موجودات عجیب: مورچه ای که با سرعت باورنکردنی خود را از خطر دور می کند

مورچه ها صرفا به غذاهایی که با خود به پیکنیک می برید یا بستنی خوشمزه ای که در دست دارید حمله نمی کنند و قطعا زندگی شان جالب تر از چیزی است که تصورش را می کنید. پوشش خارجی بدن این حشرات و تمایلشان به زندگی دسته جمعی باعث شده که دنیا را در احاطه و تحت سلطه خود در بیاورند.

اما موجودات زیادی هستند که چشم به آنها دوخته اند و از این حشرات ریز تغذیه می کنند، از همین روی، لازم است که مورچه ها مکانیزم های حفاظتی قابل اطمینانی برای خود داشته باشند.

آنها می توانند برای این منظور به نیش های خود وابسته باشند و برخی از گونه هایشان نیز ابزارهای به مراتب مبتکرانه تری برای این منظور در اختیار دارند؛ برای نمونه یکی از انواع این حشرات برای دور کردن مهاجمان، خود را جمع کرده و سپس منفجر می شوند و موجود شروری که قصد حمله دارد را با زهر خود هدف قرار می دهد.

در ادامه این مطلب با دیجیاتو همراه باشید.

نوع خاصی از مورچه های دام-فک (trap-jaw ants) متعلق به رده Odontomachus هم هستند که ترجیح می دهند منفجر نشوند. فک پایینی این موجودات همانطور که از نامشان بر می آید بسیار بزرگ است و می توانند به لطف آن با سرعتی بالغ بر 233 کیلومتر بر ساعت حرکت کنند.

حمله این مورچه ها در حدود 0.13 ثانیه طول می کشد و به قدری نیرو تولید می کند که باعث می شود همزمان با عقبگرد آن، مهاجم هم در هوا غوطه ور شود و نتواند به مورچه نزدیک گردد.

جالب اینجاست که اگر مورچه از نظر اندازه با مهاجم همخوانی نداشته باشد، صورت خود را به سمت زمین می گیرد و با یک نیروی شتاب دهنده از خطر فرار می کند.

در این بخش مکانیزم عملکرد فک مورچه را برایتان توضیح می دهیم. این موجود از ماهیچه های خود برای هول دادن فک پایینی اش به عقب استفاده می کند تا زمانی که فک به نقطه ای گیر کند و سپس آن را با زاویه 180 درجه در جایش نگه می دارد.

بعد از این مرحله، آنطور که شیلا پتک زیست شناس دانشگاه دوک می گوید، مورچه ماهیچه های فک خود را به شدت به هم نزدیک می کند اما فکش را نمی بندد. زمانی که مورچه تصمیم می گیرد انرژی ذخیره شده در فک خود را آزاد نماید، ماهیچه هایی را شل می کند که ضامن یا چفت فک را رها می کنند و در نتیجه حجم بالایی از انرژی توسط این ماهیچه ها آزاد می گردد.

حشره هم می تواند کل این فرایند را به صورت دستی انجام دهد و مثلا برای پرتاب کردن خود زمین را گاز بگیرد یا اینکه تماما آن را به صورت خودکار به انجام برساند.

در داخل فک پایینی این حشره تعدادی موی حسی قرار دارند و به همین دلیل تمام کاری که مورچه باید انجام دهد این است که با آرواره های خود بخشی از بدن طعمه را به دهان بگیرد تا مویژه ها پس از برخورد با بدن طعمه سیگنال های مورد نیاز را دریافت نمایند.

جالب است بدانید که این موهای حسگر به ماهیچه های فک مورچه مرتبط شده اند و به همین دلیل دیگر نیازی نیست که سیگنال های دریافتی توسط آنها سفری به مغز داشته و پردازش شود.

ممکن است تصور کنید که چنین مساله ای بی فایده است، اما زمانی که مورچه با سرعتی بالا در حال شکار حشرات باشد، حتی کسری از ثانیه نیز اهمیت بالایی پیدا می کند. این فرایند به قدری سریع رخ می دهد که چنانچه یک وزغ به مورچه چشم دوخته باشد و زبانش را به سمت آن دراز کند، حشره می تواند پیش از آنکه زبان دشمن به آن برسد خود را از خطر نجات دهد.

پتک می گوید: دوست دارم بگویم که این موجودات مسیر خود را دقیقا هدف گیری می کنند، در حالی که ظاهرا حقیقت چیز دیگری است و این مورچه ها کنترل اندکی روی مسیر حرکت خود دارند، به همین دلیل غالبا در هر زاویه ای که باشند و هر موجودی را مورد هدف قرار داده باشند، به عقب حرکت خواهند کرد.

بنابراین، جذابیت این رفتار از آن جهت است که چیزی مابین یک رفتار تعمدی و غیر ارادی است. آنها در اصل هیچ کنترلی روی این رفتار خود ندارند اما به لطف این مکانیزم می توانند خود را از مهلکه نجات دهند.

جالب است بدانید زمانی که سعی کنید به لانه این حشرات نزدیک شوید اوضاع از این نیز بدتر خواهد شد و پتک از اتفاقی که در این موارد رخ می دهد تحت عنوان «اثر ذرت بو داده» یاد می کند.

او در ادامه می گوید: زمانی که به داخل لانه این مورچه ها وارد می شوید یا وقتی که این موجودات در مورد دشمنی خاص نگران هستند، همه آنها شروع به پریدن و جهش کردن به اطراف و البته به سمت دشمن می کنند و باید بگوییم که نیش آنها نیز درست مانند زنبورها دردناک و خطرناک است.

اما این مورچه ها در هیچ نقطه ای از جهان مانند فلوریدا به دردسر نمی افتند. این ناحیه از جمله قلمروهای تحت سلطه شیرمورها (Antlions) است. این حشرات یا در اصل شکل شفیره ای مانند از حشراتی که تحت عنوان عصب-بال (nerve-winged insects) از آن یاد می گردد در داخل شن های ساخل حفره هایی را ایجاد کرده و در آنجا منتظر طعمه های خود که غالبا مورچه های دام-فک هستند، می مانند.

زمانی که قربانی تلاش می کند خود را از مهلکه خارج نماید، شیرمور شن ها را روی آن می ریزد و با استفاده از آرواره های خطرناک خود طعمه را از پای در می آورد.

حدود یک قرن است که دانشمندان تصور می کنند مورچه های دام- فک (trap-jaw ants) برای فرار از دشمن خود را پرتاب می کنند، با این وجود، هیچیک از دانشمندان تایید نکرده اند که این روش باعث حفظ بقای مورچه ها شده است تا اینکه فِرُد لارابی از دانشگاه النویس به همراه همکاران خود مطالعه در این رابطه را آغاز کردند.

این پژوهشگران تعدادی شیرمور را به محیط آزمایشگاهی آوردند، اندکی به آنها گرسنگی دادند و سپس این حشرات را میان دو گروه مجزا از مورچه های دام فک رها نمودند؛ یکی از این گروه ها عادی بودند و گروه دیگر هم دهان هایشان با چسب بسته شده بود.

گروهی از مورچه ها که فک هایشان کاملا نرمال بود همانطور که انتظار می رفت دو برابر شانس بیشتری برای نجات داشتند. لارابی می گوید: در جریان این آزمایش مشخص شد که مورچه ها دقیقا همان کاری را انجام می دهند که از آنها انتظار می رفت و این مکانیزم در اصل نوعی رفتار انطباقی است که مورچه ها برای نجات خود از چنگال دشمن به کار می برند.

نکته جالب تری که در این بخش مطرح می گردد این است که، مورچه ها بر اثر فرایند تکامل نخست به این فک های قدرتمند مجهز شده اند تا شکار کردن برایشان راحت تر شود و نجات شان از چنگال دشمنان خطرناک را امکان پذیر کند و در مرحله دوم تکامل نیز، این فک به عنوان یک مکانیزم دفاعی توسط مورچه ها به خدمت گرفته شده است.

اما سوال اینجاست که مورچه های دام-فک اصلا چرا باید به چنین نیرویی مجهز شوند؟ شاید یکی از نکات کلیدی در یافتن پاسخ این سوال آن باشد که این حشرات بر خلاف مورچه های معمولی که به صورت گروهی در جنگل ها به دنبال غذا می گردند، تفحص کنندگانی منزوی هستند که در گروه های کوچکی زندگی می کنندو باید توانی فراتر از مورچه های معمولی داشته باشند.

لذا این نوع حشرات حتی بدون پشتیبانی همراهان خود نیز قادرند که به سرعت دشمن را ناتوان کرده و از خود در برابر آنها دفاع کنند و باید بگوییم که این مکانیزم ارزشمند تنها به گروه کوچکی از مورچه ها داده شده.