تغییر اقلیم و شهری سازی، علل اصلی شیوع ویروس زیکا هستند

شیوع و گسترش ویروس زیکا و افزایش پشه آئدس، توجه مقامات بهداشت عمومی را در سراسر جهان به خود جلب کرده است. طی سال های اخیر، این چندمین بار است که یک بیماری بومی، به وسیله پشه ها، مردم را در دیگر نقاط جهان نیز آلوده می سازد. متخصصین می گویند چندین دلیل سبب شیوع سریع زیکا شده اند: تغییر اقلیم، شهری سازی و مسافرت. هر سه دلیل در کنار هم این نوید را می دهند که نه تنها زیکا ماندنی است، بلکه احتمال ابتلای گسترده تر شدنش هم وجود دارد.

زیکا ویروس امروز نیست، بلکه قریب به 80 سال است که توسط بشر شناخته شده اما در تمام این مدت نواحی محدودی از آسیا و آفریقا را تحت تملک خود داشته. از سال های 1940 میلادی تا 2007، صرفا 14 مورد ابتلا به زیکا گزارش شده بود اما حالا با سرعتی باور نکردنی در حال گسترش است.

از ابتدای 2015 تاکنون، بین 500 هزار الی 1.5 میلیون نفر در آمریکای جنوبی و مرکزی ابتلا به این بیماری را گزارش کرده اند. شیوع زیکا، یادآور تب دانگ یا دنگی است که عمدتا یک بیماری آسیایی به حساب می آمد. سازمان سلامت جهانی می گوید سالانه حدود 50 میلیون نفر به این ویروس مبتلا می شوند. با این حال، بیماری های ویروسی خطرناک، فقط منحصر به زیکا و دانگ یا دنگی نیستند. به لطف افزایش دمای زمین و شهری سازی در سراسر جهان، این روزها شاهد افزایش حملات ویروس هایی چون نیل غربی، چیکونگونیا و آنسفالیت ژاپنی هستیم.

کشورهای در حال توسعه، ابزار و منابع کمتری برای کنترل حشرات و بیماری های شان دارند و از سوی دیگر نیز پزشکان و متخصصین آمریکایی هم تخصصی در این ارتباط ندارند. یکی از اساتید و محققان دانشگاه راتجرز می گوید پزشکانی که در سرتاسر آمریکا تربیت می شوند، کمترین آشنایی با این بیماری ها را ندارند.

با این همه تفسیر، پس منطقی است که شاهد بی رویه رشد ویروس ها در مناطق کمتر توسعه یافته باشیم، اما در هر حال، پشه ها و بیماری هایی که همراه خود می آورند، روز به روز دایره وسعت خود را افزایش می دهند. در ابتدا، برده فروشی سبب گسترش ویروس ها شد و حالا با بهبود و افزایش سرعت تبادلات، آن ها فرصت بیشتری برای توسعه پیدا کرده اند.

با این وجود، تازه شاهد آغاز شیوع ویروس ها هستیم. دمای کره زمین هر سال افزایش می یابد و پشه ها نیز در هر منطقه ای ممکن است طاقت بیاورند و محدود به نواحی گرمسیری نباشند. به طور کلی دو نوع پشه آئداس اجیپتی و آئداس آلبوپیکتوس سبب نشر زیکا می شوند. گونه ی اول معمولا در مناطقی که زمستان هایی سردتر از 10 درجه ی سلسیوس داشته باشند دیده نمی شوند و اگر هم بر حسب تصادف به آنجا برسند، از بین می روند. با این وجود، هر چه دمای کره زمین گرم تر شود، گویا دیوارهای دفاعی نیز برچیده شده و پشه ها نیز شایع تر می شوند.

طی 60 سال گذشته، جمعیت جهان تقریبا 3 برابر شده و پشه ها هم لقمه های بیشتری در اختیار دارند. تقریبا نیمی از جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی می کنند در حالی که این رقم، 60 سال پیش، یک سوم بود. البته زندگی در مناطق شهری لزوما به مفهوم رفاه کامل و دسترسی به سلامت عمومی نیست. حواشی نشینان عمدتا منبع آب دارند و گاهی اوقات حتی دسترسی به فاکتورهای اولیه برای شان دشوار است، بنابراین شهری سازی شدن زندگی انسان، عامل دیگری است که شیوع عفونت ها و بیماری ها را تسریع می بخشد. خصوصا کشورهای در حال توسعه که قادر به تامین نیاز جمعیت هجوم آورده به شهر نیستند، در خطر بیشتری قرار دارند.

عموما، پشه ها از محل زندگی خود فاصله چندانی نمی گیرند، در واقع قرار نیست یک پشه از برزیل به ایالات متحده آمریکا برود و مردم آن نواحی را نیز آلوده کند. اما مردم برزیل با دسترسی آسان به فرودگاه ها، خیلی راحت می توانند وارد مرزهای کشور دیگری شده و پشه های آن ناحیه را به ویروس آلوده کنند. تقریبا 80 درصد افراد مبتلا به زیکا، هیچ نشانه ای از خود نشان نمی دهند اما ویروس به قدر کافی در بدن شان پخش شده که با یک بار گزیده شدن توسط پشه ای دیگر، آن پشه را هم آلوده سازند.

بنابراین، شیوع بیماری هایی چون زیکا از آنچه که فکرش را می شود کرد هم ساده تر است و اگر در برابر آن مقاومت ایجاد نکنیم، عواقب غیر قابل جبرانی را باید بپذیریم.