پژوهشگران ارتباطی بین بوتاکس و درمان افسردگی و اضطراب یافته‌اند

وقتی افراد تصمیم می‌گیرند تزریق سم بوتولینوم داشته باشند تا خطوط ریز و چین‌وچروک صورت خود را از بین ببرند، شاید نیتشان این باشد که مرتب‌تر، صبورتر و شاید حتی کمی جوان‌تر به‌نظر برسند. اما شاید غافلگیر شوند وقتی ببینند که آرام‌تر نیز شده‌اند؛ البته نه فقط به‌خاطر تغییراتی که در آینه می‌بینند. پژوهش‌هایی اثر تزریق سم بوتولینوم آ را روی خُلق افسرده و اضطراب بررسی کرده و دریافته‌اند که تزریق می‌تواند باعث بهبود چشمگیر این علائم شود.

سم بوتولینوم یک ماده بیولوژیکی است که باکتری کلوستریدیوم بوتولینوم (Clostridium botulinum) که به‌طور طبیعی در خاک و آب زندگی می‌کند، آن را می‌سازد. این سم وقتی به‌عنوان یک نوروتوکسین تزریقی استفاده می‌شود، ماهیچه‌ها را موقتاً از کار می‌اندازد و به‌این‌ترتیب چین‌و‌چروک‌ها و خطوط ناخواسته حذف می‌شوند.

از میان برندهای این سم که سازمان غذا و داروی آمریکا آن‌ها را تأیید کرده است، می‌توان به بوتاکس، دیسپورت (Dysport)، زئومین (Xeomin) و ژیوو (Jeuveau) اشاره کرد.

بسیاری از مردم نمی‌دانند که تزریق سم بوتولینوم برای درمان بیماری‌های غیرزیبایی نیز کاربرد دارد؛ مانند میگرن مزمن، هیپرهیدروز (عرق کردن بیش از حد)، دیستونی سرویکال (بیماری دردناکی که از انقباض‌های غیرارادی عضلات گردن ایجاد می‌شود) و مثانه بیش‌فعال.

حالا پزشکان و دانشمندان درحال ارزیابی آثار این سم روی اختلالات خلقی هستند. متخصصان می‌گویند با اینکه تزریق سم بوتولینوم برای درمان افسردگی یا اضطراب تأیید نشده است، مطالعات اولیه نویدبخش بوده‌اند. اگرچه آزمایش‌های بالینی بیشتری برای پشتیبانی این کاربرد نیاز است.

«میشل مگید» (Michelle Magid)، استاد روانپزشکی دانشگاه تگزاس آستین، می‌گوید: «افسردگی یک بیماری جدی است و یک‌سوم بیماران افسرده به داروهای ضدافسردگی پاسخ نمی‌دهند. وقتی این اتفاق بیفتد، باید خارج از جعبه فکر کنیم و همه ما به‌دنبال ابزاری اضافه برای جعبه‌ابزار درمان خود هستیم.»

در مطالعه‌ای که ژوئن ۲۰۲۳ در ژورنال Toxins منتشر شد، پژوهشگران دریافتند که ۵۳ درصد مردان و زنانی که دنبال درمان افسردگی بودند و تزریق سم بوتولینوم آ در عضلات اخم بین ابروها (عضلات گلابِلا) دریافت کردند، بهبودی چشمگیر در علائم خود داشتند.

پژوهشی قدیمی‌تر در ژورنال Brain and Behavior کشف کرده بود که افراد افسرده‌ای که تزریق سم بوتولینوم آ در عضلات مختلف مربوط به اخم خود دریافت کردند، در طول ۱۲ هفته کاهش علائم قابل مقایسه‌ای با آن‌هایی داشتند که سرترالین (یک داروی ضدافسردگی از گروه مهارکننده‌های بازجذب سروتونین) مصرف می‌کردند. بهبود خلق با تزریق‌ها زودتر آغاز شد و عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای ضدافسردگی وجود داشت.

مگید می‌گوید با نتایج این‌چنینی، فرض این است که «انجام عمل‌های زیبایی می‌تواند شما را خوش‌قیافه‌تر کند و به‌این‌ترتیب باعث شود احساس بهتری داشته باشید؛ اما چیزهای بیشتری در جریان است.»

حالات صورت و احساسات

درحقیقت چند نظریه وجود دارد که زیر پوست چه اتفاقاتی می‌افتد. یکی «فرضیه بازخورد صورت» است.

«نورمن روزنتال» (Norman Rosenthal)، استاد بالینی دانشگاه جرج‌تاون که آثار سم بوتولینوم را روی افسردگی و اضطراب اجتماعی بررسی کرده است، می‌گوید: «رابطه بین حالات احساسی درونی و حالات چهره یک ارتباط دوطرفه است. اگر ناراحت باشید، در صورت شما منعکس می‌شود. اما اگر صورت شما حالتی ناراحت یا افسرده بگیرد، به مغز شما بازمی‌گردد و احساس اصلی را برمی‌انگیزد.»

پس اگر عضلات دخیل در بیان خشم یا ناراحتی از اخم یا گرفتن حالت ناراحت بازداشته شوند، مغز شما هیچ سیگنالی دریافت نمی‌کند که چنین احساسی دارید. به بیان دیگر، حافظه عضلانی و حافظه شناختی در حالات احساسی دخیل هستند. عضلات صورت شما یک حالت ذهنی خاص را به خاطر می‌سپرند و ذهن شما برای برانگیختن احساسات به عضلات متکی است.

«روبن آباگیان» (Ruben Abagyan)، شیمیدان فیزیکی و محاسباتی دانشگاه کالیفرنیا سن‌دیگو، می‌گوید که وقتی تزریق سم بوتولینوم «ارتباط میان حافظه عضلانی و حالت روانشناختی شما را قطع می‌کند، می‌توانید اثری درمانی را تجربه کنید.»

در مرور سه آزمایش کنترل‌شده، شامل ۱۳۴ نفر شرکت‌کننده، مگید و همکارانش دریافتند که یک بار درمان با سم بوتولینوم آ در ناحیه گلابلا در پیشانی، علائم اختلال افسردگی بزرگ را کاهش می‌داد. این منجر به بهبود خلق‌وخو، خواب بهتر و انرژی و امیدواری بیشتر در ۵۴ درصد سوژه‌ها می‌شد. همچنین افسردگی ۳۱ درصد بیماران از بین رفت.

آثار عمیق غافلگیرکننده

شواهد بیشتر آثار روی مغز از یک مطالعه در ژورنال Scientific Reports می‌آید. در این پژوهش، دانشمندان از تزریق سم بوتولینوم برای ایجاد فلج موقت در عضلات اخم و سپس از تصویرسازی تشدید مغناطیسی کارکردی (fMRI) برای اندازه‌گیری فعالیت مغزی شرکت‌کنندگان هنگام تماشای عکس‌های صورت‌های شاد و عصبانی استفاده کردند. آن‌ها دریافتند که پس از تزریق‌ها، با ممانعت از انقباض عضلات گلابلا و ممانعت از اخم، واکنش آمیگدال شرکت‌کنندگان به صورت‌های احساساتی تغییر کرد.

یک پژوهش در ژورنال Acta Neurologica Belgica در سال ۲۰۲۲ آثار تزریق سم بوتولینوم را در افراد مبتلا به «اسپاسم همی‌فاسیال» (hemifacial spasm) بررسی می‌کرد؛ یک اختلال عصبی عضلانی شامل اسپاسم‌های مکرر در عضلات یک سمت صورت و اغلب همراه با آشفتگی روانی. پژوهشگران دریافتند که تزریق‌ها به‌طور چشمگیر حالات احساسی فرد را بهبود بخشیدند – مخصوصاً افسردگی، اضطراب و توانایی آن‌ها در درک دقیق افراد و واکنش به آن‌ها.

حتی شواهدی علمی در اسکن‌های MRI وجود دارد که تزریق سم بوتولینوم در پیشانی فعالیت آمیگدال را کاهش می‌دهد؛ ناحیه‌ای که در تجربه‌های ترس، افسردگی، خشم و دیگر احساسات منفی فعال است. مگید می‌گوید این شاید یک دلیل باشد که افراد مبتلا به افسردگی آشفته – یک «حالت مختلط» افسردگی که با تحریک‌پذیری، اضطراب و ناآرامی و همچنین ناراحتی و خلق پایین مشخص می‌شود – «بهتر از داروها به بوتاکس واکنش نشان می‌دهند. وقتی افراد دچار آشفتگی با افسردگی هستند، درمان افسردگی بسیار سخت است.»

تغییرات خلق‌وخوی مرتبط با تزریق سم بوتولینوم فقط زمانی که تزریق‌ها در پیشانی و صورت باشند رخ نمی‌دهد.

وقتی آباگیان و همکارانش داده‌های نظارت ایمنی بعد از بازاریابی تزریق‌های سم بوتولینوم را در کاربردهای مختلف بررسی کردند ــ کاربردهای زیبایی، میگرن، اسپاستیسیتی عضلات، درد گردن، عرق بیش از حد و غیره ــ در میان آن‌هایی که تزریق دریافت کرده بودند گزارش‌های اضطراب و افسردگی کمتری نسبت به گروه کنترل پیدا کردند. آباگیان می‌گوید: «تفاوتی نمی‌کند که بوتاکس کجا تزریق شود. اثرات همیشه یکسانند. این غیرمنتظره بود.»

بالا و پایین‌های سم بوتولینوم

یک نتیجه غیرمنتظره دیگر این است که تزریق‌های بوتولینوم اثر موجی مثبتی روی افراد داشته باشند. پژوهشی در ژورنال Cosmetic Dermatology پیشنهاد می‌کند که وقتی تزریق سم بوتولینوم خطوط اخم فرد یا «۱۱های» بین ابروهایش را صاف می‌کند، می‌تواند نحوه واکنش افراد دیگر به آن‌ها را تغییر دهد – با کاهش احساسات منفی آن‌ها.

«مارک نستور» (Mark Nestor)، نویسنده اصلی مقاله و رئیس مرکز پژوهش‌های بالینی زیبایی در اَوِنتورای فلوریدا، می‌گوید: «حالت‌ها و خلق‌وخوی شما واکنش‌هایی در اطرافیان شما ایجاد می‌کنند.» او می‌گوید این اثر به «نظریه احساسات مجسم‌شده» ربط دارد. «ایده‌ای که تعاملات اجتماعی به سرایت احساسی ربط دارند. وقتی شما اطراف افرادی هستید که اخم می‌کنند، احساس بدی پیدا می‌کنید.» برعکس، وقتی در کنار افرادی هستید که آرام و راضی هستند، شما نیز می‌توانید آن احساس را تجربه کنید.

طبیعتاً برخی از روانشناسان درباره کارایی تزریق‌های سم بوتولینوم برای اختلالات خلقی شکاک هستند. «نیکلاس کولز» (Nicholas Coles)، روانشناس اجتماعی دانشگاه استنفورد، می‌گوید: «شواهد بسیار بهتر از آن هستند که واقعی به‌نظر برسند.»

برای مثال، آثار دارونما در این مطالعات کنترل نمی‌شود، زیرا تزریق‌های آب‌نمک اثر ملموسی روی ظاهر بیماران و توانایی آن‌ها برای انقباض عضلات صورتشان ندارند.

به‌علاوه، «جف لارسن» (Jeff Larsen)، استاد روانشناسی دانشگاه تنسی و همکار کولز، می‌گوید: «باید در ذهن داشته باشیم که ناراحتی و دیگر احساسات منفی بیشتر علائم افسردگی هستند تا یکی از علل ریشه‌ای آن. حتی اگر تزریق‌های بوتاکس بتوانند به کاهش احساس ناراحتی در کوتاه‌مدت کمک کنند، کاملاً مشخص نیست که چگونه می‌توانند اختلالات شناختی – فاجعه‌انگاری، نفکر همه یا هیچ و چیزهای مشابه – را که در وهله اول این احساسات را می‌سازند، هدف‌گیری کنند.» درنتیجه «می‌توانیم انتظار داشته باشیم که هرگونه تأثیر تزریق بوتاکس روی احساسات منفی کم‌عمر باشد.»

حتی بااین‌وجود، طرفداران این رویکرد می‌گویند که تزریق‌ها تا الان مزایایی نسبت به دیگر روش‌های درمان اختلالات خلقی داشته‌اند. متخصصان می‌گویند تزریق‌ها عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای ضدافسردگی دارند (اصلی‌ترین عارضه جانبی تحریک‌پذیری موقت محل تزریق است) و آن‌ها با داروهای دیگر تداخل ندارند؛ ازجمله داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب.

متأسفانه بهبود خلقو‌خوی ناشی از تزریق سم بوتولینوم دائمی نیست، درست مثل زیبایی آن. آن‌ها معمولاً سه تا چهار ماه باقی می‌مانند؛ اگرچه ممکن است برخی با گذر زمان به تزریق‌های کمتری نیاز داشته باشند. این تزریق‌ها ارزان هم نیستند، اما برخی باور دارند که آثار آن‌ها ارزش قیمت بالا را دارد.

مگید بیماری را به‌ یاد دارد که اختلال عاطفی فصلی داشت و داروهای ضدافسردگی را برای بهبود علائم خود امتحان کرده بود. او برای تولد ۴۰ سالگی خود و برای اهداف زیبایی تزریق سم بوتولینوم در پیشانی انجام داد و با غافلگیری دریافت که احساساتش نیز بهبود یافت. از آن زمان، او سالی دو بار بوتاکس تزریق می‌کند. مگید می‌گوید: «او شش سال است که از افسردگی رها بوده است.»

همچنین ممکن است یک بهبود روانی ماندگار از تزریق سم بوتولینوم ایجاد شود. روزنتال می‌گوید که گذشته از هرچیز، «احساس خوب داشتن یک حالت خودتکرار است. اگر افراد کاری مثبت برای خود انجام دهند، انگیزه پیدا می‌کنند که برای مثال، مدیتیشن یا ورزش کنند یا اجتماعی‌تر شوند.» آثار تجمعی این تغییرات می‌تواند به یک حالت شادکامی ذهنی منجر شود که ماندگار است.