سندروم کوشینگ چیست؟ علت و علائم + روش‌های درمان

در این مقاله با یکی از بیماری‌های هورمونی-متابولیسمی بسیار نادر با نام «سندرم کوشینگ» آشنا خواهیم شد، علائم بالینی آن را خواهیم شناخت و روش‌های مقابله با سندرم کوشینگ را نیز مورد بررسی قرار خواهیم داد.

سندرم کوشینگ چیست؟

سندرم کوشینگ یک اختلال مربوط به غدد است. سندرم کوشینگ با اختلالات متابولیسم نیز همراه است و پیامدهای جسمی و روحی زیادی را برای مبتلایان به همراه دارد. این سندرم به‌دلیل ترشح سطح بالایی از هورمون کورتیزول در خون ایجاد می‌شود. این اختلال یک اختلال نادر در بین انسان‌ها و تعدادی از حیوانات محسوب می‌شود. در منابع علمی، سندرم کوشینگ با نام هیپرکورتیزولیسم نیز شناخته می‌شود. این سندرم اولین‌بار در سال ۱۹۱۲ توسط یک جراح مغز و اعصاب به نام «هاروی کوشینگ» در کتاب «هیپوفیز و اختلالات آن» توصیف شد.

هورمون کورتیزول چیست؟

هورمون کورتیزول یک هورمون طبیعی است که از قسمت بیرونی غدد فوق کلیوی ترشح می‌شود. هورمون کورتیزول با نام هورمون استرس نیز شناخته می‌شود زیرا به بدن کمک می‌کند تا در شرایط بحرانی و استرسی واکنش درستی نسبت به محرک‌های بیرونی داشته باشد. کورتیزول که از قشر غدد فوق کلیوی ترشح می‌شود نقش بسیار مهمی در تنظیم قند خون و فشار خون ایفا می‌کند چرا که نقش این هورمون این است که در پاسخ به محرک‌های تنش‌زا، مواد مغذی را به‌کار بگیرد، کبد را وادار به ترشح انسولین کند تا سطح قند خون افزایش یابد، میزان آب بدن را تنظیم کند و سطح برخی دیگر از هورمون‌های بدن را برای واکنش به محرک‌های بیرونی تنظیم کند.

از آن جایی که بیشتر سلول‌های بدن روی سطح خود گیرنده‌های کورتیزول را دارند، افزایش سطح کورتیزول می‌تواند تمامی این سلول‌ها را درگیر کند و رفتار آن‌ها را تحت تأثیر خود قرار دهد.

علائم سندرم کوشینگ چیست؟

مطابق با منابع علمی افراد مبتلا به سندرم کوشینگ از مشکلات قلبی، سوءهاضمه و مسائل گوارشی و فشار خون بالا رنج می‎‌برند. علائم این سندرم می‌توانند به‌صورت تدریجی و یا ناگهانی بروز پیدا کنند. درصورتی‌که افراد مبتلا تحت نظر دکتر دارو مصرف نکنند، این علائم ممکن است شدیدتر شوند و حتی در مواردی خطرناک باشند.

ازجمله علائم این سندرم می‌توان به افزایش حجم چربی بدن خصوصاً در دست‌ها و پاها و همچنین در پشت گردن اشاره کرد. در برخی موارد حجم تجمع چربی در پشت گردن به حدی می‌رسد که یک حالت قوز در پشت گردن ایجاد می‌شود. این قوز معموًلاً با نام «قوز بوفالو» نیز شناخته می‌شود.

صورت مبتلایان به سندرم کوشینگ قرمز و ورم کرده است و در بسیاری از موارد به دیابت مبتلا می‌شوند. فشار خون این افراد معمولاً بالاتر از سطح طبیعی بوده و در برخی موارد به پوکی استخوان نیز مبتلا می‌شوند. به‌صورت کلی افراد مبتلا به سندرم کوشینگ از ضعف جسمانی مفرط رنج می‌برند.

پوست بدن مبتلایان به این سندرم نیز بسیار حساس است، به راحتی کبود می‌شود و خطوط قرمز و بنفش در نواحی شکمی پیداست. این افراد به تدریج دچار مشکلات باروری نیز می‌شوند و میل جنسی خود را از دست می‌دهند. مشکلات و مسائل افراد مبتلا به این سندرم به جسم آن‌ها محدود نمی‌شود، بلکه مشکلات روحی نیز به این علائم اضافه می‌شود. این افراد سطح بالایی از استرس را تحمل می‌کنند. اغلب با افسردگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و دچار پرش فکری می‌شوند. رشد بیش‌ازحد موهای زائد مخصوصا در صورت خانم‌ها از دیگر علائم متداول این سندرم است.

اختلالات خلقی و رفتاری در مبتلایان بسیار شایع است. حافظه‌ این افراد به شدت ضعیف می‌شود و همچنین خستگی روحی و جسمی از مسائلی است که این افراد به‌صورت روزانه تجربه می‌کنند. زنان مبتلا به این سندرم ممکن است در سیکل‌های قاعدگی خود نیز دچار اختلال شوند.

این افراد در برخی موارد نادر دچار گرفتگی رگ در پاهای خود نیز می‌شوند. حمله‌ قلبی و سکته نیز از دیگر عوارض سندرم کوشینگ است. همچنین کودکان مبتلا به این سندرم نقص در رشد را نیز تجربه می‌کنند.

تفاوت سندرم کوشینگ با بیماری کوشینگ چیست؟

بیماری کوشینگ به نوع خاصی از سندرم کوشینگ اطلاق می‌شود که علت بروز آن تومور در ناحیه‌ هیپوفیز است. رویکردهای درمانی علیه هر دو بیماری و سندرم کوشینگ می‌توانند به یکدیگر بسیار شبیه باشند.

درمان سندرم کوشینگ

نوع درمانی که برای مقابله با سندرم کوشینگ در پی گرفته می‌شود، معمولاً بسته به علت بروز بیماری متفاوت است. در برخی افراد که به علت بروز یک تومور در نواحی قشر فوق کلیه به این بیماری مبتلا شده‌اند، رویکرد درمانی جراحی است. این جراحی معمولاً یک جراحی ساده با نرخ موفقیت بالا است. همچنین برخی افراد ممکن است درمان‌های هورمونی را نیز پی بگیرند. برخی افراد مبتلا به کوشینگ ممکن مجبور شوند تا غدد فوق کلیوی خود را از بدن به‌صورت کلی خارج کنند تا جلوی علائم پیشرونده‌ آن را بگیرند. در مواردی که سندرم کوشینگ به علت ایجاد تومور در ناحیه‌ هیپوفیز ایجاد شده باشد نیز با خروج تومور از بدن علائم بیماری از بین خواهند رفت.

درصورتی‌که عامل اصلی بروز سندرم کوشینگ تومور باشد، احتمالاً روش‌های درمانی مثل شیمی‌درمانی و پرتودرمانی نیز به‌عنوان طب مکمل در کنار جراحی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. در مواردی که این بیماری در اثر مصرف داروهای استروئیدی ایجاد شده باشد، معمولاً با قطع دارو علائم بیماری از بین می‌رود اما امکان قطع کامل دارو باید توسط پزشک متخصص بررسی شود. دارودرمانی نیز رویکرد دیگری برای مقابله با سندرم کوشینگ است. این داروها ممکن است جلوی تولید کوتیزول را از غدد فوق کلیوی بگیرند و یا اثر کورتیزول را بر بافت‌های بدن مسدود کنند.

در کنار این روش‌های درمانی، تغذیه مناسب نیز می‌تواند تا حدود زیادی از شدت علائم بکاهد. به‌عنوان مثال، افراد مبتلا به سندرم کوشینگ بهتر است مصرف قند و نمک را به حداقل برسانند تا از دیابت و فشارخون بالا جلوگیری کنند. همچنین بهتر است این افراد مصرف پروتئین خود را افزایش دهند تا از تحلیل عضلانی و پوکی استخوان جلوگیری کنند. مصرف مواد غذایی گیاهی نیز می‌‌تواند تا حدود زیادی از بروز مشکلات گوارشی جلوگیری کند.

در کنار تغذیه‌ صحیح، استفاده از گیاهان دارویی نیز می‌تواند اندکی از علائم سندرم کوشینگ بکاهد. به‌عنوان مثال، ریشه‌ گیاه بابا آدم می‌تواند تا حدودی فعالیت غدد فوق کلیوی را تنظیم کند. همچنین دمنوش گل قاصدک نیز می‌تواند سطح کورتیزول بدن را کاهش دهد. از دیگر گیاهان مفید برای مبتلایان به سندرم کوشینگ می‌توان به ریشه‌ جنسینگ نیز اشاره کرد.

نرخ شیوع سندرم کوشینگ

آمارها نشان می‌دهد که تنها ۱۰ تا ۱۵ نفر در هر یک میلیون نفر به سندرم کوشینگ مبتلا می‌شوند. این بیماری زنان را بیشتر از مردان درگیر می‌کنند. بیشتر افراد نیز بین ۲۰ تا ۵۰ سال سن دارند.

علت ابتلا به بیماری کوشینگ چیست؟

علت اصلی بروز این بیماری اختلال در عملکرد غدد هیپوفیز و یا غدد فوق کلیوی است. همچنین مصرف بلندمدت داروهای کورتیکواستروئید نیز می‌تواند احتمال بروز این بیماری را افزایش دهد خصوصاً اگر دوز این داروها بالا باشد. داروهای کورتیکواستروئید در برخی موارد به‌عنوان مسکن قوی برای دردهای مفصلی و آرتروز تجویز می‌شود. از دیگر داروها که می‌تواند در بلندمدت منجر به بروز سندرم کوشینگ شود، می‌توان به داروهای استروئیدی نیز اشاره کرد. افراد مبتلا به آسم معمولاً مقدار زیادی از این داروها را دریافت می‌کنند.

دلایل بروز سندرم کوشینگ صرفاً به عوارض جانبی داروها محدود نمی‌شود. گاهی رشد تومورهای کوچک و بزرگ در برخی نواحی بدن نیز می‌تواند منجر به بروز کوشینگ شود. به‌عنوان مثال، در صورت وجود تومورهای خوش‌خیم در غده‌ هیپوفیز، این تومورها ترشح هورمون ACTH را بالا می‌برند و بالا رفتن سطح این هورمون یک سیگنال به غدد فوق کلیوی ارسال می‌کند تا ترشح کورتیزول را افزایش دهند. به‌صورت کلی، اگر هر توموری در هر ناحیه از بدن (غیر از غده‌ هیپوفیز) وجود داشته باشد که به‌صورت مستقیم و یا غیرمستقیم باعث افزایش سطح هورمون کورتیزول شود، ریسک ابتلا به سندرم کوشینگ را بالا می‌برد. این تومورها می‌توانند در ریه، پانکراس و تیموس ایجاد شده باشند و مسئول ایجاد ۵۰ درصد از سندرم‌های کوشینگ هستند.

باید بدانید که برخی از افراد به‌صورت ژنتیکی مستعد ابتلا به سندرم کوشینگ هستند چرا که به‌صورت ارثی دارای تعدادی تومور در ناحیه‌ غدد فوق کلیوی خود می‎‌باشند.

آیا بیماری کوشینگ کشنده است؟

کشنده بودن سندرک کوشینگ بیشتر به شدت علائم آن برمی‌گردد. اما به‌صورت کلی درصورتی‌که فرد مبتلا به کوشینگ به موقع به پزشک مراجعه کند و درمان خود را پیگیری کند، معمولاً خطر جدی او را تهدید نمی‌کند. اما بی‌توجهی به علائم بیماری و روند درمان می‌تواند مرگبار باشد.

نحوه‌ تشخیص سندرم کوشینگ چگونه است؟

برای تشخیص سندرم کوشینگ ۳ راه متفاوت وجود دارد. تست اول تست بزاق است. بزاق دهان فرد مشکوک به سندرم در ساعات نهایی شب (مثلاً ۱۱ شب تا ۱ بامداد) جمع‌آوری می‌شود و سطح کورتیزول در بزاق این افراد سنجیده می‌شود. افراد مبتلا به این بیماری سطح بالاتری از کورتیزول را از خود نشان خواهند داد.

دومین تستی که برای تشخیص سندرم کوشینگ مورد استفاده قرار می‌گیرد تست ادرار است. در این تست نمونه‌ ادرار فرد مشکوک به سندرم کوشینگ طی ۲۴ ساعت جمع‌آوری می‌شود و سطح کورتیزول موجود در ادرار در ساعات مختلف روز سنجیده می‌شود. یک نمودار سطح کورتیزول برای افراد مشکوک رسم می‌شود و با افراد سالم مقایسه می‌شود.

آزمون سومی که برای تشخیص سندرم کوشینگ مورد استفاده قرار می‌گیرد، با داروی دگزامتازون انجام می‌شود. داروی دگزامتازون در ساعات پایانی روز به فرد مشکوک به سندرم کوشینگ داده می‌شود و سپس فردا صبح سطح کورتیزول این فرد سنجیده می‌شود. انتظار می‌رود که داروی دگزامتازون سطح کوزتیزول را در افراد سالم کاهش دهد اما در افراد مبتلا به کوشینگ به علت سطح بسیار بالای کورتیزول این اتفاق رخ نخواهد داد.

تصویربرداری و سی تی اسکن نیز از دیگر روش‌های تشخیص سندرم کوشینگ است.

چگونه می‌توان از سندرم کوشینگ جلوگیری کرد؟

برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری می‌توان تعدادی راهکار بسیار ساده را در پیش گرفت. به‌عنوان مثال، درصورتی‌که داروهای کورتیکواستروئیدی مصرف می‌کنید، بعد از دریافت هر دوز دارویی دهان خود را با آب بشویید. درصورتی‌که متوجه ورم غیرطبیعی و یا تجمع توده‌ چربی در بدن خود شدید حتما پزشک خود را مطلع سازید. نسبت به تغییرات جنسی خود هوشیار باشید. درصورتی‌که احساس می‌کنید سطح هورمون‌های جنسی شما تغییر کرده، میل جنسی خود را از دست داده‌اید، سیکل‌های قاعدگی شما به هم ریخته و یا رویش موهای زائد در بدن شما افزایش معنی‌دار داشته است حتماً به پزشک مراجعه کنید.

در فواصل منظم توسط یک چشم‌پزشک معاینه شوید چرا که آب مروارید یکی از علائم این بیماری است. مصرف نمک خود را به حداقل برسانید چرا که فشار خون بالا می‌تواند احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. به‌صورت سالانه آزمایش خون و ادرار بدهید و سطح کورتیزول خود را اندازه بگیرید.

این را بدانید که مهم‌ترین سلاح شما در مقابل بیماری‌های مختلف آگاهی شماست. با دانستن علائم بالینی و هوشیار بودن نسبت به بروز آن‌ها می‌توانید در زمان مناسب به پزشک مراجعه کرده و از عواقب جدی بیماری بپرهیزید. مثل همیشه داشتن رژیم غذایی مناسب، اجتناب از استرس و ورزش منظم می‌تواند شما را در مقابل بسیاری از بیماری‌ها ازجمله سندرم کوشینگ محافظت کند.

جمع‌بندی

سندرم کوشینگ یک اختلال هورمونی جدی است که در اثر افزایش مزمن سطح هورمون کورتیزول در بدن ایجاد می‌شود. این وضعیت می‌تواند ناشی از مصرف طولانی‌مدت داروهای کورتیکواستروئیدی یا به‌علت تومورهای تولیدکننده کورتیزول باشد، مانند آدنوم هیپوفیز یا تومورهای غدد فوق کلیوی. علائم این سندرم شامل چاقی مرکزی، صورت گرد، ضعف عضلانی، فشار خون بالا، پوکی استخوان و اختلالات روانی است. تشخیص به کمک آزمایش‌های هورمونی و تصویربرداری انجام می‌شود و درمان آن به علت زمینه‌ای بستگی دارد؛ که ممکن است شامل جراحی، دارو یا کاهش مصرف کورتیکواستروئیدها باشد. تشخیص به‌موقع و درمان مناسب نقش مهمی در کاهش عوارض و بهبود کیفیت زندگی بیماران دارد.

سوالات متداول