همه‌چیز درباره پشه آئدس؛ تشخیص، علائم و درمان تب دنگی

«پشه آئدس» یا «پشه دنگی» که با عنوان «ببر آسیایی» نیز شناخته می‌شود، گونه‌ای از حشرات است که می‌تواند ناقل بیماری‌های خطرناک و کُشنده‌ای ازجمله «تب دنگی» و «زیکا» باشد. این پشه اغلب در مناطق استوایی، به‌ویژه آسیای جنوب‌شرقی، یافت می‌شود؛ اگرچه درحال‌حاضر در بیش از 100 کشور جهان ازجمله ایران نیز دیده شده است. تاکنون بیماری دنگی در بسیاری از کشورها شیوع یافته و تلفات انسانی بسیاری داشته است. در این مطلب، علاوه‌بر آشنایی بیشتر با این حشره، از علائم گزش آئدس و راه‌های پیشگیری و درمان آن آگاه می‌شویم.

پشه آئدس چیست و چه خطری دارد؟

پشه آئدس بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری دیده می‌شود. این حشره می‌تواند ناقل ویروس دنگی باشد که باعث ابتلا به تب دنگی در انسان می‌شود. بیماری دنگی عفونتی ویروسی است که از طریق نیش پشه‌های آئدس آلوده به انسان منتقل می‌شود. درصورت ابتلای فرد به این بیماری، علائم مختلف (سطحی یا شدید) بروز پیدا می‌کند. اگر بیماری همراه با علائم شدید باشد، می‌تواند منجر به کما، زوال تدریجی اندام‌های داخلی بدن و حتی مرگ فرد شود.

درحال‌حاضر، حدود نیمی از جمعیت جهان در معرض خطر ابتلا به دنگی قرار دارند و تخمین زده شده که سالانه 100 تا 400 میلیون نفر به آن مبتلا می‌شوند.

تب دنگی چیست؟

«تب دنگی» که با نام‌های «تب استخوان‌شکن» و «آنفولانزای استوایی» نیز شناخته می‌شود، بیماری عفونی است که ویروسی به همین نام آن را ایجاد می‌کند. این ویروس را پشه‌های آئدس منتقل می‌کنند. تب دنگی به‌سرعت در جهان گسترش پیدا می‌کند و اکنون بیماری باز-ظهور در نظر گرفته می‌شود.

انواع پشه‌های آئدس

پشه آئدس حدود هزار گونه مختلف دارد اما همه آن‌ها ناقل بیماری نیستند. درحال‌حاضر، تأیید شده دو گونه «آئدس اجیپتی» و «آئدس آلبوپیکتوس» می‌توانند علاوه‌بر ویروس دنگی، ناقل ویروس‌های دیگری ازجمله زیکا و چیکنوگونیا یا عامل بروز تب زرد و کرم قلب هم باشند. گونه اول اغلب در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری، در مناطق شهری و نیمه‌شهری دیده می‌شوند. گونه دوم وحشی‌تر است و در دل طبیعت مناطق گرمسیری، نیمه‌گرمسیری، معتدل و یافت می‌شود. درحال‌حاضر گونه آئدس اجیپتی به‌دلیل هم‌زیستی با انسان، بیشترین نقش را در انتشار بیماری دنگی در سراسر جهان داشته است.

پشه‌های آئدس چگونه به نقاط مختلف جهان انتقال یافته‌اند؟

عوامل مختلفی ازجمله تجارت لاستیک‌های دست‌دوم که حاوی مقادیری تخم پشه بوده‌اند، تجارت گیاهان آبزی و بامبو که یکی از زیستگاه‌های محبوب پشه آئدس است، حمل‌ونقل کالاها در سراسر جهان و... سبب انتقال این حشره و تخم‌های آن به نقاط مختلف جهان شده؛ به‌این‌ترتیب این پشه توانسته به‌خوبی خودش را با شرایط جدید وفق دهد و تکثیر شود.

خصوصیات پشه دنگی یا آئدس

این پشه اوایل صبح تا غروب خون‌خواری می‌کند که فقط توسط پشه ماده برای تشکیل تخم انجام می‌شود. این پشه در روز و معمولاً در سایه‌ها تخم‌گذاری می‌کند. پشه آئدس خون موردنیازش را از طریق گزیدن انسان و حیوانات اهلی و وحشی تأمین می‌کند.

علائم نیش پشه آئدس چیست؟

اغلب افرادی که در معرض نیش پشه آئدس قرار می‌گیرند، به تب دنگی مبتلا می‌شوند اما بیشترشان علائم خفیفی دارند و طی 1 تا 2 هفته بهبود می‌یابند. معمولاً علائم خفیف 4 تا 10 روز پس از ابتلا بروز پیدا می‌کنند و 2 تا 7 روز باقی می‌مانند. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تب بالا (40 درجه سانتیگراد)
• سردرد شدید
• درد پشت چشم
• دردهای عضلانی و مفاصل
• حالت تهوع
• استفراغ
• تورم غدد
• بروز کهیر، خارش و جوش در قسمت‌های مختلف بدن

در مواردی به دلایلی که هنوز مشخص نیست، سیر بالینی این بیماری ممکن است به تب شدید منجر شود. این اتفاق معمولاً پس از کاهش تب اولیه رخ می‌دهد و با دو نوع شدید «تب خونریزی‌دهنده دنگی» و «سندرم شوک دنگی» مشخص می‌شود.

علائم دنگی شدید اغلب عبارت‌اند از:

• درد شدید شکم
• استفراغ مداوم
• تنفس سریع و پی‌درپی
• خونریزی لثه یا بینی
• خستگی
• بی‌قراری
• وجود خون در استفراغ یا مدفوع
• تشنگی مفرط
• احساس ضعف

افراد مبتلا به این علائم باید فوراً تحت نظر قرار بگیرند. افرادی که برای بار دوم آلوده می‌شوند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به دنگی شدید قرار دارند.

پس از گزش توسط پشه آئدس چه باید کرد؟

تشخیص ابتلا به بیماری تب دنگی از روی علائم آن کمی دشوار است؛ در واقع علائم اولیه دنگی شبیه بیماری آنفولانزا است و ممکن است نشانه‌هایی مشابه بیماری مالاریا یا حصبه نیز ایجاد کند. اما با استفاده از آزمایش خون و پیداکردن ویروس دنگی یا پادتن آن در بدن، این بیماری تشخیص داده می‌شود.

درصورتی‌که پشه آئدس شما را نیش بزند یا علائم تب دنگی در بدنتان بروز پیدا کند، برای درمان لازم است موارد زیر را رعایت کنید:

• در قدم اول، به مراکز درمانی مراجعه کنید و از ابتلا به این بیماری مطمئن شوید
• سپس باید استراحت کافی داشته باشید
• مایعات فراوان بنوشید
• درصورت تجویز پزشک، از استامینوفن برای کنترل درد استفاده کنید
• از مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی، مثل ایبوپروفن و آسپرین که خطر خون‌ریزی را افزایش می‌دهند، پرهیز کنید.
• مراقب علائم شدید باشید و درصورت مشاهده علائم، در اسرع وقت با پزشک خود تماس بگیرید.

درمان گزیدگی پشه آئدس

درحال‌حاضر درمان خاصی برای دنگی وجود ندارد و تمرکز بر کنترل علائم آن است. اغلب علائم این بیماری با مسکن‌ها قابل‌درمان است.

راه تشخیص پشه آئدس

پشه‌های آئدس اندازه نسبتاً کوچک (2 تا 10 میلی‌متر طول) دارند و باوجود علائم سیاه و سفید روی بدن و پاهایشان، شناسایی می‌شوند. بال این نوع پشه باریک، کشیده و شفاف است و پاهای بلند و باریکش با طرحی از نوارهای سیاه و سفید جلب‌توجه می‌کند.

پشه آئدس کجا یافت می‌شود؟

آب‌های راکد، مانند زیرگلدانی‌هایی که آب در آن‌ها جمع شده، گیاه بامبو، جایی که آب کولر در آن جمع می‌شود، ظروف حیوانات، لاستیک‌های قدیمی و... محل تولیدمثل انواع پشه‌ها، ازجمله آئدس هستند.

راه‌های کنترل پشه‌های آئدس

می‌توان به کمک روش‌هایی مثل مدیریت محیط، کنترل پشه‌ها و لارو آن‌ها تا حد خوبی با تکثیر و گسترش آئدس در محیط مقابله کرد. ازبین‌بردن لانه‌ها، مدیریت پسماند و شیرآبه‌ها، پوشاندن ظروف ذخیره آب، تعویض مرتب آب زیرگلدانی‌ها، استفاده از حشره‌کش‌های تأییدشده به‌وسیله سازمان جهانی بهداشت و سم‌پاشی‌کردن محیط، از روش‌های کنترل آئدس است. اگر این پشه وارد منطقه‌ای شود، تکثیر شده و بیماری در آن منطقه بومی می‌شود. درصورت صید آئدس در منطقه، باید عملیات س‌مپاشی تا شعاع 2 تا 5 کیلومتری منظم انجام شود.

راه‌های محافظت در برابر گزش آئدس

خوشبختانه، این پشه‌ها اغلب در روز فعال هستند و با محافظت از خود در برابر نیش پشه با استفاده از موارد زیر، می‌توان خطر ابتلا به دنگی را کاهش داد:

• لباس‌هایی که تا حد امکان بدن شما را بپوشاند.
• پوشیدن لباس‌های با رنگ روشن؛ به‌دلیل علاقه آئدس به رنگ تیره، توصیه می‌شود برای جلوگیری از گزش، از لباس‌های روشن و گشاد استفاده کنید.
• استفاده از پشه‌بند درصورت خوابیدن در روز.
• استفاده از اسپری دورکننده یا قلم دافع حشرات.
• استفاده از حشره‌کش‌های مناسب در ظروف ذخیره آب در فضای باز.
• دفع صحیح زباله‌های جامد و حذف محفظه‌هایی که می‌توانند آب را در خود نگه دارند و تبدیل به زیستگاه پشه‌ها شوند.
• پوشاندن، تخلیه و تمیزکردن ظروف ذخیره آب خانگی به‌صورت هفتگی.

آئدس در ایران

درحال‌حاضر در ایران، علائم آلودگی به دنگی از طریق آئدس، در مازندران، گیلان و جنوب کشور شامل استان فارس، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بوشهر مشاهده شده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که به‌تازگی، ابتلا به دنگی در ایران به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. بیشترین فراوانی آئدس در ایران در شهر چابهار گزارش شده است.

ویروس دنگی چگونه پخش می‌شود؟

هنگامی که پشه‌ای از خون فردی آلوده تغذیه می‌کند، ویروس قبل از ورود به غدد بزاقی در روده پشه، تکثیر می‌شود. تحت شرایط خاص، پشه در عرض چند روز عفونی می‌شود، سپس می‌تواند با گزیدن افراد دیگر، آن‌ها را آلوده کند. عوامل متعددی، مانند نوسانات دمایی روزانه، ژنوتیپ ویروس و غلظت اولیه ویروس می‌توانند زمان انتقال ویروس توسط پشه را تغییر دهند. هنگامی که پشه عفونی شود، اغلب تا پایان عمرش ناقل ویروس خواهد بود.

اگرچه راه اصلی انتقال ویروس دنگی به انسان، گزیده‌ شدن توسط پشه آلوده است، شواهدی مبنی بر امکان انتقال ویروس از مادر باردار به نوزادش وجود دارد. اگر مادر در دوران بارداری به عفونت دنگی مبتلا شود، نوزاد ممکن است از زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد یا بیماری‌های دوران جنینی رنج ببرند.

علاوه‌براین، موارد نادری از انتقال ویروس دنگی از طریق فرآورده‌های خونی، اهدای عضو و انتقال خون ثبت شده است.

چه‌ کسانی در معرض ابتلا به دنگی قرار دارند؟

دنگی بیشتر در آب‌وهوای گرمسیری و نیمه‌گرمسیری در سراسر جهان و البته بیشتر در مناطق شهری و نیمه‌شهری یافت می‌شود؛ بنابراین افرادی که ساکن مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری هستند، یا به این مناطق سفر می‌کنند، در خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.

این بیماری درحال‌حاضر در بیش از 100 کشور ازجمله مناطق آفریقا، آمریکا، مدیترانه شرقی، آسیای جنوب شرقی و غرب اقیانوس آرام گسترش یافته است. همان‌طور که گفته شد، علائم این بیماری در ایران نیز مشاهده شده است. موارد ابتلا به تب دنگی به‌تازگی در ایران افزایش یافته؛ بنابراین رعایت توصیه‌های پزشکی برای پیشگیری حداقلی از ابتلا به این بیماری بسیار مهم است.

چرا تب دنگی گسترش یافته است؟

عوامل متعددی با افزایش خطر گسترش اپیدمی دنگی مرتبط هستند. تکثیر و گسترش پشه آئدس که ناقل این ویروس است؛ پیامدهای پدیده ال‌نینو در سال 2023 و تغییرات آب‌وهوایی که منجر به افزایش دما و بارندگی و رطوبت بالا می‌شود؛ ضعف سیاسی و مالی کشورهایی که دچار جابه‌جایی جمعیت و مهاجرت زیاد هستند؛ همگی از عواملی هستند که به گسترش جهانی این بیماری دامن می‌زنند.

واکسن دنگی

درحال‌حاضر واکسن تأییدشده‌ای برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری وجود ندارد. سازمان جهانی بهداشت (WHO) توصیه کرده است برای جلوگیری از ابتلا به بیماری دنگی، جمعیت پشه‌های آئدس کنترل شود.

بااین‌حال، در مناطقی که تب دنگی شایع است، واکسن دنگی (Dengvaxia) برای افراد 9 تا 45 ساله‌ای که حداقل یک‌ بار به این بیماری مبتلا شده‌اند، تجویز می‌شود. این واکسن در سه دوز با فاصله شش ماه تزریق می‌شود. به‌ نظر می‌رسد تزریق واکسن به افرادی که سابقه ابتلا نداشته‌اند، سبب بروز تب دنگی شدید و عفونت می‌شود.

همچنین واکسن دیگری به اسم «Q-Denga» تولید شده که فقط برای گروه‌های سنی بین ۶ تا ۱۶ سال تأیید شده است. چندین واکسن دیگر نیز در دست ارزیابی هستند.

جمع‌بندی

پشه آئدس ناقل بیماری‌های خطرناکی مانند تب دنگی، چیکونگونیا و زیکا است. این بیماری‌ها می‌توانند علائمی مانند تب، سردرد، درد عضلانی و مفصلی و بثورات پوستی ایجاد کنند و در موارد شدید، کشنده باشند.

این حشره در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری، در آب‌های راکد مانند آب جمع‌شده در زیر گلدان‌ها، گیاه بامبو، نقاطی که آب کولر در آنجا جمع می‌شود، ظروف حیوانات، لاستیک‌های قدیمی و... تولیدمثل می‌کند.

پشه آئدس درحال تکثیر و گسترش در جهان است و درحال‌حاضر کشورهای زیادی آلوده به تب دنگی شده‌اند. باتوجه‌به جدی بودن این بیماری، توصیه می‌شود نکات ایمنی را رعایت کنید و حتماً درصورت گزیده‌ شدن توسط پشه آئدس، به پزشک عمومی مراجعه کنید.

سؤالات متداول