موج تهدید موقعیت‌های شغلی توسط هوش مصنوعی ۲ تا ۵ سال آینده به ایران می‌رسد
در این گزارش، موضوع تهدیدات هوش مصنوعی بر موقعیت‌های شغلی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
در دیجیاتو ثبت‌نام کنید
جهت بهره‌مندی و دسترسی به امکانات ویژه و بخش‌های مختلف در دیجیاتو عضو ویژه دیجیاتو شوید.
عضویت در دیجیاتوتازههای تکنولوژی
ویدئوی مرتبط
با پیشرفت روزافزون فناوری، هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از مفاهیم بارز و پرکاربرد در دنیای امروز مطرح شده است. این فناوری نه‌تنها تحولات بسیاری در صنایع و زمینه‌های مختلف شغلی ایجاد کرده، بلکه به‌دلیل قابلیت‌ها و کارایی منحصربه‌فرد خود، تهدیدی جدیدی برای بازار کار محسوب می‌شود. در این گزارش به بررسی اثرات هوش مصنوعی بر تهدید موقعیت‌های شغلی خواهیم پرداخت و با متخصصین این حوزه ازجمله «محمدمهدی ارزانی»، رئیس آکادمی هوش مصنوعی هلدینگ فناپ، «محمود کریمیان»، مشاور هوش مصنوعی و کسب‌وکار و «یاسر عشورزاده»، مدیرعامل تیزنگر، گفت‌وگو کردیم.
درحال‌حاضر هوش مصنوعی به‌طور گسترده در تمام ابعاد شغلی و روزمره زندگی ما حضور دارد و نقش تسهیل‌کننده این فناوری نوین در بسیاری از موقعیت‌های شغلی انکارنشدنی است. به‌طور کلی، هوش مصنوعی به‌دلیل قابلیت‌های خود در انجام وظایف مکرر و پیچیده به‌صورت خودکار، می‌تواند برخی از موقعیت‌های شغلی را تهدید کند و نیاز به مهارت‌ها و تخصص‌های جدید را افزایش دهد. با توجه به گفت‌وگوهای دیجیاتو با متخصصین این حوزه در ایران، این تهدیدات بیشتر دامن‌گیر مشاغلی می‌شود که به‌صورت اتوماسیونی فعالیت می‌کنند و هوش مصنوعی می‌تواند به‌سادگی آن‌ها را از انسان برباید.
تهدید جدی برای برخی شغل‌ها
اوایل سال ۲۰۲۳ میلادی، گزارشی از گلدمن ساکس در رسانه‌ها بازتاب زیادی داشت. در این گزارش آمده است که اتوماسیون می‌تواند بر 300 میلیون شغل تمام‌وقت در ایالات‌متحده تأثیر بگذارد. پس از اینکه شرکت‌هایی مانند آمازون، مایکروسافت و سایر شرکت‌ها، شروع به گسترش برنامه‌های هوش مصنوعی کردند، تهدید هوش مصنوعی به‌طور تصاعدی افزایش یافت.
محمود کریمیان، مشاور هوش مصنوعی و کسب‌وکار، درخصوص جایگزینی هوش مصنوعی با برخی از موقعیت‌های شغلی به دیجیاتو گفت: «شغل‌هایی که به‌صورت اتوماتیک انجام می‌شوند یا شغل‌هایی که مربوط به انواع محتوا هستند، به‌راحتی تحت تأثیر قرار می‌گیرند و جایگزین می‌شوند. تأثیری که هوش مصنوعی بر بسیاری از مشاغل می‌گذارد، یک مسئله جهانی و مستقل از محدودیت‌های جغرافیایی و زمانی است.»
او در این راستا ادامه داد: «در بحث اتومیشن و هرجایی که بتوان بسیاری از فعالیت‌ها را به‌صورت اتوماتیک انجام داد، مخصوصاً در بسیاری از سازمان‌ها که نفوذ هوش مصنوعی در آن‌ها بیشتر است، موقعیت‌های شغلی به‌راحتی و البته همراه با مزایا جایگزین می‌شود. هوش مصنوعی با استفاده از ابزارهای توسعه داده‌شده، تسهیل‌کننده بوده و فعالیت آن بسیار فراتر از میزان فعالیت و قابلیت‌های انسان است.»
موج جایگزینی مشاغل توسط هوش مصنوعی چه زمانی به ایران می‌رسد؟
یکی از آسیب‌پذیری‌های بزرگی که هوش مصنوعی برای برخی از مشاغل ایجاد می‌کند، جایگزینی کارکردهای انسانی توسط سیستم‌های هوش مصنوعی است. به عنوان مثال، در حوزه خدمات مشتری، سیستم‌های پردازش زبان طبیعی (NLP) و چت‌بات‌ها می‌توانند به‌صورت خودکار به سؤالات و نیازهای مشتریان پاسخ دهند که این موضوع می‌تواند به‌تدریج به جایگزینی هوش مصنوعی با مراکز تماس و کارکنان مربوطه منجر شود.
با قرارگرفتن ابزارهایی مثل ChatGPT در دسترس عموم و استفاده از سایت‌های مختلف هوش مصنوعی در حوزه‌های متفاوت، نگرانی‌ها از سوی افکار عمومی در مورد جایگزینی موقعیت شغلی‌شان با هوش مصنوعی شدت یافت.
در انقلاب صنعتی چهارم، حوزه تکنولوژی، هوش مصنوعی و مدل‌های زبانی از بازیگران مهم این انقلاب هستند. اما برای اینکه هوش مصنوعی در ایران پیاده‌سازی شود، نیاز است که بسیاری از صنایع دیجیتالیزه شده و زیرساخت‌های لازم بنا شود.
کریمیان با اشاره به نقش تهسیل‌کننده هوش مصنوعی، اعلام کرد که بسیاری از تعدیل‌های انجام‌شده توسط شرکت‌های خارجی، به‌دلیل منافع مالی بوده است؛ زیرا هوش مصنوعی حتی با وجود هزینه‌های زیرساختی فراوان، هزینه‌های مرتبط با منابع انسانی را تا حد زیادی کاهش می‌دهد.
او در این راستا به دیجیاتو گفت: «هوش مصنوعی در ده سال اخیر با هدف کمک‌کردن به انسان، تسهیل بسیاری از فرایندها و افزایش توان محاسباتی سریع، به زندگی انسان ورود پیدا کرده است. به نظر من، بسیاری از تعدیل‌هایی که توسط شرکت‌های بزرگ اتفاق افتاده، برای هوش مصنوعی نیست و به‌دلیل مسائل مالی رقم خورده است. درزمینه مشاغل مرتبط با هوش مصنوعی، علی‌رغم تمام نگرانی‌ها، بازار بسیار داغی وجود دارد.»
کریمیان افزود: «از زمانی که مدل‌های زبانی بزرگ مثل چت جی‌پی‌تی در دسترس عموم قرار گرفت، این ترس‌ها و نگرانی‌ها شدت گرفته است. این مدل‌های زبانی در زبان‌های انگلیسی و فرانسوی بسیار کارآمدتر و حرفه‌ای‌تر هستند و از این قابلیت آن‌ها برای تولید انواع محتواهای تصویری و گرافیکی استفاده می‌شود. این ویژگی نشان‌دهنده این است که هوش مصنوعی فراتر خواهد رفت و حتی وارد تولید یک‌سری محصولات دیجیتال خواهد شد.»
وضعیت زیرساخت‌های هوش مصنوعی در ایران
محمدمهدی ارزانی، رئیس آکادمی هوش مصنوعی هلدینگ فناپ، در مورد وجود زیرساخت‌های هوش مصنوعی و هزینه‌های آن در ایران به دیجیاتو گفت: «زیرساخت‌های پردازشی هوش مصنوعی بسیار حساس و گران‌قیمت هستند. بخش خصوصی نمی‌تواند متحمل هزینه‌های سنگین آن شود و لازم است که دولت آن‌ها را فراهم کند. اگر تصمیم به فراهم‌کردن آن باشد، تازه پله اول طی می‌شود. همه این موارد نیازمند ارتباط و تعامل درست با سایر کشورهاست و از اختیار بسیاری از فعالان و بازیگران این حوزه خارج است.»
او درخصوص زیرساخت‌های لازم برای استفاده از هوش مصنوعی در ایران گفت: «بستر دیجیتالایز در بسیاری از صنایع کشور مثل صنایع معدنی، پتروشیمی، نفت و گاز فراهم نشده است. به گفته بازیگران این حوزه در استرالیا، این موضوع در کشورهای خارجی هم وجود دارد و صنایع فعال در این وهله، آمادگی پذیرش نوآوری و استفاده از ابزارهایی مثل هوش مصنوعی را ندارند.»
ارزانی یکی از بخش‌هایی که در راستای زیرساخت‌های هوش مصنوعی در کشور به‌خوبی فعالیت می‌کند، بخش راه‌کارها و تسهیلگری حوزه بانکی دانست و ادامه داد: «یکی از بخش‌هایی که در ایران در همین راستا به‌خوبی فعالیت می‌کند، سولوشن (راه‌حل) بانکی است و اتفاقاً در این حوزه زیرساخت‌های لازم مثل زیرساخت‌های آی‌تی فراهم شده و فعال هستند.»
او در مورد مشاغلی که در مورد جایگزینی توسط هوش مصنوعی تهدید می‌شوند، گفت: «بسیاری از مشاغلی که درزمینه اقتصاد دیجیتال فعالیت می‌کنند، در معرض جایگزینی شغلی قرار دارند؛ زیرا بسیاری از تکنولوژی‌ها و سرویس‌های مربوط به این حوزه بر بستر کلاد و اینترنت قرار دارند که باعث می‌شود هوش مصنوعی قدرت نفوذ بالایی داشته باشد.»
به گفته رئیس آکادمی هوش مصنوعی هلدینگ فناپ، برای اینکه زیرساخت‌های لازم هوش مصنوعی در صنایع کشور فعال باشند، لازم به ارتباط این صنایع با صنایع کشورهای دیگر است. همچنین تا یک‌سری زیرساخت‌ها وجود نداشته باشد، هوش مصنوعی نمی‌تواند سوار شود تا در قدم بعد بتواند باعث تعدیل نیروهای شرکت‌های ایرانی شود.
به گفته او، این موضوع وابسته به اصلاح روابط ایران با سایر کشورهاست که امری غیرقابل پیش‌بینی است. همچنین بسیاری از سرویس‌های لازم هوش مصنوعی هنوز وارد ایران نشده‌اند.
رقم‌خوردن اتفاقات بزرگ از ۲ تا ۵ سال آینده
شاید بتوان تکنولوژی را به موج عظیمی تشبیه کرد که اگر افراد نتوانند بر آن سوار شوند، لاجرم غرق شده و از آنچه که در دنیا درحال رخ‌دادن است، عقب می‌مانند. موضوع تکنولوژی برای اکثر افراد، حتی بازیگران این حوزه، قابل پیش‌بینی نیست. این ابزار قدرتمند در راستای پیشرفت و نوآوری، افزایش بهره‌وری، ارتقای زندگی و تغییرات اجتماعی و اقتصادی، به‌طور مداوم درحال به‌روزرسانی بوده و تأثیرات آن انکارنشدنی است.
به گفته ارزانی، بسیاری از موقعیت‌های شغلی در سراسر دنیا با تأثیرگرفتن از تکنولوژی و هوش مصنوعی، تحولات عظیمی خواهند داشت و تا ۵ سال آینده، بی‌شک شاهد این تحولات خواهیم بود. او در مورد موقعیت شغلی مثل طراحی سایت اظهار داشت که چون می‌توان از سرویس‌های خارجی به‌راحتی استفاده کرد، این شغل ظرف یکی، دو سال از بین خواهند رفت.
نکته قابل‌توجهی که در راستای فعالیت برخی شرکت‌ها وجود دارد، این است که میزان فعالیت شرکت‌ها از طریق هوش مصنوعی، بستگی به زمینه فعالیت آن شرکت دارد. شرکتی که به تولید محصولات پیچیده می‌پردازد، استفاده از هوش مصنوعی برای آن به‌نوعی تهدیدآمیز است؛ زیرا با به‌کارگیری ابزارهای هوش مصنوعی می‌توان بهره‌وری بیشتری رقم زد که درنهایت، منجر به ازدست‌دادن مزیت رقابتی می‌شود.
هوش مصنوعی چه فرصت‌هایی به‌وجود می‌آورد؟
هوش مصنوعی دارای ظرفیت‌ها و قابلیت‌های فراتری نسبت به انسان و توانایی‌های اوست. همچنین نکته‌ای که وجود دارد این است که بسیاری از مشاغل می‌توانند با کمک هوش مصنوعی، پردازشی در سطح کلان داشته باشند و بازدهی را افزایش دهند. به عنوان مثال، مواردی مثل بانکداری متمرکز (Core Banking) می‌تواند با ابزارهای هوش مصنوعی توسط تیم کوچکی به‌صورت منسجم انجام شود.
آن‌طور که به‌نظر می‌رسد، بسیاری از قابلیت‌های هوش مصنوعی از جنس فرصت است. بسیاری از شرکت‌ها می‌توانند با کاهش هزینه‌های خود و تمرکز بر موضوعات تخصصی دیگر، سهم بیشتری از بازار را از آن خود کنند.
یاسر عشورزاده، مدیرعامل تیزنگر، درخصوص ملازمات هوش مصنوعی به دیجیاتو گفت: «اینکه این پیشرفت‌ها ممکن است منجر به افزایش بیکاری در برخی صنایع شود، انکارنشدنی است. افراد متخصص در این وهله نیاز به توسعه فرایندهای تحولی مثل تحول آموزشی و مهارتی دارند و مدیریت تأثیرات اجتماعی و اقتصادی هوش مصنوعی اهمیت زیادی پیدا کرده است. همچنین نیاز به برنامه‌ریزی مؤثر و سیاست‌های مناسب برای مدیریت این تحولات لازم است و کشورها باید هرچه سریع‌تر برنامه‌های کلان خود را براساس این تحول بزرگ تنظیم کنند.»
ارزانی در این راستا به دیجیاتو گفت: «من فکر می‌کنم ابزارهای هوش مصنوعی نسبت به زمان کنونی، قابلیت‌های بیشتری پیدا کرده‌اند و شاید حتی بتوانند به تولید محصول بینجامند. ازاین‌رو، برای شرکت‌های بزرگی که رهبر بازار هستند، منفعت بسیاری از نظر مالی، زمانی، افزایش بهره‌وری همراه با سرعت و بهبود کیفیت وجود خواهد داشت.»
کریمیان با اشاره به هزینه‌های منابع انسانی شرکت‌ها و سازمان‌ها به دیجیاتو گفت: «بسیاری از هزینه‌های یک شرکت بر پایه منابع انسانی است و هوش مصنوعی علاوه بر تسهیل‌کننده بودن مواردی مثل بیمه و سنوات کارکنان، در کاهش هزینه‌ها بسیار تأثیرگذار است. با وجود هوش مصنوعی، در بسیاری از تیم‌ها نیروهای کمتری وجود خواهد داشت و با وجود چند متخصص مربوطه، به ادامه فعالیت خواهند پرداخت.»
از سویی دیگر، تهیه یک‌سری زیرساخت‌ها برای استفاده از هوش مصنوعی، هزینه‌های بسیار سنگینی را بر شرکت‌ها تحمیل می‌کند. کریمیان در این راستا ادامه داد: «آموزش مدل‌های زبانی بزرگ، همچنین برقراری زیرساخت‌های آن‌ها برای استفاده، هزینه‌های بسیاری دارد و اصلاً مبلغ کمی را شامل نمی‌شود. اما این هزینه‌ها را شرکت‌های بزرگ انجام می‌دهند تا در راستای نتیجه آن بتوانند در بلندمدت بهره‌وری مالی داشته باشند.»
عشورزاده در این مورد به دیجیاتو گفت: «الگوریتم و هوش مصنوعی به‌کار گرفته‌شده برای بررسی رزومه‌ها جزء سیاست‌های مدیریتی و سیاسی هر شرکت است و نمی‌توان به آن به‌عنوان پیامدهای منفی هوش مصنوعی نگاه کرد. قابل ذکر است که هوش مصنوعی تقسیم‌بندی‌های گوناگونی دارد که شاید ما بیشتر به بخش یادگیری عمیق ماشین آن می‌پردازیم، چرا که مدل‌های ساده‌تر بیشتر برای پاسخگویی به نیازها و تصمیمات سطحی کاربرد دارد.»
تخصص کمتر، آسیب‌پذیری بیشتر
با توجه به آنچه که درحال رخ‌دادن است، به‌نظر می‌رسد که یکی از اهرم‌های مهمی که ضامن موقعیت شغلی افراد می‌شود، حفظ تخصص خود و به‌روزرسانی مداوم آن است.
عصر تکنولوژی‌محور کنونی، برخلاف گذشته، به‌گونه‌ای نیست که انسان دانشی را کسب کند و سال‌های سال بتواند از طریق آن بسیاری از موقعیت‌های خود را تضمین کند. همچنین بسیاری از مهارت‌ها درصورت عدم به‌روزرسانی متناسب با تکنولوژی، به‌سرعت منقضی می‌شوند. ازاین‌رو، یادگیری مداوم و به‌روزرسانی دانش و مهارت‌ها ضرورت خاصی پیدا می‌کند.
تخصص کمتر و آسیب‌پذیری بیشتری که هوش مصنوعی برای برخی از مشاغل ایجاد می‌کند، معمولاً در مواردی است که وظایف تکراری و قابل پیش‌بینی انجام می‌دهند و نیاز به تصمیم‌گیری‌های انسانی کمتری دارند. اما با توجه به اینکه هوش مصنوعی همچنان به نیروی انسانی برای توسعه و بهره‌برداری نیاز دارد، نمی‌تواند به‌طور کامل جایگزین بسیاری از مشاغل شود.
رئیس آکادمی هوش مصنوعی در این راستا به دیجیاتو گفت: «پرواضح است که بسیاری از مشاغل فعال درزمینه ارتباطات انسانی قابل جایگزینی نیستند. انسان‌ها علاوه بر مهارت‌های فنی، باید به تقویت مهارت‌های نرم خود نیز توجه کنند. این مهارت‌های نرم جایگزینی کمتری نسبت به مشاغلی که به مهارت‌های فنی متمرکز هستند، دارند. هوش مصنوعی بیشتر وظایف عملیاتی، تکنیکی و وظایف خاص را انجام می‌دهد؛ اما مهارت‌های نرم همچنان برای انسان‌ها اهمیت دارند و همیشه نیاز به ارتباطات انسانی و مهارت‌های ارتباطی خواهیم داشت. تقویت مهارت‌های نرم یکی از مهم‌ترین پیشنهادهایی است که در این زمینه مطرح می‌شود.»
باید توجه داشت که هوش مصنوعی همچنان نیاز به نیروی انسانی برای توسعه، نگهداری و بهره‌برداری از آن دارد؛ بنابراین در برخی حوزه‌ها، ایجاد موقعیت‌های کاری جدیدی که به ایجاد و توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی مربوط می‌شود، ممکن است به جایگزینی کامل برای مشاغل موجود تبدیل نشود، بلکه به ایجاد فرصت‌های جدید شغلی برای انسان‌ها منجر شود.
اگرچه ممکن است نتوانیم به‌طور مطلق پیش‌بینی کنیم که هوش مصنوعی چقدر می‌تواند جایگزینی فراگیری ایجاد کند، اما آنچه که واضح است، این است که به‌راحتی می‌تواند جایگزین افرادی شود که مهارت‌های لازم برای کار با این ابزارها را ندارند؛ بنابراین افراد باید خود را برای مواجهه با این چالش‌ها آماده کرده و مهارت‌های لازم برای استفاده از ابزارهای جدید را کسب کنند. تسلط بر فناوری‌های جدید، یادگیری مستمر تکنیک‌ها و روش‌های جدید می‌تواند ضامن این باشد که افراد بتوانند در بازار کار رقابت کرده و در راستای بقا و پیشرفت خود فعالیت کنند.
برای گفتگو با کاربران ثبت نام کنید یا وارد حساب کاربری خود شوید.