صنعت توریسم فضایی و آینده مبهم آن پس از سقوط فضا پیمای ویرجین گالاکتیک

هفته گذشته تنها فضاپیمای ویرجین گالاکتیک به نام SpaceShipTwo سقوط کرد و مایکل آلزبری خلبان آن نیز جان خود را از دست داد.

حال گزارشات حکایت از آن دارد که 3 درصد از 700 مشتری این شرکت که برای این سفر مخاطره انگیر ثبت نام کرده بودند انصراف داده اند و خواستار بازپس گیری پولشان هستند.

ریچارد برانسون مؤسس این شرکت هم اعلام کرده که ویرجین گالاکتیک علت بروز این سانحه را بررسی و به رسانه ها اعلام می کند، با این همه، سانحه هفته پیش پرسش هایی را در مورد آینده این شرکت و حتی توریسم فضایی به وجود آورده است.

برانسون این سانحه را نوعی عقب گرد خواند، با این همه اظهار داشت که این مسأله قابل کنار زدن است و شبیه به مشکلاتی است که در دهه 1960 میلادی برای ناسا رخ می داد و مانع از پیشرفت برنامه های فضایی آن می شد. هرچند برخی منتقدان بر این باورند که این سانحه و مشکلات دیگر نشان از آن دارد که مسافرت فضایی هنوز تا تبدیل شدن به یک فناوری ایمن و روزمره و امری عملی برای توریست‌ ها راه درازی را در پیش دارد.

در حال حاضر بزرگ ترین مسأله موجود در این حوزه نرخ بالای سوانح فضایی است. حتی پیشرفته ترین سیستم های پرتاب نیز بیش از  5 درصد موارد دچار اختلال عملکردی می شوند که برابر با نرخ خطای سفینه ویرجین گالاکتیک است که پس از تنها 3 پرواز آزمایشی دچار سانحه شد. اما برخی از کارشناسان باور دارند که که می توان این نرخ را پایین آورد و مخاطرات توریسم فضایی را به سطحی برابر با بالا رفتن از قله اورست رساند (فعالیتی پرخطر که همچنان هزاران ماجراجوی عمدتا ثروتمند را جذب خود می کند).

در اینجا نگاهی خواهیم داشت به توریسم فضایی و مفهومی که این سانحه می تواند بر آینده دراز مدت آن داشته باشد.

در ادامه با دیجیاتو همراه باشید.

تاریخچه مختصری از توریسم فضایی

پل میلو مؤلف کتاب «خودروی پرنده شما انتظارتان را می کشد» که نوعی ارزیابی قرن بیستمی از آینده فناوری هاست در این رابطه می گوید: «ایده توریسم فضایی مدت هاست که مطرح شده و تاریخچه آن را می توان در دهه 1920 میلادی و دست کم در داستان های علمی و تخیلی جستجو کرد.»

در دهه 1960 میلادی این باور در میان مردم وجود داشت که تا قرن 21 توریسم فضایی- حال به شکل سواری در یک هتل پرنده که به دور کره زمین می چرخد یا سفری مهیج به کره ماه- مانند پرواز از نیویورک به توکیو رایج و متداول خواهد شد.

به گفته او، تنها دلیل برای محقق نشدن این پیش بینی پول است. پس از فرود بشر روی کره ماه و رواج این باور که ایالات متحده آمریکا برنده رقابت فضایی جهان شده است، کنگره آمریکا بودجه ناسا را به میزان قابل توجهی کاهش داد و تا چندین دهه رؤیای توریسم فضایی خاموش ماند چراکه سفر به فضا همچنان گران بود و پرخطر.

اما در اواخر دهه 1990 میلادی این مسأله به تدریج دستخوش تغییراتی شد و دو کارآفرین خوش ذوق رقابتی به نام X Prize را تعیین کردند که در واقع یک جایزه 10 میلیون دلاری بود و به نخستین سازمان خصوصی تعلق می گرفت که بتواند یک سفینه فضایی با امکان استفاده مجدد بسازد. این جایزه در سال 2004 میلادی به برت روتان خالق سفینه فضایی SpaceShipOne اهدا شد که تا دو مرتبه به ارتفاع 100 کیومتری از سطح زمین پرواز کرد و به این ترتیب تا پایین ترین مرز فضا سفر نمود.

کمی بعد ریچارد برانسون امتیاز این فناوری را برای ساخت سفینه مشابه دیگر به نام SpaceShipTwo خریداری کرد. این فضاپیما قادر بود مسافران را در ازای دریافت هزینه سفر به ارتفاع مشابه ببرد تا فضای بدون جاذبه را تجربه کنند و از فضا شکل هندسی زمین را مشاهده نمایند. علیرغم تبلیغات گسترده ای که برای این سفر مهیج انجام گرفت –که البته موفقیت آمیز هم بود و حدودا 700 نفر برای این پرواز 250 هزار دلاری ثبت نام کردند- شرکت مجبور بود که مرتبا برنامه زمانی سفرهای تجاری خود را عقب بیاندازد.

براساس آخرین خبر منتشر شده قرار است که این سفرهای تجاری از بهار 2015 آغاز شوند، اما سانحه رخ داده برای ویرجین گالاکتیک (که منجر به نابودی تنها نمونه از فضاپیمای SpaceShipTwo شد) قطعا بدان معناست که این سفرها به زمان دیرتری موکول خواهند شد. برخی منتقدین، هم قبل و هم بعد از این سانحه اظهار داشتند که این شرکت فرایند ساخت فضاپیما و مراحل تست آن برای استفاده عمومی را با سرعت و عجله انجام داده و اقدامات احتیاطی کافی را از حیث ایمنی در نظر نگرفته است.

ضرورت مشخص نمودن  علت این حادثه

بررسی علل بروز سانحه هفته گذشته همچنان مراحل آغازین خود را طی می کند و یافته های نهایی این بررسی می تواند در تعیین آینده ویرجین گالاکتیک بسیار مهم باشد.

SpaceShipTwo از طریق یک سفینه بزرگتر به نام WhiteKnightTwo به نقطه 50 هزار پایی از سطح زمین می رود و پس از جدا شدن از آن، موتور راکت یا همان پرتابگر وارد عمل شده و امکانی را فراهم می آورد که فضاپیما به ارتفاع حدودا 330 هزار پایی برود که در واقع همان لبه پایینی فضا محسوب می شود. در زمان فرود نیز، با نزدیک شدن فضاپیما به سطح زمین بال های آن به شکلی در می آیند که کشش بیشتری را ایجاد کرده و در حین عملیات یاد شده سرعت فضاپیما را کم می کنند.

راکت فضاپیما و مخازن سوخت آن بدون آسیب ماندند و احتمالا بروز اختلال در عملکرد بال ها موجب بروز این سانحه شده است.

این سانحه زمان اندکی پس از جدا شدن سفینه از فضاپیمای مادر رخ داد. علاوه بر این، موتور سفینه هم از سوخت جدیدی تغذیه می کرد که این مسأله تردیدها در مورد عملکرد نامناسب موتور راکت را تقویت می کند.

با این همه، ویدئویی که از حرکت این فضاپیما ضبط شده است نشان می‌دهد که بال های آن به طور کامل تغییر وضعیت نداده اند. طبق اظهار نظر هووارد مک کوردی متخصص هوا و فضا و استاد دانشگاه امریکن، راکت این فضاپیما و مخازن سوخت آن کاملا سالم و بدون آسیب ماندند و این امر حکایت از آن دارد که احتمالا بروز اختلال در عملکرد بال ها موجب بروز این سانحه شده است.

به گفته او، این می تواند خبر خوبی برای کمپانی سازنده آن باشد چراکه نشان می دهد مشکل ساده بوده و با یک راهکار ساده قابل رفع کردن است.

جاناتان مک دوئل فضانورد و متخصص راکت هم در این رابطه می گوید: «اگر مشخص شود که علت بروز سانحه این بوده است، در نهایت راهکاری ساده برای رفع آن ارائه خواهد شد و این نیز بدان معناست که احتمال ماندن سرمایه گذاران در این پروژه بیشتر خواهد شد. اما از طرف دیگر اگر علت این سانحه به موتور راکت مربوط شود، حل مسئلهدشوارتر خواهد بود و احتمال آنکه نیاز به طراحی مجدد آن باشد بیشتر است.»

هر دوی این متخصصان معتقدند که باید منتظر ماند تا تحقیقات در رابطه با علت بروز سانحه تکمیل شود. اما اگر آنطور که مک دوئل می گوید مشکل در بال های فضاپیما باشد کمپانی ویرجین می تواند پروازهای آزمایشی با نمونه دیگری از SpaceShipTwo را که براساس گزارشات منتشره از چند ماه قبل ساختش را آغاز کرده بود ظرف یک یا دو سال آینده از سر بگیرد و تنها چند سال بعد پروازهای تجاری اش را هم آغاز کند.

سفرهای فضایی تا چه اندازه خطرناکند؟

در سطحی گسترده‌تر، پرسش مهم‌تری که در رابطه با توریسم فضایی مطرح می شود این است: این سفرها تا چه اندازه خطرناکند؟ الکس تاباروک روزنامه نگار اکونومیست در این رابطه گفت که پس از چند سال تحقیق، دانش ساخت راکت همچنان نرخ خطایی برابر با 4 الی 5 درصد دارد که به نوبه خود زیاد است و این رقم بسیار بالاتر از حد متعارف به شمار می رود.

با فرض آنکه مشتریان بالقوه ویرجین گالاکتیک به جای انجام پروژه های تحقیقاتی صرفا به خاطر ماجراجویی به فضا می روند احتمال آنکه این سطح از خطا آنها را دچار ترس و نگرانی کرده و در نهایت کسب و کار چنین شرکت هایی را از رونق بیاندازد وجود دارد.

با این همه، تا به حال صدها نفر برای این سفر پرمخاطره ابراز علاقمندی کرده اند و حاضرند 250 هزار دلار برای سوار شدن بر SpaceShipTwo بپردازند و سفری هرچند کوتاه به فضا داشته باشند، هرچند که خبر سانحه چند روز پیش موجبات نگرانی برخی از این افراد را به وجود آورد (لازم به یادآوری است افرادی که نامشان را در لیست انتظار برای سفر به فضا ثبت کرده اند می توانند در صورت تغییر عقیده ودیعه شان را پس بگیرند).

افرادی که نامشان در این لیست وجود دارد عموما ماجراجو و به دنبال خطرند.

اما خطرات توریسم فضایی نمی تواند عاملی برای فراموش کردن آن شود. در کنار این مسأله، تمامی مشتریان ویرجین گالاکتیک کاملا از این حقیقت مطلع بودند که سفر به فضا خطرات فراوانی  را به دنبال خواهد داشت.

مارکو کاسیرس یکی از تحلیلگران فضایی Teal Group در این رابطه می گوید افرادی که برای این سفر ثبت نام کردند عموما به دنبال ماجراجویی هستند. آنها به دنبال خطرند و بسیاری از آنها با شنیدن این خبر دچار ترس و نگرانی نمی شوند.

به گفته مک کوردی توریسم فضایی می تواند پیشرفت کند، منتها در صورتی که نرخ سوانح آن به یک درصد کاهش یابد. با این همه حتی این نرخ خطا هم نسبت به سفرهای متعارف هوایی بالاست اما با هواپیماها و هلی کوپترهای موسوم به X-Plane که برای بررسی فناوری ها و مفاهیم جدید ایرودینامیکی مورد استفاده قرار می گیرند و در ارتفاعات بالا پرواز می کنند برابری خواهند کرد.

بگذارید جور دیگری این مسأله را توضیح دهیم: اگر در غالب یک سفر تجاری به اورست سفر کنید احتمال بازگشت شما 99 درصد خواهد بود. به طور کلی چنین سفر ماجراجویانه ای با خطرات قابل ملاحظه ای روبروست اما این مسأله مانع از سفر افراد به این قله نمی شود. سالانه حدود 1000 نفر عازم اورست می شوند که بسیاری از آنها ثروت و خطرپذیری لازم برای سفر به فضا را دارند.

به گفته مک کوردی این اطلاعات حکایت از آن دارد که ویرجین گالاکتیک می تواند یک فضاپیمای دیگر بسازد و بی آنکه با مشکل نبود مشتری روبرو شود، آن را به فضا بفرستد.

آیا همچنان سرمایه گذاران باقی خواهند ماند؟

ویرجین گالاکتیک هنوز به انتهای خط نرسیده است با این حال هفته های آتی برای این کمپانی حیاتی خواهد بود.

به گفته بسیاری از کارشناسان پرسش بزرگ دیگری که روبروی برانسون قرار دارد آن است که آیا همچنان می تواند اعتماد سرمایه گذاران را در سال های آتی جلب کند؟ تا به امروز وقفه های متعددی در روند اجرای برنامه های ویرجین به وجود آمده است و همه مشتریان جهانی این کمپانی تا زمانی که شرکت آنها را به سفر فضایی که وعده اش را داده نبرد، در پروژه های تحقیق و توسعه آن سرمایه گذاری نخواهند کرد.

مک دوئل معتقد است که ویرجین گالاکتیک هنوز به انتهای خط نرسیده است با این حال هفته های آتی برای این کمپانی حیاتی خواهد بود. وی ادامه می دهد که این شرکت برای حفظ اعتماد سرمایه گذارانش باید نشان دهد که مشخصا نسبت به ایمنی حساسیت خاصی دارد و این مسأله با توجه به سانحه چند روز گذشته اهمیتی دو چندان می یابد.

مک کوردی اشاره می کند که فقدان سرمای گذار عاملی برای شکست تلاش های قبلی در این زمینه بوده است و برای تبیین گفته هایش به فضاپیمای X-33 لاکهید مارتین اشاره کرد.

با این همه یادآوری این مسأله خالی از لطف نیست که بسیاری از افرادی که به ویرجین گالاکتیک پول پرداخت کردند، آن را مایه غرور و میراث خود می دانند تا یک سرمایه گذاری سود ده.

کاسیرس هم می گوید: افرادی هستند که پول زیادی برای سوزاندن دارند و بسیاری از آنها دوست دارند که از خود میراثی بر جای بگذارند یا اینکه به دیگران بگویند جزء اولین نفراتی بودند که به فضا سفر کرده اند تا اینکه پول خود را به همراه سودش پس بگیرند. لذا فکر نمی کنم که این سانحه تأثیر چندانی بر نظر کلی آنها داشته باشد.

اگر برانسون این کار را انجام ندهد فرد دیگری دست به کار خواهد شد

فارغ از آنکه این سانحه تا چه حد می تواند بر آینده ویرجین گالاکتیک اثر بگذارد، باید یادآور شد که این تنها شرکتی نیست که قصد فرستادن توریست به فضا را دارد. ویرجین بیشترین میزان توجه را به خود جلب کرده است، شاید این موضوع تا حدودی به این خاطر باشد که فناوری ارائه شده توسط این کمپانی به یک فضاپیمای تمام و کمال نزدیک تر است و علت دیگر هم دادگاه های برانسون باشد، در هر صورت نام هایی نظیر Xcore Aerespace، Blue Origin و گروه های دیگر هم برنامه های مشابهی را در دستور کار خود دارند.

مک کوردی معتقد است که اگر برانسون این کار را انجام ندهد فرد دیگری این کار را می کند چراکه در حال حاضر تقاضا برای این گونه فعالیت ها در بازار بسیار زیاد است و آنگونه که کاسیرس می گوید این سانحه می تواند به رقبای ویرجین کمک کند زیرا از یک سو زمان کافی را در اختیار خواهند داشت تا خود را به آن برسانند و از طرف دیگر آنها را وادار خواهد کرد که محافظه کارتر شده و بیشتر جوانب احتیاط و ایمنی را مد نظر بگیرند.

قانونگذاران دولت مرکزی نیز پس از این حادثه شرکت های دست اندرکار ارسال توریست به فضا را با دقت بیشتر زیر ذره بین قرار خواهند داد و پیش از موافقت با پروازهای تجاری به فضا بررسی های لازم را انجام می دهند، با این حال آنگونه که مک دوئل می گوید احتمال آنکه این صنعت به طور کلی نابود شود بسیار بعید به نظر می رسد. این سانحه شاید باعث تأخیر و عقبگرد امور شود با این حال این صنعت را به طور کلی تعطیل نخواهد کرد.