود.»
به باور سلطانی در‌حال‌حاضر همه افراد متخصص و غیر‌متخصص برای تجربه مناسب‌تر حتماً به مهاجرت فکر می‌کنند. تنها گزینه‌ای که در این شرایط قابل‌توجه است، تزریق امید و انگیزه به نیروی انسانی است.
او با اشاره به شرایط کاری در سال‌های گذشته و تصور اینکه کارفرما حقوق کارمند را به‌درستی پاسخ نمی‌داد، تأکید کرد در‌حال‌حاضر هم این تصور کم‌رنگ شده است و گفت: «ما بارها با این پرسش مواجه شده‌ایم که در چنین شرایطی چرا در کشور کسبوکار راه انداخته‌ایم و همچنان فعال هستیم و مشکلات این حوزه را به جان خریده‌ایم.»
هم‌بنیان‌گذار ابر دراک بر این باور است که ایجاد این احساس منجر به آن شده است که تعامل بیشتری بین افراد شکل بگیرد و در‌نتیجه حتی امید هم تقویت شود.
ارتباط سخت کسبوکار با شبکه‌های اجتماعی
اولین مرحله قطع ارتباط جهانی یا به‌طور دقیق اختلال در ارتباط جهانی، با کاهش پهنای باند و فیلترینگ اینستاگرام شکل گرفت. موضوعی که یکی از بازوهای تولید محتوا برای آژانس‌های دیجیتال مارکتینگ را قطع کرد. اینکه چه آینده‌ای برای نیروی انسانی این حوزه شکل خواهد گرفت را پیش‌تر با بررسی تعدیل نیروی گسترده بخش دیجیتال مارکتینگ بررسی کردیم. اما حالا چه آینده‌ای در انتظار کسبوکارهای این حوزه است که مدت‌ها برای توسعه و آموزش نیروی انسانی زمان هزینه کرده‌اند؟
«منصور قلبی»، مدیر اداری و جذب و استخدام یکتانت در پاسخ به پرسش دیجیاتو مبنی بر اینکه با توجه به شرایط فعلی، چالش‌های حوزه اینترنت و مشکلات فنی، نیروی انسانی یکتانت را چطور مدیریت می‌کنید و آیا این روند انگیزه‌های ترک کار و اشتیاق به مهاجرت را در نیروی انسانی تشدید کرده است یا خیر، گفت: «اقدامات لازم برای مهاجرت، اقدامات زمان‌بری است و در کوتاه‌مدت نمی‌توان نتیجه‌ای درباره آن دید. ازهمینرو در‌حال‌حاضر صرفاً با تعاملات روزمره می‌توان از تصمیم به مهاجرت نیروی انسانی مطلع شد.»
قلبی با تأکید بر اینکه شرایط فعلی علاوه بر برنامه‌ریزی و تصمیم به مهاجرت، روی عملکرد فعلی نیروی انسانی هم اثر قابل‌توجهی دارد، گفت: «در‌حال‌حاضر اطلاعات شفافی از این موضوع در اختیار نداریم. این در حالی است که افراد تمرکزشان نسبت به گذشته کاهش یافته و بیشتر از قبل اخبار را دنبال می‌کنند. همین موضوع منجر به این شده است که عملکرد افراد نسبت به گذشته متفاوت شود.»
از رونق افتادن یا کنار گذاشته شدن
تولید محتوا و بخش دیجیتال مارکتینگ در گروهی از مشاغل قرار دارد که اگرچه پیش از این بسیار پر رونق بود، اما حالا در پی فیلترینگ اینستاگرام دچار چالش‌های جدی شده است. یکتانت نیز یکی از شرکت‌های فعال در این حوزه است. حالا این پرسش مطرح است که با توجه به حوزه فعالیت یکتانت هم دچار آسیب شده؟
آیا در این مدت نیروی انسانی مجموعه یکتانت هم تمایل به مهاجرت داشته‌اند؟ بخش‌های دیگر چه وضعیتی دارند؛ به‌طور کلی تمایل به مهاجرت و اقدام به این کار چقدر جدی‌تر یا کمر‌نگ‌تر از قبل شده است؟ قلبی در پاسخ به این پرسش‌ها به آمار رسمی 28000 نفری مهاجرت که سال گذشته منتشر شد، اشاره کرد و گفت: «بخش قابل‌توجهی از مهاجرت‌ها از سوی افراد متخصص و نخبه بوده است.»
به گفته او سال گذشته تعدادی از نیروی انسانی یکتانت نیز به‌دلیل مهاجرت این مجموعه را ترک کردند و البته تعداد این افراد هم محسوس بوده است.
قلبی با اشاره به اینکه شرایط اجتماعی و سیاسی، بخشی از دلایل مهاجرت است، گفت: «شرایط اقتصادی و افت قابل‌توجه ارزش ریال یکی از دلایل اصلی مهاجرت محسوب می‌شود. در چنین شرایطی پیشنهادهای کاری در کشورهایی با دستمزد ارزی جذابیت قابل‌توجهی برای افراد دارد.»
اثرگذاری وضعیت اقتصادی بر بحران نیروی انسانی تا جایی است که تعداد قابل‌توجهی از متخصصان حوزه تکنولوژی پیش از مهاجرت هم به‌صورت فریلنسری و ریموت با شرکت‌های خارجی همکاری می‌کردند؛ این یعنی مهاجرت توانمندی افراد، پیش از رفتن فیزیکی آن‌ها.
قلبی نیز با بیان اینکه برای شرکت‌های ایرانی که با ریال کسب درآمد می‌کنند، رقابت با شرکت‌های خارجی برای جذب نیروی انسانی متخصص کاری دشوار است، گفت: «البته به این موضوع هم باید توجه داشت که شرکت‌های خارجی هم با ورود به این روند، برای جذب نیروی انسانی از ایران، هزینه کمتری پرداخت می‌کنند.»
به‌نظر می‌رسد در این روند شرکت‌های دانش‌بنیان وضعیت سخت‌تری را تجربه می‌کنند. ازهمینرو باید برنامه‌هایی را در راستای چگونگی مواجه‌شدن با بحران نیروی انسانی تدوین کنند. ازهمینرو باید دید با توجه به افزایش میل به مهاجرت آیا بخش فنی یکتانت دچار چالش تأمین و مدیریت نیروی انسانی شده است یا خیر؟
قلبی در پاسخ به این پرسش با تأکید بر اینکه برای تأمین نیروی انسانی چند سالی است که یکتانت دچار مشکل شده، گفت: «سازمان‌های مختلف برای رویارویی با این بحران راهکارهای مختلفی از جمله هدکانتینگ را انتخاب می‌کنند و امتیازهای بیشتری از جمله دستمزد بیشتر را پیشنهاد می‌دهند. همین موضوع جذب نیروی انسانی را خیلی دشوارتر کرده است.»
به گفته او در سال‌های گذشته با پیشنهادهای معمول مالی نیروی انسانی بخش فنی ساده‌تر جابه‌جا می‌شد. این در حالی است که حالا این جابه‌جایی خیلی دشوارتر شده چون افراد در‌حال تنظیم برنامه‌های خود برای مهاجرت هستند. ازهمینرو حتی در ابتدای جلسات جذب نیروی انسانی این پرسش طرح می‌شود که آیا فرد قصد مهاجرت دارد یا خیر.
بحران جذب نیروی متخصص
قلبی در توضیحات خود به موارد قابل‌توجهی اشاره کرد که افرادی طی مرحله جذب و استخدام، برنامه مهاجرتشان نهایی شده است و حتی به مرحله شروع همکاری هم نرسیده‌اند.
برخی مجموعه‌ها در شرایط پرچالش فعلی ناچار به تعدیل نیرو شدند. از طرفی ضربه قابل‌توجهی هم به واحدهای دیجیتال مارکتینگ خورد. مدیر اداری و جذب و استخدام یکتانت در همین راستا به این پرسش پاسخ داد که آیا یکتانت هم چنین موقعیتی را تجربه کرده است؟ «تاب‌آوری شرکت‌های مختلف در مواجهه با این چالش متفاوت است و ما هم در یکتانت همه تلاش خود را کردیم که به مرحله تعدیل نیرو نرسیم.»
او با اشاره به حوزه کاری یکتانت و ارتباط مستقیم آن با شبکه‌های اجتماعی گفت: «به‌هر‌حال این موقعیت اثرات منفی داشته است و ما همچنان درباره آینده امکان حفظ نیروی انسانی خود پیش‌بینی‌ای نداریم. اما همه تلاش خود را می‌کنیم تا نیروی انسانی که به‌سختی و با هزینه زیاد جذب کرده و آموزش داده‌ایم، حفظ کنیم. البته این موضوع به ادامه مسیر در کشور مواجه است.»
بازدارنده‌های بی‌اثر
مهاجرت مدام در‌حال افزایش است و آخرین و تازه‌ترین راهکار مسئولان برای مدیریت این موضوع چیزی نبوده، مگر افزایش نرخ هزینه لغو تعهد خدمت فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های دولتی. موضوعی که هرچند اعلام شد این افزایش قیمت از آنجایی است که سال‌هاست افزایش قیمتی وجود نداشته، اما گروهی بر این باورند این تصمیم صرفاً برای کنترل میزان مهاجرت بوده است.
مهاجرت اما حقیقتاً کنترل نشده است. شاید تصمیم‌گیران باید به این باور برسند که شهروندان از جمع‌کردن همه زندگی‌شان در کوله‌ای و راهی‌شدن و رفتن از کشور لذتی عمیق نمی‌برند. کسبوکارها نیازمند فضای مناسب کسبوکاری هستند. فضایی برای توسعه و رشد خود و نیروی انسانی‌شان. شاید اگر این‌بار هم مسئولان اهمیت این موضوع را جدی نگیرند؛ شاید دور نباشد زمانی که دیگر شهروندی برای حکمرانی وجود نداشته باشد.
به گفته قلبی، اولین اثری که تغییر و تحولات اخیر روی کسبوکارها گذاشته است، حوزه دیجیتال مارکتینگ و مخصوصاً فضای مجازی را نیز تحت تأثیر قرار داده؛ ما شاهد این هستیم که سازمان‌های بسیاری فعالیت این حوزه خود را خیلی کم و حتی متوقف کرده‌اند.
او با اشاره به اینکه حجم قابل‌توجهی از میزان تعدیل نیرو به این حوزه مرتبط است، گفت: «با این وجود، ما همچنان هیچ تعدیل نیرویی نداریم و تلاش می‌کنیم نداشته باشیم.»
ایستگاه آخر، رفتن برای همیشه
بحران مهاجرت حاصل تصمیمات ناگهانی و نبود آینده‌نگری در جریان تصمیم‌سازی است. هرچند کارشناسان و فعالان حوزه‌هایی که بیشترین تجربه مهاجرت نیروی متخصص را داشته‌اند بارها درباره این موضوع هشدار داده بودند.این بار هم، صدای هشدار اکوسیستم تکنولوژی و نوآوری بلند شده و خواستار توجه به این چالش بزرگ است. این چالش با بستن درهای تبادل کشور چه در فضای مجازی و چه در فضای اجتماعی گره این مشکل را باز نخواهد کرد.
افراد نوآور نیازمند تعامل با جامعه جهانی، دسترسی به امکانات زیست مطلوب و همچنین اثرگذاری جدی در جریان رگولاتوری هستند. شاخص‌هایی که یکی بعد از دیگری حذف شده‌اند. هشدار جدی کسبوکارها درباره اینکه همچنان موج مهاجرتی که امروز شکل گرفته اثر خود را بر بازار کار نگذاشته است، نگرانی را درباره آینده بازار کار ایران بیشتر کرده است.
از سویی دیگر نمی‌توان این موضوع را هم نادیده گرفت که حالا بحران صرفا مهاجرت افراد نیست؛ این استارتاپ‌ها و کسبوکارها هستند که حالا بار سفر بسته‌اند و مسئولان باید به دنبال راهی اثرگذارتر از به تماشای رفتن باشند.
برای گفتگو با کاربران ثبت نام کنید یا وارد حساب کاربری خود شوید.