کاربران توییتر فارسی در سال ۹۷ چه گفتند؟

توییتر این روزها فراتر از یک شبکه اجتماعی در ایران عمل می‌کند؛ شبکه‌ای که اگرچه حالا یک دهه از فیلترینگ آن سپری می‌شود و در سال ۹۷ تقلای بسیاری برای رفع فیلترش شد اما واقعیت این است که اینجا همان‌جاییست که نه تنها صداوسیمای ملی از آن برای تامین سوژه‌هایش بهره می‌گیرد، بلکه بسیاری از چهره‌های اصلی دولت و حاکمیت هم از همین تریبون برای اظهار نظرهای خود و ارتباط با مردم استفاده می‌کنند.

توییتر فارسی در سال ۹۷ داستان پرفراز و نشیبی داشت؛ داستانی بیشتر از جنس سیاسی و سپس اجتماعی و اقتصادی. در روزهای پایانی سال ۹۷، در دیجیاتو تصمیم گرفتیم تا با همراهی «واکاویک»، سرویس پردازش هوشمند متن، تحلیلی داشته باشیم بر ترندها و اتفاقات مهمی که توییتر فارسی در سال ۹۷؛ این تحلیل بیشتر از یک ماه به طول انجامید و در این فرآیند یک میلیون توییت مهم توییتر فارسی مورد بررسی قرار گرفت.

گزارش ویدیویی دیجیاتو: نگاهی سریع به آمارها

توییتر، یک شبکه اجتماعی سیاسی

توییتر فارسی بیشتر از هرچیز میزبان نظرات سیاسی است. یکی از علت‌های مهم همین مسئله حضور پر رنگ سیاسیون ایرانی در همین شبکه اجتماعی است. در این بخش با استفاده از الگوریتم های یادگیری ماشین و متدهای کلاسترینگ، توییتر فارسی به ۴ بخش، و بخش سیاسی نیز به دو قسمت «حامی دولت» و «منتقد دولت» تقسیم شده است.

در میان یک میلیون توییت فارسی بررسی شده، بیشتر از ۴۴ درصد مباحث اصلی مربوط به توییت‌های سیاسی بوده‌اند. مسائل اجتماعی و اقتصادی با بیشتر از ۱۸ درصد در رتبه دوم قرار گرفته‌اند اما از سوی دیگر می‌توان دید که تنها ۴ درصد، به موضوع فناوری اختصاص داشته‌اند.

اما اینجا یک پرسش مهم‌تر درباره گرایش توییت‌های سیاسی مطرح می‌شود. از آنجایی که سال ۹۷، سال افزایش قیمت ارز بود و شرایط زندگی نیز سخت‌تر شد، برخی از حامیان دولت دوازدهم به منتقدان آن تبدیل شدند. در این بررسی اما می بینیم که نسبت توییت‌های سیاسی به این شکل است که ۲۴.۴۷ درصد از توییت‌های سیاسی، حامی دولت دوازدهم هستند و ۱۷.۳۲ درصد از توییت‌های سیاسی نیز منتقد عملکرد دولت دوازدهم بوده‌اند.

توییتر فارسی سالانه ۴۰ میلیون توییت دارد

با این حال بیشتر از ۵۷ درصد از توییت‌های سیاسی در دسته بندی «سایر» قرار می‌گیرند. علت این است که در بخش زیادی از این توییت‌ها، مشخص نیست که موضع سیاسی دقیقاً چیست و به کدام طرف گرایش دارد. برای مثال یک جمله سیاسی بیان شده اما در نهایت نمی‌توان یک نتیجه‌گیری قطعی از آن انجام داد. از سوی دیگر توییتر به دلیل فضای سیاسی، به شدت تحت تاثیر کمپین‌های مختلف است. همین کمپین‌ها اصالت نظرات واقعی را از بین می‌برد. همه این اتفاقات در حالی می‌افتد که حتی خود توییتر هم به این مسئله اذعان دارد و مدتی قبل لیستی از این موارد را منتشر کرد. در نتیجه‌ی این مسائل، گزارش پیش رو وارد این حیطه نشده که در توییتر فارسی چه تعداد از کاربران طرفدار سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران هستند و چه تعداد از آنها، مخالف سیاست‌های آن.

سوال دیگری که در این بخش مطرح است، مربوط به نوع جمع‌آوری داده‌هاست. باید توجه کرد که توییتر فارسی به شکل روزانه میزبان ۱۰۰ هزار توییت جدید است. این آمار نشان می‌دهد که سالانه حدود ۴۰ میلیون توییت به توییتر فارسی اضافه می‌شود. بخش زیادی از ۴۰ میلیون توییت، یا در جریان اصلی توییتر فارسی نقشی ندارند یا نمی‌توان از آنها تحلیل درستی به دست آورد.

به همین دلیل، برای جمع آوری توییت‌ها دو معیار «جمع‌آوری یکنواخت توییت‌ها در بازه‌های زمانی مختلف» و «تمرکز بر روی Top Tweetهای توییتر» در نظر گرفته شد. اکنون ۱ میلیون توییتی که می‌توان نسبت آنها را در تصویر فوق دید، از توییت‌هایی به دست آمده‌اند که توییتر -بدون وابستگی به کاربر خاص- آنها را توییت با اهمیت می‌داند. در واقع با همین رویکرد، در هر ماه از سال گذشته حدود ۸۰ هزار توییت با اهمیت جمع آوری شده است که نتیجه آن در تصویر فوق پیداست.

مهم‌ترین ترندهای توییتر فارسی در سال ۹۷

FATF، روحانی، اعتصاب کامیون‌داران، دلار و برجام به ترتیب رتبه‌های یک تا پنج ترند توییتر فارسی در سال گذشته بوده‌اند. نکته جالب اینجاست که بدانید در سال ۹۷، مجموعاً ۲ هزار و ۵۰۰ ترند -باز هم تحت تاثیر کمپین‌ها مختلف- در توییتر فارسی شکل گرفته است. از طرفی حضور ترندهایی مانند تلگرام و فیلترینگ در کنار سهم نسبتاً قابل توجه آنها نکته مهمی است که باید به آن اشاره کرد.

روز بازاریابی دیجیتال، جشنواره وب و موبایل ایران و فریلند، ۳ ترند استارت‌آپی برتر هستند

در میان این ترندها، سه ترند برتر در حوزه استارت‌آپی هم بررسی شده‌اند که اگرچه سهم اندکی از توییتر فارسی را به خود اختصاص داده‌اند اما یافتن ۳ ترند اصلی استارت‌آپی هم در نوع خود جذاب است. اینجا رتبه اول به رویداد «روز بازاریابی دیجیتال» اختصاص پیدا می‌کند؛ رویدادی که البته در سال گذشته دوبار برگزار شد. پس از آن «جشنواره وب و موبایل ایران» و در نهایت رویداد «فریلند» نیز سومین ترند استارت‌آپی توییتر فارسی بوده است.

اما این ترندها چگونه به دست آمده‌اند؟ با استفاده از الگوریتم‌های خوشه‌بندی (Clustering)، در میان توییت‌های هر ماه موضوعاتی که بیشترین تکرار و پرداخت را داشتند به عنوان ترندهای آن ماه در نظر گرفته شدند. در این دسته‌بندی، پارامترهای مختلفی از جمله هشتگ‌های استفاده شده به کار گرفته شدند.

ولی اینجا باز هم به مسئله بات‌ها در توییتر فارسی رسیدیم. برای حذف تاثیر بات‌ها در انتخاب ترندهای مهم سال ۹۷، حساب‌هایی که در گزارشِ توئیتر به عنوان حساب‌هایِ بات معرفی شدند از گزارش حذف شدند. همچنین از دیتاست منتشر شده توییتر در رابطه ترول‌های توییتر فارسی نیز کمک گرفته شد. و در نهایت، توییت‌هایی که با ساختار قوانین کشور در تضاد بوده‌اند نیز در نظر گرفته نشده‌اند.

فعال‌ترین ماه‌ها در سال ۹۷

اسفند، بهمن، شهریور و مهر به ترتیب ماه‌هایی بوده‌اند که کاربران توییتر فارسی بیشترین فعالیت را در این شبکه اجتماعی داشته‌اند. از سوی دیگر فروردین، اردیبهشت و آذر نیز ماه‌هایی بوده‌اند که توییتر فارسی کم‌ترین فعالیت را به خود دیده است.

پرطرفدارترین‌‌ افراد و برندها در سال ۹۷

در انتخاب پرطرفدارترین کاربران، سه دسته بندی سیاسی، برندها و سلبریتی‌ها در نظر گرفته شده است. در انتخاب برندها به دلیل همپوشانیِ کاربرد توییتر با رسانه‌ها، برندهای رسانه‌ای حذف شده‌اند.

در میان سیاسیون، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشور بیشترین دنبال کننده را دارد و حساب انگلیسی زبان حسن روحانی نیز رتبه دوم و حساب فارسی زبان رییس جمهور کشورمان نیز در رتبه سوم است. در بین برندهای ایرانی نیز ایرانسل، دیجی‌کالا و ایران‌ایر بیشترین دنبال‌کنندگان را دارند.

برترین توییت‌های سال ۹۷

تاثیر گذارترین توییت‌ها در سال ۹۷، با توجه به پایگاه داده یک میلیون توییت جمع آوری شده، بررسی و با استفاده از الگوریتم تشخیص میزان تاثیرگذاریِ توییتر (مشابه مفهوم Impression) انتخاب شده‌اند. انتخاب این سه توییت البته صرفاً بر اساس بیشترین لایک‌ها نبوده بلکه حاصل ضریبی از لایک‌، ری‌توییت، کوت و پاسخ کاربران به آنهاست.

سومین توییت تاثیرگذار در سال ۹۷، توییت «مهراب قاسم‌خانی» و خطاب به «وزیر جوان» درباره فیلترینگ بوده است.

آذری جهرمی و توییتر در سال ۹۷

اگرچه نام «محمدجواد آذری جهرمی» در لیست سه سیاست‌مدار پرطرفدار ایرانی در توییتر به چشم نمی‌خورد اما او بی‌شک فعال‌ترین سیاست‌مدار کشور در این شبکه‌ی اجتماعیِ خارج از دسترس است. بر اساس آماری که به شکل جداگانه از دیتابیس ۱ میلیون توییت به دست آمده و تحلیل شده، وزیر ارتباطات در طول سال گذشته بیشتر از ۱۵۳ هزار بار توسط کاربران توییتر فارسی منشن شده است. این منشن‌ها یا به شکل توییت‌های جداگانه بوده‌اند و یا در پاسخ به توییتی که خود وزیر ارتباطات ارسال کرده است.

فیلترینگ، بزرگترین انتقاد کاربران توییتر فارسی به وزیر ارتباطات است

۶۷ درصد از این ۱۵۳ هزار منشن به وزیر ارتباطات، پیرامون ۴ موضوع فیلترینگ، تلگرام، شفافیت و حق‌الناس بوده است. بر اساس همین آمار می‌بینیم که حدود ۳۰ درصد از منشن‌ها به وزیر ارتباطات، مربوط به فیلترینگ است و آمارهای تحلیل شده نشان می‌دهد که گرایش احساسی غالب کاربران در این توییت‌ها، ۷۵ درصد منفی بوده است. در واقع کاربران توییتر فارسی در موضوع فیلترینگ، آذری جهرمی را تا حد زیادی مسئول می‌دانند در حالی که او بارها اعلام کرده است که تصمیم‌گیری در این حوزه، ارتباط مستقیمی با وزارت ارتباطات ندارد.

موضوع بعدی منشن‌ها به وزیر ارتباطات، تلگرام بوده است که باز هم متاثر از موضوع اول یعنی فیلترینگ است. در این بخش که بیشتر از ۱۸ درصد منشن‌ها به وزیر را به خود اختصاص داده، گرایش غالب احساسی کاربران توییتر فارسی ۸۷.۵ درصد منفی بوده است.

اما عملکرد وزیر ارتباطات در دو موضوع «شفافیت» و «حق‌الناس» که به ترتیب ۱۱.۶ و ۷.۳ درصد منشن‌ها را به خود اختصاص داده‌اند، مثبت بوده و کاربران توییتر فارسی در هر کدام از این دو موضوع، گرایش غالب احساسی مثبت در حدود ۸۰ درصد را داشته‌اند.

تاثیرگذارترین برندها در توییتر فارسی

۱۰ برند فوق با معیارهای «میزان شناخته شدن»، «تعداد فالوئر» و «بازار فعالیت» جای خود را در این نمودار باز کرده‌اند. کل توییت‌های ۱۰ برند در طول سال ۹۷ جمع‌آوری شد و در دو موضوع «میزان فعال بودن برندها در ترندها» و «درصد توییت های برندها در ترندها نسبت به کل توییت هایشان» مورد بررسی قرار گرفت.

آمار فوق کل توییت‌های هر برند در سال ۹۷ را نشان می‌دهد اما ترتیب چینش برندها در این لیست، بر اساس اثرگذاری توییت‌ها بوده است، نه الزاماً داشتن بیشترین فالوئر یا ارسال توییت‌های بیشتر. برای مثال، می‌بینیم که اثرگذاری ۱۳۹ توییت از سوی برندی مانند «بیسکوییت گرجی» بیشتر از ۴۵۳ توییت «ایرانسل» یا ۸۵۳ توییت «دیجی‌کالا» بوده است. با این‌حال، همین تحلیل به ما نشان می‌دهد که اثرگذارترین برند فعال در توییتر فارسی، «اسنپ» است.

همچنین این نمودار نشان می‌دهد که برندهای فعال در توییتر فارسی نهایتاً تا ۲۸ درصد به ترندهای اصلی توییتر واکنش نشان داده‌اند. از سوی دیگر وقتی کل توییت‌های برندها را در نظر می‌گیریم، می‌بینیم که حدود ۹ درصد از آنها مربوط به ترندهای توییتر فارسی بوده‌اند.

پرترافیک‌ترین ساعت‌ فعالیت

در این نمودار می‌توانید ببینید که به شکل میانگین، توییتر فارسی در چه ساعت‌هایی بیشترین فعالیت را دارد. در حالی که بسیاری عقیده دارند که بهترین ساعت برای ارسال پست در شبکه‌های اجتماعی بین ساعت ۲۰ تا ۲۲ است، تحلیل یک میلیون توییت برتر سال ۹۷ به ما نشان می‌دهد که ساعت ۱۷ الی ۱۹ پرترافیک‌ترین زمان برای فعالیت و دیده شدن در توییتر فارسی است.

همچنین فروکش‌کردن توییت‌ها بعد از ساعت ۳۲ به شدت قابل توجه است چراکه این باور عمومی وجود دارد که توییتر یک شبکه اجتماعی نسبتاً «شب زنده‌دار» است، درحالی که همین نمودار کاملاً خلاف این مسئله را اثبات می‌کند.

احساسات کاربران در هر فصل از سال ۹۷

پیش از قضاوت در مورد درصد منفی بالا، باید توجه داشت که ماهیت شبکه اجتماعی توییتر این است که فضایی به کاربران می‌دهد که معمولاً از آن به عنوان یک ابزار انتقادی استفاده می‌شود و این روند هم مختص به ایران نیست. اما نکته جالب اینجاست که گرایش احساسی توییت‌های کاربران در فصل بهار به مثبت‌ترین حد و در فصل زمستان به منفی‌ترین حد خود می‌رسد.

اما همین داده چگونه به دست آمده است؟ با استفاده از الگوریتم های یادگیری ماشین و پردازش متنِ واکاویک، حدود ۱۰ هزار توییت -توسط ده نفر- به عنوان دیتاست یادگیری تگ زده شدند و ۹۹۰ هزار توییت باقی‌مانده را ماشین به صورت هوشمند دسته‌بندی کرد. در صورتی که قرار بود یک نیروی انسانی چنین کاری را انجام دهد، حدود ۸ هزار ساعت، معادل هزار روز کاری یا سه سال زمان می‌برد.

ایرانی‌ها از چه ابزاری به توییتر می‌آیند؟

برای دریافت این آمار از API توییتر استفاده شده است اما همین نمودار به سادگی می‌گوید که بیشتر از ۸۵ درصد از کاربران توییتر در ایران، از طریق موبایل اندرویدی یا آیفون خود به این شبکه اجتماعی می‌آیند.