حقایقی در مورد ریتم های بیولوژیکی در بدن

حتما تا به حال اسم «ساعت های بیولوژیکی» به گوشتان خورده است. هر موجود زنده ای در این کره خاکی از مردان گرفته تا زنان، حیوانات، گیاهان و حشرات همگی درون بدن خود یک «ساعت» دارند که به واسطه طیف وسیعی از ریتم های بیولوژیکی کار می کند.

الگوهای جسمی، ذهنی و رفتاری در هر یک از این موجودات نیز یک چرخه قابل پیش بینی روزانه را دنبال می کند که از واکنش بدن به تاریکی و روشنایی مشخص می گردد. در ادامه قصد داریم نگاهی بیاندازیم به ریتم های بیولوژیکی بدن.

ساعت بیولوژیکی بدن پیچیدگی بالایی دارد

ساعت درون بدن در واقع مجموعه ای از ساعت ها را درون خود دارد که توسط یک «ساعت اصلی» موجود در مغز کنترل می شوند. عملکرد این سیستم هم به شکل زیر است:

ژن های موجود در بدن دستورالعمل های لازم برای ساخت پروتئین ها را با خود حمل می کنند و فرایند تولید آنها نیز در طول روز مرتبا افزایش یا کاهش پیدا می کند.

ساعت موجود درون مغز نیز همه این فرایندها را با استفاده از 20 هزار سلول عصبی کنترل و مدیریت می کند که در ناحیه هیپوتالاموس مغز جای گرفته اند. این بخش از مغز در واقع مسئول تولید هورمون هایی است که دمای بدن، گرسنگی و دیگر کارکردها را از خود نشان می دهند و علاوه بر اینکه ساعت خورد و خوراک و خواب ما را تعریف می کنند و علاوه بر این، فاکتورهایی نظیر ضربان قلب، تولید سلول های خونی و قند خون را نیز تحت کنترل می گیرند.

ملاتونین همان عامل کمک کننده به خواب ماست

بدن هورمورن های مختلفی تولید می کند و یکی از مهم ترین آنها ملاتونین است که در ناحیه ای توسط SCN ایجاد می شود. ملاتونین خواب بدن را تحت کنترل دارد و هرچه میزان تولیدش در بدن بیشتر شود، انسان بیشتر به خوابیدن تمایل پیدا می کند.

میزان تولید این ماده نیز به نور و روشنایی بستگی دارد. بخش SCN بالای عصب بینایی قرار دارد و اطلاعات را از چشم ها برای مغز ارسال می کند. به این ترتیب، هرچه بعد از غروب خورشید، نور کمتری وارد چشم ها شود، ملاتونین بیشتری توسط این ناحیه تولید می شود و انسان بیشتر خوابش می گیرد.

ساعت بدن، خود را با تغییرات موقعیتی وفق می دهد

ساعت بدن را می توان به همان ساعت تلفن های هوشمند تشبیه کرد. اگر موبایل خود را وقتی که سوار هواپیما می شوید خاموش کنید و بعد از رسیدن به کشور دیگر آن را روشن نمایید متوجه می شوید که ساعت به صورت خودکار خود را با زمان آن کشور تنظیم کرده است.

ساعت بدن نیز همین کارکرد را دارد و خود را با این تغییرات وفق می دهد. البته آنها که تا بحال دچار پرواز زدگی شده اند می دانند که این اتفاق بلافاصله نیز رخ نمی دهد. بدن انسان آموزش دیده که در زمان خاصی از شب ملاتونین آزاد نماید و بعد از آنکه به موقعیت جغرافیایی-زمانی تازه ای رفتید، با وجود تغییرات ایجاد شده در روشنایی روز، همچنان همان الگوی قبلی را برای آزاد سازی این هورمون دنبال می کند اما دست آخر مغز موفق می شود بدن را به شرایط تازه عادت دهد.

بدن خرس ها و پرنده ها هم از ریتم های شبانه روزی پیروی می کند

طبق تحقیقات، پستانداران دیگر غیر از انسان نیز دارای ساعت های طبیعی هستند که به آنها می گوید چه زمانی از خواب بلند شوند و چه زمانی به خواب بروند. خرس ها یکی از گروه هایی هستند که برای خود ریتم های شبانه روزی دارند و براساس همین ریتم هاست که تصمیم می گیرند چه زمانی به خواب زمستانی بروند و چه زمانی از خواب خود برخیزند.

پرنده ها نیز بر همین اساس است که در فصل زمستان به سمت جنوب پرواز می کنند زیرا ساعت بیولوژیکی بدن آنها می تواند خود را با تغییرات دمایی یا کاهش روشنایی روز وفق دهد. اما جالب است بدانید که صرفا حیوانات و به طور مشخص پستانداران نیستند که ساعت های بیولوژیکی دارند. گیاهان نیز با استفاده از ساعت بیولوژیکی خود نور را تشخیص داده و برگ هایشان را باز می کنند.

ساعت بدن قدمتی به اندازه زمان دارد

گفته می شود که کلیسای سیلزبری در انگلستان قدیمی ترین ساعت دنیا را درخود جای داده است و از سال 1386 میلادی تا کنون زمان را اندازه می گیرد. این ساعت اتفاقات و حوادث مختلفی چون جنگ و آتش سوزی را به خود دیده و تا امروز دوام آورده است.

اما این ساعت در برابر قدمت ساعت بدن ما حرفی برای گفتن نخواهد داشت. دانشمندان معتقدند که ساعت های طبیعی حدودا سه میلیارد سال پیش و نخستین بار در سیانوباکتر شکل گرفتند.

خواب برای بدن خوب است

وجود ریتم های شبانه روزی در بدن شاید تنها یک دلیل داشته باشد: آنها به انسان کمک می کنند که بخوابد و خواب هم برای بدن خوب است.

وقتی انسان سرش را روی بالش می گذارد و می خوابد بدن خودش را بازیابی می کند و اتفاقاتی نظیر تعمیر رشد عضلانی، نگهداری از بافت های بدن، تولید پروتئین و ترشح هورمون های رشد در آن رخ می دهند.

این هورمون ها به کودکان کمک می کنند که رشدی طبیعی داشته باشند و در بزرگسالان نیز به بازسازی بافت های بدن منتهی می شوند. در واقع تصور می شود که برخی از این فرایندها صرفا در حین خواب رخ می دهند. جالب است بدانید حیواناتی که از خوابیدن منع می شوند کارکردهای ایمنی بدن خود را از دست داده و ظرف چند هفته می میرند.

چرت زدن بعد از ناهار طبیعی است

حتما شما نیز بعد از صرف ناهار احساس نیاز ضروری به خوابیدن می کنید. این اتفاق طبیعی است و ریتم شبانه روزی بدن شما بعد از صرف این وعده در وضعیت استراحت قرار دارد. سییستم دیگری که در بدن فعالیت می کند هم ایستایی خواب /بیدار است که به بدن پیغام می دهد چه زمانی موقع خواب است و بیشتر هم در مواردی وارد عمل می شود که فرد برای ساعت های طولانی بیدار مانده است.

حال این دو سیستم را در کنار یک ناهار سنگین بگذارید تا متوجه شوید که چرابعد از صرف این وعده غذایی دوست دارید بخوابید. البته ایجاد این حس در افراد درجاتی دارد اما در بزرگسالان معمولا در ساعات 2 بعد از ظهر و دو شب رخ می دهد و اگر خواب شبانه کافی داشته باشید این حس بعد از صرف ناهار ضعیف تر خواهد بود.

نورهای مصنوعی خواب بدن را بر هم می زنند

نکته کلی که تا به اینجا متوجه شدیم این است که ساعت بدن به نور و تاریکی واکنش نشان می دهد. وقتی شب هنگام هوا تاریکی میشود مغز به بدن می گوید که وقت استراحت فرا رسیده است و این هشدار نیز با آزاد شدن ملاتونین در خون رخ می دهد.

بنابراین، نورهای مصنوعی می توانند سیگنال های نادرست به بدن بفرستند. البته نورهای کوچکی که برای پیدا کردن مسیر سرویس بهداشتی درون اتاق خواب خود قرار می دهید مشکلی را برای بدن ایجاد نمی کنند اما نورهای دیگر می توانند ساعت بدن را دچار اختلال کنند و تلویزیون، کامپیوتر و تلفن های هوشمند همگی از منابع تولید کننده این نورها هستند.

ساعت بدن می تواند بر ساعت بیولوژیکی اثر بگذارد

براساس تحقیقات خانم های باردار یا زنانی که قصد باردار شدن دارند باید به ریتم های شبانه روزی خود گوش دهند و از نورهای مصنوعی در زمان شب دوری کنند. خواب علاوه بر اینکه می تواند به جوانسازی بدن و رشد کودک بیانجامد، تخمک های موجود در بدن خانم ها را هم از استرس دور نگه می دارد.

علت هم این است که طبق پژوهش های صورت گرفته، ملاتونین خاصیت آنتی اکسیدان دارد و از بدن در برابر التهاب جلوگیری کرده و همزمان می تواند نقش سیستم ایمنی بدن را شبیه سازی کند.

وقتی شب هنگام لامپ های موجود در منزل را روشن می کنید، تولید ملاتونین کاهش یافته یا متوقف می شود. دانشمندان می گویند زنانی که قصد باردار شدن دارند باید الگوهای خواب پایداری را دنبال نمایند که همخوانی لازم با تاریکی و روشنایی طبیعی را دارد و این یعنی هشت ساعت تاریکی با کمترین میزان نور مصنوعی یا حتی بدون نور.

در واقع تاریکی (و نه خواب) است که نقش کلیدی را ایفا می کند. تولید ملاتونین در بدن واکنشی است که به تاریکی داده می شود و حتی اگر نخوابید هم این کار ادامه پیدا می کند. دانشمندان مدعی شده اند که اختلال در روشنایی محیط می تواند به کم شدن میزان توجه فرد، بیش فعالی و شکل گیری اختلالات مرتبط با اوتیسم بیانجامد.