سفر با هواپیما و تأثیرات مثبت و منفی آن بر محیط‌زیست

در سال‌های اخیر با افزایش آگاهی عمومی نسبت به اثرات زیست‌محیطی وسایل حمل‌و‌نقل عمومی، شاهد رشد توجه عموم مردم به‌خصوص دوست‌داران محیط‌زیست به سفرهای هوایی بوده‌ایم. صنعت هوانوردی اگرچه در قیاس با سایر حوزه‌های حمل‌و‌نقل عمومی صنعت گسترده‌ای نیست، اثرات مثبت و منفی پرشماری بر محیط‌زیست دارد که قصد داریم در مقاله پیش رو به آنها دقیق‌تر نگاه کنیم.

اثرات منفی سفر با هواپیما بر محیط‌زیست

به‌عنوان یک مسافر دغدغه‌مند، در هر سفر راحت با هواپیما باید نگران ۴ مسئله مهم باشید. اولین و مهم‌ترین آنها انتشار کربن دی‌اکسید است. در وهله دوم باید نگران تشکیل ابر در هوا با ذرات معلقی باشید که از هواپیما خارج می‌شود و میزان تابش مستقیم نور خورشید را کاهش می‌دهد. سومین مسئله تولید ازن تروپوسفر است. یک گاز گلخانه‌ای که همراه با اکسید نیتروژن در هوا پخش می‌شود و به محیط‌زیست ضربه می‌زند. چهارمین مورد اثرات مخرب ناشی از پرواز هواپیما در ارتفاعات استراتوسفر است. تولید ازن و آزادسازی ذرات معلق در این لایه روند تخریب لایه ازن را بیش از پیش تقویت می‌کند.

۱.  انتشار گازهای گلخانه‌ای

موتور هواپیما طی فرایند احتراق سوخت، کربن‌دی‌اکسید، بخار آب، اکسیدهای نیتروژن، مونوکسید کربن و دوده منتشر می‌کند. اکسید نیتروژن ساطع‌شده دمای کره زمین را بالا می‌برد و لایه ازون را در ارتفاعات از بین می‌برد. انتشار گازهای گلخانه‌ای در ارتفاعات بالاتر با خطر بالاتری همراه است چون عواقب و اثرات مخرب آن مناطق وسیع‌تری را پوشش می‌دهد. به‌قدری که طبق تحقیقات انجام‌شده، یک کیلومتر سفر هوایی در مقایسه با سایر اشکال حمل‌و‌نقل خطرات بیشتری به‌همراه دارد. علت برمی‌گردد به تلاش صنایع دیگر نظیر خودروسازی برای کنترل سطح انتشار گازهای مخرب. تلاشی که هنوز از جانب صنعت هوانوردی شاهد نبوده‌ایم.

۲.  آلودگی صوتی

سروصدایی که هواپیما تولید می‌کند، اگرچه کوتاه‌مدت و زودگذر، برای ساکنان اطراف فرودگاه به‌شدت آزاردهنده و مخرب است. آلودگی صوتی مکانیکی ناشی از چرخش بخش‌های موتور، آلودگی صوتی آئرودینامیک ناشی از جریان یافتن هوا و آلودگی صوتی ناشی از تجهیزات داخلی کابین دست‌به‌دست هم این سطح از آلودگی صوتی را رقم می‌زنند. طبق تحقیقات پزشکی، افرادی که مرتب در معرض آلودگی صوتی فضای فرودگاه بدون عایق مناسب قرار دارند، به‌مرور زمان با اختلالات خواب، مسائل عملکردی، مشکلات ارتباطی و بیماری‌های روانی و قلبی عروقی دست‌و‌پنجه نرم خواهند کرد.

۳.  گرمایش جهانی

حتما رد سفیدرنگ حرکت هواپیما در آسمان را دیده‌اید. کنتریل یا همان بخار آبی که توسط هواپیماهای مسافربری، نظامی و غیره تولید می‌شود، گرما را به‌دام انداخته و باعث گرمایش زمین می‌شوند. کنتریل‌ها در ارتفاعات متراکم می‌شوند و می‌توانند تا شعاع ۲ کیلومتری پخش شوند!

۴.  آلودگی آب

انواع مواد شیمیایی نظیر سوخت جت، ضدیخ‌ها و روغن‌های روان‌کننده در هواپیما و فرودگاه، به‌طور مستقیم بر کیفیت آب منطقه اثر می‌گذارد و آن را آلوده می‌کند. این ذرات متأسفانه از هواپیما یا در محل فرودگاه روی زمین می‌ریزند و با جریان آب وارد رودخانه و دریاچه‌های مجاور می‌شوند. به همین سادگی آب شرب یک منطقه در مقیاس وسیع آلوده خواهد شد. البته به‌منظور جلوگیری از اتفاقات این‌چنینی، فرودگاه‌ها ملزم به استفاده از تجهیزات ضدنشت مناسب هستند.

مقابله با این اثرات منفی

به‌لطف پیشرفت تکنولوژی، هر روز روش‌های تازه‌ای برای مقابله با اثرات منفی وسایل حمل‌و‌نقل عمومی معرفی می‌شوند و صنعت هوانوردی از این قاعده مستثنا نیست. در ادامه برخی از این روش‌ها را مرور می‌کنیم.

۱.  تنظیم مقررات حفاظتی

هیچ‌چیز به‌اندازه وضع قوانین درست به کنترل اثرات مخرب صنعت هوانوردی کمک نمی‌کند. سازمان بین‌المللی مدنی (ICAO) در سال ۲۰۱۶ طرح کاهش و جبران کربن برای هوانوردی بین‌المللی (CORSIA) شامل محدودیت‌هایی برای انتشار کربن توسط خطوط هوایی منتشر کرد. اگرچه اجرای این طرح چندان موفقیت‌آمیز نبود و پیچیدگی‌هایی به‌همراه داشت، همکاری‌های بین‌المللی جهت وضع مقررات و سیاست‌ها مسئله‌ای است که همچنان مهم و حائز اهمیت است.

۲.  استفاده از فناوری

برای مقابله با مشکلات آب‌و‌هوایی ناشی از سفرهای هوایی، طراحی هواپیما با به‌کارگیری فناوری‌های روز بیشتر از همیشه اهمیت یافته است. استفاده از سوخت‌ سبز و زیستی، هیدروژن، پنل‌های خورشیدی و باتری‌ها، جهان را از اثرات مخرب نفت سفید (سوخت اصلی هواپیماهای امروزی) نجات می‌دهد. البته سرعت رشد مسافران هوایی به‌مراتب بیشتر از سرعت رشد فناوری‌های این‌چنینی است! همچنین لازم است برای مسئله حمل سوخت توسط هواپیما تدبیری اندیشیده شود.

۳.  جبران ردپای کربن

همانند سایر اپراتورهای حمل‌و‌نقل، شرکت‌های هواپیمایی نیز باید برای جبران آلودگی‌‌هایی که به‌واسطه فعالیت‌های آنان وارد محیط‌زیست می‌شود، تلاش کنند. فعالیت‌هایی همچون جنگل‌کاری و حمایت از طرح‌های پاک‌سازی آب زیرنظر این شرکت‌ها تاحدی به جبران ردپای کربن آنها در محیط‌زیست کمک می‌کند. همچنین تعیین جریمه نشر کربن توسط دولت‌ها، انگیزه خوبی برای جبران اثرات مخرب زیست‌محیطی نشر کربن خواهد بود.

۴.  استفاده از وسایل نقلیه جایگزین

بهترین و موثرترین روش برای کاهش میزان آلایندگی صنعت هوانوردی، کم‌کردن سفرهای هوایی غیرضروری و رزرو آنلاین بلیط هواپیماست. بسیاری از افراد با هدف فرار از رانندگی یا سختی‌های سفر با اتوبوس و قطار، حتی برای مسافت‌های نه‌چندان دور سراغ سفرهای هوایی می‌روند؛ غافل از اینکه با این تصمیم خود مهر پایان حیات محیط‌زیست را امضا کرده‌اند.

بخش قابل‌توجهی از گازهای آلاینده‌ای که هواپیما وارد هوا می‌کند، هنگام برخاستن، نشستن، کم کردن فاصله و بالا رفتن تولید می‌شوند. این یعنی هرچه سفرها کوتاه‌تر و تعداد آنها بیشتر باشد، میزان کربن تولیدشده بیشتر است. بالطبع در کشورهای پرجمعیت و میزبان پروازهای بیشتر، درصد آلودگی نیز به‌مراتب بالاتر می‌رود.

از منظر زیست‌محیطی، پروازهای بدون توقف به‌مراتب بهتر از پروازهای اتصالی هستند و توصیه می‌شود مسافران صرفا برای مسافت‌های طولانی سراغ سفرهای هوایی بروند.

۵.  بهینه‌سازی مسیرهای پرواز

بهینه‌سازی مسیرهای پروازی می‌تواند اثرات منفی هواپیما بر آب‌و‌هوا را کنترل کند. یکی از بهترین استراتژی‌های فعلی طرح‌ریزی یک برنامه پروازی است که باعث تشکیل ابر و تغییر شرایط آب‌و‌هوایی منطقه نشود. جالب است بدانید همین اتفاق به‌ظاهر ساده، با انتشار بهتر تشعشعات خورشید در زمین و پایین‌آمدن دمای کلی هوا همراه خواهد بود.

۶.  معرفی منابع انرژی جایگزین

متأسفانه کماکان جایگزین‌های سبز مانند انرژی خورشیدی یا سایر انرژی‌های تجدیدپذیر برای موتور هواپیما معرفی نشده‌اند اما می‌توان امید داشت با پیشرفت تکنولوژی در سال‌های آتی، زمینه معرفی هواپیماهای الکتریکی با کمترین میزان انتشار گازهای آلاینده را فراهم کند. ظهور هواپیماهای سبز یقینا محیط‌زیست را از آسیب‌های سوخت نفت سفید نجات خواهد داد.

اثرات مثبت سفر با هواپیما بر محیط‌زیست

در کنار تمام معایبی که به‌عنوان مضرات سفر با هواپیما شمردیم، جابه‌جایی با این وسیله نقلیه مزیت‌هایی هم دارد که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

۱.  خداحافظی با تصادف و ترافیک شهری

تصادفات و ترافیک‌های شهری و بین‌شهری هرکدام به‌نوبه خود به محیط‌زیست آسیب می‌زنند. سفر با هواپیما این دو معضل را به‌طور کامل حل و آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از آنها را حذف می‌کند. حتی دیگر نیازی به توقف و انتظار در میانه راه نیست.

۲.  هوای پاک‌تر با سوخت‌های زیستی پایدار

اگرچه در بخش ابتدایی مقاله مفصل درباره مضرات سفر هوایی و اثر آلاینده آن بر محیط‌زیست صحبت کردیم، واقعیت این است که درصد تولید گاز آلاینده توسط هواپیما در مقایسه با سایر وسایل نقلیه به‌مراتب کمتر و سفر هوایی از سفرهای زمینی پاک‌تر است. اگر این صنعت موفق به استفاده از سوخت‌های زیستی پایدار نسل دوم (سوخت‌های هوایی پایدار) شود، به‌اعتقاد ناسا آلودگی هوا ناشی از ترافیک بین ۵۰ تا ۷۰ درصد کاهش می‌یابد. بنابراین با وجو سوخت‌های ارگانیک مثل جلبک، می‌توانیم منتظر باشیم که از چند سال آینده خرید بلیط هواپیما برای پرواز داخلی یا پرواز خارجی آسیب جدی به محیط‌زیست وارد نکند.