منجمان امروز شاهد پدیده ای نادر خواهند بود؛ عبور طولانی مدت عطارد از مقابل خورشید

اگر از علاقمندان به علم ستاره شناسی هستید حتما مطلع شده اید که امروز دوشنبه بیستم اردیبهشت ماه سیاره عطارد مستقیما از مقابل خورشید عبور می کند و این اتفاق نادری است که در هر قرن تنها 13 مرتبه رخ میدهد.

اگر در اروپا یا آمریکای شمالی سکونت دارید احتمالا می توانید با استفاده از تلسکوپ یا دوربین های دوچشمی این رویداد را مشاهده نمایید اما مطمئن شوید که دستگاه مورد استفاده شما فیلتر خورشیدی استاندارد داشته باشد.

در صورتی که از ایمنی فیلتر دستگاه مطمئن نیستید بهتر است که از تماشای این منظره صرف نظر نمایید و حتی از طریق دوربین تلفن همراه خود نیز اقدام به این کار نکنید چراکه در این صورت ممکن است آسیب های جدی به چشم های شما وارد گردد.

طبق اعلام ناسا حرکت عطارد از مقابل خورشید در ساعت 3:42 بعد از ظهر امروز به وقت تهران آغاز می شود و حدود 7.5 ساعت طول می کشد که این سیاره کاملا از مقابل خورشید عبور نماید. انیمیشنی که در ادامه مشاهده خواهید کرد این اتفاق را به خوبی به تصویر می کشد.

برای آنکه بدانید از کدام نقطه زمین می توانید شاهد این عبور باشید بهتر است نگاهی به نقشه زیر بیاندازید. در برخی مناطق پدیده مورد بحث به صورت کامل و در بعضی بخش ها به شکل ناقص قابل مشاهده است. برای مثال در لندن، این عبور راس ساعت 12.12 دقیقه بعد از ظهر به وقت محلی آغاز می گردد. آنها که در وست کوست آمریکا زندگی می کنند نیز باید بتوانند بلافاصله بعد از طلوع خورشید این پدیده را مشاهده نمایند.

اما برای آن دسته از افرادی که در سایر مناطق دنیا از جمله ایران خودمان زندگی می کنند و امکان تماشای این پدیده را ندارند باید بگوییم که ناسا و سازمان فضایی اروپا به صورت زنده تصاویر این رویداد را از طریق وبسایت خود پخش می کنند.

چرا این پدیده نادر است

به طور میانگین عطارد هر 13 یا 14 بار در قرن از مقابل خورشید عبور می کند و آخرین مرتبه این اتفاق در سال 2006 رخ داد و دفعه بعد در یازده نوامبر سال 2019. بعد از این تاریخ باید تا سال 2032 صبر کنیم تا بار دیگر بتوانید شاهد چنین پدیده ای باشیم.

اگر می خواهید بدانید که چرا این اتفاق تا این اندازه غیرمعمول است باید بگوییم که برای بروز این رویداد لازم است خورشید، عطارد و زمین همگی مستقیما در یک راستا قرار بگیرند. اما مدار عطارد در قیاس با زمین حدودا 7 درجه انحراف دارد. بنابراین تنها دو نقطه وجود دارند که این دوسیاره می توانند در آنها همراستا با خورشید قرار بگیرند. آن دو نقطه نیز بخش هایی هستند که در آنها عطارد از صفحه مداری زمین می گذرد.

هر سال در تاریخ های هشتم می و 10 نوامبر (چند روز اینطرف یا آنطرف تر ) زمین در راستای این نقاط قرار می گیرد. حال اگر عطارد که برای طی کردن مدار دور خورشید به 88 روز نیاز دارد بتواند در همین تاریخ ها از این دو نقطه عبور کند این پدیده رخ می دهد. اگر بخواهیم به صورت کلی بگوییم این پدیده هر هفت یا هشت سال یک مرتبه رخ می دهد.

چرا عبور عطارد از مقابل خورشید تا این اندازه هیجان انگیز و جالب است؟

این پدیده صرفا یک منظره زیبا را خلق نمی کند و دانشمندان می توانند به لطف آن به اطلاعات جامعی در خصوص فضا دست پیدا کنند.

در سال 1677 میلادی، ادموند هالی منجم که شاهد این پدیده بود متوجه شد اگر از عرض های جغرافیایی مختلف روی زمین به این پدیده نگریسته شود آنگاه اختلاف زاویه اندکی میان نقطه دید به وجود می آید که می توان از آن زوایا برای محاسبه فاصله میان زمین و خورشید استفاده نمود که درآن زمان هنوز ناشناخته بود.

بعد از مرگ هالی دانشمندان تصمیم گرفتند با استفاده از روش ابداعی او مسافت میان خورشید و زمین را محاسبه نمایند و مشخص گردید که این فاصله 24 هزار برابر شعاع زمین است و جالب است بدانید که آن رقم تنها سه درصد با اندازه واقعی اختلاف داشت.

در قرن 20 میلادی [آنطور که Lyle Tavernier یکی از کارشناسان آزمایشگاه رانش جت ناسا می گوید] دانشمندان تشخیص دادند که می توانند از این پدیده برای مطالعه لایه نازک گازهایی استفاده نمایند که عطارد را احاطه کرده اند و از آن تحت عنوان اگزوسفر یاد می گردد.

سودیم موجود در اگزوسفر قادر است رنگ های زرد متمایل به نارنجی را از خورشید جذب نموده و مجددا بازتاب دهد و دانشمندان با اندازه گیری نورهای جذب شده قادرند تراکم گازهای موجود در اگزوسفر را اندازه بگیرند.

در جریان رویداد امروز اما، دانشمندان رصد خانه خورشیدی Big Bear کالیفرنیا قصد دارند سطح سدیم موجود در اگزوسفر این سیاره را اندازه بگیرند تا مشخص نمایند که این ماده چطور از سطح سیاره می گریزد.

نکته دیگری که باید به آن اشاره گردد این است که وقتی عطارد از مقابل خورشید عبور کند تاری خفیفی در روشنایی خورشید رخ می دهد. در دهه های اخیر دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که می توان با تشخیص افت روشنایی در ستاره های دور، وجود اگزوپلنت (سیاره هایی که به دور ستاره ای غیر از خورشید می گردند) را تشخیص دهند و از این طریق جهان های دیگری که ممکن است در برگیرنده حیات باشند را پیدا کنند.

گفتنی است که تلسکوپ فضایی کپلر ناسا تا به الان بالغ بر 1000 اگزوپلنت را شناسایی کرده است و دانشمندان تلاش دارند که امروز با وقوع این پدیده شانس خود برای یافتن موارد دیگر را بیازمایند.

سازمان فضایی آمریکا همچنین قصد دارد که از این پدیده برای کالیبره کردن تجهیزات نصب شده روی تلسکوپ های SDO و SOHO خود نیز استفاده نماید. روی هم رفته پیش بینی می شود که اتفاق امروز مهم ترین عبور عطارد از مقابل خورشید لقب بگیرد و به نوعی تاریخی شود.

در پایان لازم است اشاره نماییم که انجمن نجوم آماتوری ایران در روز دوشنبه 20 اردیبهشت همزمان با آغاز هفته جهانی ستاره شناسی از ساعت 15 کارگاه رصدی و تصویر برداری از گذر تیر از مقابل خورشید را در دو پایگاه مرکز غرب تهران در خانه ستاره شناسی شهرداری منطقه 9 و دیگری در شرق پایتخت در عمارت مسعودیه برگزار می کند.