بیل گیتس از «معجزه انرژی» و تحول دنیا ظرف 15 سال آتی می گوید

شاید جالب ترین اتفاقی که می تواند در زمان ملاقات با شخصیتی نظیر بیل گیتس برایتان رخ دهد آشنایی با نقشه ذهنی او از جهان باشد و اینکه چطور پیشرفت های صورت گرفته در تکنولوژی، سعادت بشر و آینده و سرنوشت دنیا در هم تنیده شده اند.

خبرنگار بیزنس اینسایدر چندی پیش مصاحبه ای با گیتس داشت تا با او در مورد نامه سالانه اش که برای 2016 نوشته صحبت کند. گیتس در این نامه به فراهم نمودن دسترسی جمعیت میلیاردی زمین به برق اشاره می کند که هم اکنون از آن محرومند و در ادامه نیز به یافتن منابع انرژی مورد نیاز برای رسیدن به این هدف می پردازد که البته آسیبی را متوجه زمین نخواهند کرد.

او که هم اکنون ریاست بنیاد گیتس و ملیندا را بر عهده دارد در مورد این موضوع صحبت کرد که چطور می توان به شکل گیری یک معجزه انرژی کمک کرد و از تغییرات آب و هوایی و نقش میلیاردرهای دنیا در این مساله گفت.

دریک بائر: هیجان انگیزترین اتفاقی که هم اکنون در حوزه انرژی های پاک در حال وقوع است چیست؟

گیتس: بخش اعظمی از دستاوردهای این حوزه فعلا در مراحل نخستین خود هستند. اما روشن ترین مساله این است که اگر ما بتوانیم هزینه استفاده از انرژی خورشیدی و بادی را به یک سوم تقلیل دهیم و آنگاه به راهکارهای معجزه آسا برای ذخیره سازی این انرژی دست پیدا کنیم، نتنها برای بازه زمانی 24 ساعته، بلکه برای دوران های طولانی تری که در آن خبری از وزش باد نیست هم می توانیم به انرژی قابل اطمینان دسترسی داشته باشیم. این یک مسیر است. اما ذخیره سازی انرژی کار دشواری است و در نتیجه تضمینی برای موفقیت این روش وجود ندارد.

باتری ها ظرف 100 سال اخیر بهبود قابل توجهی نداشته اند و روند پیشرفت آنها با نیازهای بشر مطابق نبوده. بنابراین، من در شرکت های باتری سازی متعددی سرمایه گذاری کرده ام که البته الان هم در بسیاری از این شرکت ها ابدا حضور ندارم. همه این شرکت ها شرایط دشواری را برای دستیابی به یک پیشرفت قابل توجه در این زمینه پشت سر می گذارند.

لازم است که ما مسیرهایی را مورد بررسی قرار دهیم که کمتر به آنها توجه شده و از آن جمله می توانم به بادی اشاره نمایم که از جریان های جتی ایجاد می گردند و در ارتفاعات بالای اتمسفر قرار دارند. در این جا ما به دانشی نیاز داریم تا مشخص نماییم که چطور می شود به آن انرژی دسترسی پیدا کرد که البته هنوز هم مراحل ابتدایی تحقیق برای این منظور را پشت سر می گذاریم.

بازار انرژی دنیا ارزش سالانه ای بالغ بر 3 تریلیون دلار دارد

این در واقع همان بخشی است که دولت ها نقشی قابل توجه را در آن بر عهده می گیرند و بعد از آنکه به پیشرفت های خوبی در این رابطه دست پیدا کردیم شرکت های فعلی و استارتاپ ها نوپا باید سکان را به دست بگیرند.  در بازار انرژی دنیا که سالانه ارزشی بالغ بر 3 تریلیون دارد، نتیجه این تحقیقات می توانند فوق العاده باشند.

البته نکته ای که در این باره وجود دارد این است که بودجه هنگفت یاد شده از سوی سازمان های خصوصی تامین شده و به همین خاطر، بیم آن می رود که در ادامه پای مباحثی نظیر پتنت، اسرار کاری و مواردی به میان بیاید که این شرکت ها را در صدر قرار دهد و این دقیقا همان اتفاقی است که در مورد موتور بخار و برخی ابداعات دیگر رخ داد که البته در مورد منابع انرژی جدید باید بگوییم که زمان ارائه آن به مراتب از چیزهایی مانند محصولات آی تی یا حتی دستاوردهای حوزه پزشکی طولانی تر خواهد بود.

روش دیگر این است که شکافت هسته ای آنقدر ارزان و ایمن شود که مردم سراسر دنیا به صورت گسترده از آن استفاده نمایند. یا اگر راهی پیدا شود که به موجب آن بتوان CO2 حاصله از سوختن هیدروکربن (مثلا ذغال سنگ) را دریافت کرد و آن را تجزیه نمود و به شکل ماده ای نظیر CCS درآورد و از طرفی هزینه انجام این کار، هزینه تامین انرژی و ذخیره سازی اش در حد معقول و منطقی باشد، آنگاه می توانیم این روش را هم در نظر بگیریم.

من می توانم ده ها روش تولید انرژی را برایتان نام ببرم و شرکت های زیادی هستند که می توانند تحقیقات زیادی را روی این روش ها انجام دهند و دست آخر هم چهار یا پنج شرکت بزرگ سرمایه گذاری های هنگفتی را به تحقیق در مورد آنها اختصاص داده و تمام تلاششان را به خدمت بگیرند که آنها را در دنیای واقعی پیاده سازی نمایند.

در آن زمان که بنزین نایاب شده بود و شرکت های خودروساز تلاش داشتند محصولاتی با انرژی پاک تولید کنند، حرف از خودروهای الکتریکی یا بهره مند از موتورهای بخار به میان آمد اما پیروز آن رقابت موتورهای درون سوز بودند که به خاطر انرژی بالای تولیدی از بنزین و کشف میدان های نفتی جدید در پنسیلوانیا و سپس تگزاس موفق شد نسبت به موتورهای بخار و ماشین های الکتریکی به پیروزی دست پیدا کند.

بائر: آیا تا به حال برایتان پیش آمده که برق منزلتان قطع شود و به اهمیت انرژی برای جهان پی ببرید؟

گیتس: زمانی تلاش داشتم بفهمم چرا در 300 سال گذشته کیفیت زندگی انسان تا این اندازه بهبود یافته است. در گذشته یک سوم کودکانی که به دنیا می آمدند پیش از سن 5 سالگی جان خود را از دست می دادند (که البته این رقم در سال 199 میلادی به 10 درصد کاهش یافت) و حالا این رقم به 5 درصد تنزل یافته.

با در نظر داشتن اینکه در تمام طول تاریخ کم نبوده اند افراد باهوش، سوال اینجاست که چرا در آمار مرگ و میر کودکان تغییرات اندکی ایجاد شده است. متوسط طول عمر آدمها تقریبا مانند قبل است. پس انقلاب صنعتی چه نقشی داشته است؟ اگر تمامی این سوالات را مطرح نمایید تنها به یک چیز می رسید: وابستگی به انرژی.

من وقتی دانش آموز دبیرستانی بودم حس مبهمی در مورد آن داشتم. وقتی به دانشگاه رسیدم باز هم احساساتم همینطور بود. در واقع می خواهم بگویم تا زمانی که شروع به خواندن مطالب Vaclav Smil نکرده بودم اطلاعات و دانش اندکی در این باره داشتم. دیوید کریسشن در کتاب «تاریخ بزرگ» هم در همین رابطه نوشته است. مساله صرفا به افزایش انرژی مربوط می شود. همان چیزی که همه ما از لامپ های درون خانه مان گرفته تا ماشین هایمان مورد استفاده قرار می دهیم  و برای این منظور صدها نفر در تلاشند تا آن را به دست ما برسانند و امکانی را فراهم نمایند تا بتوانیم غذا درست کنیم و موادی نظیر فولاد، پلاستیک و کاغذ تهیه کنیم. در واقع سبک زندگی امروز ما به شدت به انرژی وابسته است.

اخیرا مطالعاتی را انجام دادم که بفهمم که تا چه اندازه سریع می توانیم انرژی را به کشورهای فقیر دنیا از جمله آفریقا برسانیم و اینکه برای رسیدن به چنین هدفی چقدر پیشرفت هایمان اندک بوده اند.

واقعیت این است که میزان انرژی موجود در مناطق پایینی صحرا آفریقا برای هر نفر با آنچه 20 سال قبل وجود داشت برابری می کند و کوچکترین افزایشی نداشته است.

دنیا بسیار متفاوت است؛ در آمریکا میزان مصرف انرژی بابت هر فرد از هر نقطه دیگری در دنیا بیشتر است و بعد از آن کشورهای ثروتمند نظیر اروپا، ژاپن و نیوزیلند قرار دارند که در واقع تنها نیمی از میزان انرژی مصرفی ما را در اختیار دارند.

پس از اینها، کشورهای متوسط دنیا قرار دارند که میزان مصرف انرژی شان یک پنجم مقدار مورد استفاده ماست که البته چین مدتی است سطح تعریق شده برای متوسط جهانی را پشت سر گذاشته است.

دیدگاه کلی من در رابطه با این موضوع آن است که مولفانی نظیر Smil تصویری واقعا شفاف و روشن را پیش رویمان ترسیم کرده اند و اگر نگاهی به محتوای ارائه شده توسط این افراد بیاندازید شگفت زده خواهید شد.

بائر: شما در نامه خود گفته بودید که انتظار یک معجره انرژی را ظرف 15 سال آتی دارید. من وقتی آن نامه را خواندم با خود گفتم: واقعا؟ فوق العاده است. انتظار شما چیست؟

گیتس: من وقتی از عبارت معجزه استفاده می کنم، منظورم چیزی مانند یک کامپیوتر روی چیپ، یا اینترنت و حتی تلفن های همراه است که واقعا معجزه گونه هستند. اغلب مردم ساخت این دستگاه ها را پیش بینی نکرده بودند و اثری که این گجت ها روی زندگی بشر گذاشتند فوق العاده بوده است. در علم پزشکی، نیز ما با معجزه های مختلفی روبرو بوده ایم و معتقدم که همه ما انتظار بیشتر از اینها را داریم.

تصورم این است که ظرف 30 سال آینده، سرطان به یک مشکل قابل حل بدل می شود. باور دارم اغلب بیماری های عفونی نظیر مالاریا (که بنیاد ما نیز روی آن کارهای زیادی انجام داده است) حالا که توانسته ایم فلج اطفال را ریشه کن کنیم، قابل حذف خواهند بود و این اتفاق در سریع ترین زمان ممکن رخ می دهد.

بنابراین در باب تقاضا [برای انرژی] باید بگوییم که سیاست های مختلفی وجود داشته که از آن جمله می توان به ارائه تخفیف های مالیاتی بالغ بر 50 میلیون دلار اشاره نمود تا از این طریق شرکت های دست اندر کار مشوق های لازم برای تولید انرژی های تجدیدپذیر را پیدا کنند که البته وضع قوانین اینچنینی به بیشتر شدن قیمت الکتریسیته انجامیده است.

در مورد تامین برق و البته نوآوری هایی که دراین زمینه اتفاق می افتند بهتر است نگاهی به بودجه های اختصاص یافته به بخش های تحقیق و توسعه بیاندازید که ظرف 20 سال اخیر هنوز هم تغییر نکرده اند.

در مورد آمریکا که حالا بیشترین بودجه را به تحقیق و توسعه در زمینه های مختلف چون پزشکی، انرژی و بسیاری موارد دیگر اختصاص می دهد باید بگوییم که این رقم برابر با 5 میلیارد دلار (از سوی وزارت انرژی) در هر سال عنوان شده است.

اینکه 20 کشور حاضر در پاریس شامل ایالات متحده آمریکا، هند، چین، فرانسه ، آلمان و انگلستان توافق کردند بودجه بخش های تحقیق و توسعه خود را ظرف بازه زمانی 5 ساله به دو برابر برسانند دستاوردی بزرگ محسوب می شود.

در پایان نیز با فرض اینکه بسیاری از این کشورها به تعهدات خود عمل کنند (که البته در مواقعی که کشورها با کمبود بودجه روبرو هستند کار آسانی نخواهد بود)، تلاش داریم که بخش تامین را به سطوح اولیه و اصلی تحقیق وارد نماییم که این یکی از کلیدی ترین وظایف دولت محسوب می شود.

در مورد اینکه دولت به غیر از انجام تحقیقات پایه ای چه وظایف دیگری را هم بر عهده خواهد داشت لازم است که مناقشات فشرده ای برای روشن تر شدن این مساله صورت بگیرد.

تقریبا هیچ کسی نمی گوید که دولت وظیفه ای غیر از این ندارد اما این همان نقطه ای است که انتظار می رود بخش خصوصی در آن وارد عمل شود و به همین خاطر است که ما اعلام تعهد 20 کشور حاضر در پاریس در مورد تخصیص بودجه بیشتر به واحد های تحقیق و توسعه را با نوعی ائتلاف انرژی همراه کردیم که در واقع هدفش تخصیص بودجه های قابل توجه به استارتاپهای فعال در این زمینه است.

وقتی از «معجزه انرژی» حرف می زنم منظور ارائه شکلی از انرژی است که استفاده 24 ساعته از آن کمترین هزینه و میزان آلایندگی را دارد و این مساله دست کم به 20 سال تحقیق نیاز دارد. البته این نوع انرژی به زودی ارائه خواهد شد اما لازم است که 20 سال آینده را به بررسی میزان آلایندگی تولیدی و هزینه های ناشی از آن بپردازید.

بائر: پیشتر گفته بودید که فقیرترین مردم دنیا بیش از سایرین تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی قرار می گیرند. آیا امکان دارد که تصویری روشن تر از گفته خود ارائه نمایید؟

گیتس: ما باید هوشیاری و آگاهی خود در این رابطه را بالا ببریم. همه می دانیم که تغییرات آب و هوایی بد است اما باز هم به اقدامات مخرب گذشته خود ادامه می دهیم.

اول از همه با اکوسیستم هایی نظیر صخره های مرجانی روبرو هستیم که به خاطر اسیدی شدن آب اقیانوس ها در خطر هستند. این صخره ها دارایی های ارزشمندی هستند که باید از آنها حفاظت شود. اما انسان ها و به طور مشخص کشاورزان بیشترین تاثیرات منفی را از این مساله می پذیرند و میتوان گفت که در لبه تیغ زندگی می کنند.

البته آنها از آب و هوای امروزی زمین خسارتی نمی بینند، بلکه کودکان این افراد هستند که شمار زیادی از آنها دچار سوء تغذیه خواهند شد. در نتیجه اگر آب و هوا از آنچه هست متغیرتر گردد و گرمای کلی زمین بیشتر شود با افزایش خطر وقوع سیل روبرو خواهیم بود و البته خشکسالی های بیشتر. به بیان دیگر، در فصل جوانه زنی بذرها، در صورتی که گرما از حد معمول بالاتر باشد آن بذرها خوب پرورش نمی یابند.

ذرت، برنج، گندم، همه و همه نسبت به گرما حساس هستند. سورگوم اما با اینها متفاوت است. این دانه می تواند گرم ترین شرایط دمایی را تحمل کند اما بهره وری کشت آن همچون ذرت بالا نیست و به همین خاطر باید هرطور که شده به آن کشاورزهای بیچاره کمک کنیم.

بالغ بر 80 درصد از افراد فقیر آنهایی هستند که زمین های کشاورزی کوچکی دارند و غذایشان را خودشان پرورش می دهند و متاسفانه محصولاتشان آنقدر زیاد نیست که بتوانند آنها را به بازار عرضه کنند.

بنابراین، این گروه، افرادی هستند که بیشترین آسیب را از گرم شدن زمین خواهند دید. این خسارت ها از 20 سال دیگر و سال های بعد از آن به بالاترین حد ممکن خواهد بود.

سپس، بسته به اینکه سطح اقیانوس ها با چه سرعتی بالا بیاید، با آدم هایی روبرو هستیم که در مجاورت دلتاهای رودخانه ای زندگی می کنند.

بنگلادش یکی از کشورهایی است که در این گروه جای می گیرد و بالا رفتن سطح آب دریاها بدان معناست که با در گرفتن طوفان امکان کشاورزی کردن به پایین ترین حد خود در این منطقه می رسد و شرایط مخربی نظیر نیو اورلئان و کاترینا را شاهد خواهیم بود.

اما اگر ثروتمند باشید، می توانید پول زیادی را صرف کنید (همچون اهالی هلند) و مشکلاتی که برایتان گفتم را به پایین ترین میزانش برسانید. اما مردم بنگلادش یا بخش هایی از هند نظیر کلکته نمی توانند آن میزان حفاظت را برای خود تامین کنند.

بائر: آیا میلیاردرها میتوانند ما را در این شرایط نجات دهند؟

گیتس: میلیاردرها هیچگاه مسئول حل کردن این مشکلات نیستند چراکه آنها دولت نیستند.

این دولت است که مسئولیت آموزش، برپایی دادگاه های قضایی، نظم دادن به ارتش، جاده سازی و مواردی از این دست را بر عهده دارد و برای این منظور از مردم مالیات می گیرد و در نتیجه بودجه لازم برای انجام همه این کارها را در اختیار خواهد داشت.

لذا تنها نقش و وظیفه بشردوستان این است که مالیاتشان را پرداخت نمایند و اینجاست که پولدارها سهم بیشتری را باید بر گردن بگیرند و معتقدم که کارهای خوبی در این راستا انجام شده و برای نمونه می توانم به مدرسه سازی یا پیشرفت های پزشکی اشاره کنم که با استفاده از همین پول ها رخ داده اند.

دولت این توانایی را دارد که از میان دانشمندان برترین هایشان را انتخاب نماید و در جهت ارائه این خدمات از آنها بهره بگیرد. اما باید درنظر داشت که سیاستمداران برای مدت محدودی در پست های خود خواهند بود و اینها کارهایی زمان بر است که در دراز مدت اتفاق می افتند.

اما توانایی نهادهای بشر دوست در مقایسه با دولت ها به مراتب کمتر است و میتوان گفت که تنها دو درصد از اقتصاد آمریکا را می سازد که این رقم البته در قیاس با سایر نواحی دنیا از جمله خاور میانه رقم بسیار بزرگی محسوب می شود.

ما با اقتصادهایی نظیر چین روبرو هستیم که بودجه شان کمتر از یک دهم میزان یاد شده است؛ این رقم مرتبا بیشتر می شود، با این همه به خاطر وجود این باور که دولت مسئول همه چیز است هنوز در سطح پایینی است. از سوی دیگر، بودجه نهادهای بشردوستانه در چین و اروپا هم با فرق دارد.

اما اگر به اتفاقات خوبی توجه کنید که در سطح دنیا رخ داده اند، مثلا ریشه کنی فلج اطفال درخواهید یافت که نهادهای بشردوستانه واقعا وظایفی دارند که باید به آن عمل نمایند چراکه دولت آنقدر که باید در مورد چیزهای تازه بودجه لازم را به بخش های تحقیق و توسعه تخصیص نمی دهد.