کشف یک مسیر عصبی جدید در مغز که می‌تواند در درمان میگرن مؤثر باشد

یک مسیر ارتباطی تازه کشف‌شده که مراکز عصبی پراکنده‌ای را در مغز و جمجمه و تمام بدن به هم مرتبط می‌سازد، ممکن است هدف جدید دانشمندان برای مبارزه با میگرن باشد.

دانشمندان همواره در تلاش بوده‌اند تا نشان دهند منشأ میگرن در مغز کجاست و این سردردها چگونه باعث درد و علائمی نظیر استفراغ می‌شوند. در یک‌سوم افرادی که میگرن را تجربه می‌کنند، این سردردها با یک هاله و نوری درخشان که بینایی را مختل می‌کند شروع می‌شوند. این اختلال بینایی نیز پس از یک موج فعالیت ناهنجار در سراسر قشر یا لایه بیرونی مغز ایجاد می‌شود.

اما اینکه چطور این فعالیت درون مغز روی گیرنده‌های نورون‌های احساس درد در اعصاب بیرونی اثر می‌گذارند، برای دانشمندان چندان مشخص نیست.

مغز با یک سد خونی احاطه شده است که از نفوذ مواد مضر و عوامل بیماری‌زا به سیستم عصبی مرکزی جلوگیری می‌کند. یکی از مراکز عصبی مهم در مغز که اعصاب مرکزی را به اعصاب پیرامونی ربط می‌دهد عقده سه‌قلو (trigeminal ganglion) نام دارد. این توده لوبیایی‌شکل از عصب‌ها در پایه جمجمه قرار دارد و اطلاعات حسی را از صورت و آرواره‌ها به مغز می‌رساند.

پژوهشگران پیش‌تر گمان می‌کردند که عقده سه‌قلو خارج از سد خونی مغز قرار دارد و به این علت هدفی خوب برای داروهای جدید میگرن، مبتنی بر بازدارنده‌های پپتید مرتبط با ژن کلسی‌تونین (CGRP) هستند. اما بیرون‌بودن این عقده از سد خونی به این معنی بود که با مایع نخاعی-مغزی که مغز و نخاع را دربرگرفته، تماس ندارد.

کشف مسیر عصبی جدید میگرن

حالا پژوهشگران دانشگاه کپنهاگ در مطالعه جدید خود روی موش‌ها به نتیجه‌ای کاملاً برعکس رسیده‌اند. آن‌ها دریافتند که مایع نخاعی-مغزی مولکول‌های پیام‌رسان را مستقیماً به سلول‌های عقده سه‌قلو حمل می‌کند. در واقع مولکول‌ها از مسیری در داخل مِنِنژ، غشای سه‌لایه دور مغز و نخاع، عبور می‌کنند.

به این ترتیب، پژوهشگران یک مسیر ارتباطی میان سیستم‌های اعصاب بیرونی و درونی کشف کرده‌اند که احتمالاً رابطه بین هاله‌های میگرن و سردرد را توضیح می‌دهد.

آن‌ها در چند آزمایش تصویربرداری لحظه‌ای روی موش‌ها، جریان مایه نخاعی-مغزی را از قشر بینایی مغز به مکان متداول هاله میگرن، و سپس به عقده سه‌قلو دنبال کردند.

این مایع به‌سرعت وارد ریشه عقده سه‌قلو شد. تشریح مغز موش‌ها نشان داد که این ریشه‌ها فاقد یک پوشش محکم هستند که از نفوذ بیشتر مولکول‌های محلول به اعماق عصب‌های سه‌قلو جلوگیری کند. همچنین آن‌ها دریافتند مولکول‌های محلول در مایع نخاعی-مغزی در یک نیمه از قشر، به عقده سه‌قلو در همان سمت از سر می‌روند. این توضیح می‌دهد که چرا سردردهای میگرن یک‌طرفه هستند.

پژوهشگران همچنین دریافتند که محتویات مایع نخاعی-مغزی پس از بروز هاله‌ها تغییر کرده بود. این مایع حاوی CGRP و دیگر مولکول‌های آزادشده از قشر پس از موج فعالیت ناهنجار مغز بود. این مولکول‌ها اعصاب درون عقده سه‌قلو را تحریک می‌کردند.

این نتایج نشان می‌دهد که جذب مایع نخاعی-مغزی در عقده سه‌قلو علت سردرد میگرن است. اما این مایع به‌سرعت به حالت عادی بازمی‌گردد، که یعنی مکانیسم‌هایی که باعث امتداد سردرد می‌شوند متفاوت هستند.

پژوهشگران انتظار دارند که این نتایج به توسعه داروهایی مؤثرتر و هدفمندتر برای افرادی منجر شود که به داروهای فعلی واکنشی نشان نمی‌دهند.