«آزمایشگاهی در چمدان» که نقش پررنگی در توقف شیوع ابولا ایفا کرد

شیوع ابولا جمعیت عظیمی از پزشکان و دانشمندان را از گوشه گوشه دنیا به غرب آفریفا کشاند و گروه های امداد و دولت ها نیز همزمان تمام توان خود را به کار گرفتند تا از گسترش این بیماری کشنده جلوگیری کنند.

حال که سیلی از منابع به سمت غرب آفریقا و به طور مشخص، طرح های پیشگیری از ابولا روانه شده، تکنولوژی هایی در دست ساخت است که می توانند نتایج مثبتی فراتر از ابولا و درمان آن داشته باشد.

مقاله ای که امروز در نشریه نیچر منتشر شد، جزئیات سیستمی را به تصویر می کشد که قادر است نمونه های ژنتیکی را به صورت میدانی تحلیل کند و داده های بسیار مهمی را برای دنبال کردن فعالیت ویروس ابولا در سال قبل ایفا کرد و پیش بینی شده که در همه گیری های آتی نقشی به مراتب مهم تر از این را ایفا خواهد کرد.

متعلقات این سیستم درون سه چمدان سفری جای می گیرند و وزنی کمتر از 50 کیلوگرم دارند. به همین خاطر دانشمندان امکان می یابند که آن را به کلینیک های دور افتاده در اقصی نقاط دنیا ببرند و در خط مقدم شیوع بیماری از آن استفاده نمایند.

بین مارس تا اکتبر سال 2015، این تیم موفق شد 142 نمونه مختلف از ابولا را ظرف تنها دو روز کاری گردآوری نمایند. آن نمونه ها اطلاعات مفید و ارزشمندی را در مورد نحوه شیوع ابولا و رسیدنش به گینه و سیرا لئون در اختیار دانشمندان قرار می داد.

سیستم جدید یکی از اصلی ترین مشکلات در حوزه سلامت عمومی را از میان بر می دارد و آن نحوه دنبال کردن ویروس در زمان گسترشش است. معمولا دانشمندان حرکت یک بیماری را با بررسی جهش هایی که در ژنوم ویروس آن رخ داده مشخص می کنند و برای این منظور هم موارد مختلف به دست آمده از ویروس را اسکن ژنتیکی می کنند تا مشخص نمایند که آنها چطور به هم ارتباط پیدا می کنند.

آنها در جریان بررسی های خود دریافتند که در هر نسخه از ژنوم مورد بررسی شان بین 16 الی 27 جهش رخ داده است. اما دریافت همین اطلاعات به نظر ساده نیازمند در اختیار داشتن تجهیزات آزمایشگاهی کامل است که متاسفانه در مناطق شیوع ابولا در دسترس نبود و به همین خاطر دانشمندان باید نوعی «آزمایشگاه در چمدان» می ساختند.

Jared Simpson از مرکز تحقیقات سرطان آنتاریو که یکی از 102 نویسنده مشارکت کننده در تالیف این مقاله است در این باره گفته: با این کار، کاربردهای بیشتری برای تحقیقات ژنتیکی در سرتاسر دنیا پدیدار خواهد شد. ما هم اکنون چشم به آینده دوخته ایم تا از نتایج به دست آمده از تحقیقات خود بیشترین بهره را بگیریم و آن را در حوزه های دیگر از جمله تحقیقات سرطان نیز به کار بگیریم.

اما اصلی ترین بخش این آزمایشگاه کوچک MinION MkI است: نوعی آنالیزور ژنوم که ابعادی به اندازه کف دست دارد و از طریق کابل یو اس بی به یک لپ تاپ متصل می شود.

نرخ خطای این دستگاه البته به مراتب بیشتر از توالی سنج های معمول است با این همه، دانسمندان موفق شدند با تحلیل چندباره هر نمونه، نرخ خطای آن را پایین بیاورند، اما دستگاه به اندازه ای دقیق بود که بتواند شیوع بیماری را تشخیص دهد.

نیکولاس لومن از دانشگاه بیرمنگام و یکی از مولفان مقاله در این باره گفت: ساخت آزمایشگاه فوق پرتابلی مانند این تنها به لطف وجود MinION امکان پذیر شد. در سال های اخیر توالی سنج ها به مراتب کوچک تر از ابعاد اولیه شان شده اند اما باز هم گران قیمت و بسیار حجیم هستند.

لازم است اضافه نماییم که دستگاه های پرتابل سنجش توالی ژنوم هنوز روزهای نخست خود را پشت سر می گذارند و لومن و دیگران در تلاشند سیستم هایی بسازند که به صورت کاملا آفلاین و مستقل هم می توانند کار کنند و امید دارند که چنین سیستمی بتواند امکان تشخیص بیماری های غیر اپیدمیک را هم برایشان فراهم کند.