پایانی بر یک باور 200 ساله؛ باروری بدون نیاز به جنس ماده امکان پذیر شد

دهه ها باور پذیرفته شده دانشمندان بر این بود که برای تولید مثل، دو سلول اسپرم (از مرد) و تخمک (از زن) باید با یکدیگر ترکیب شده تا ابتدا سلول تخم (اولین سلول کامل بدن موجود پر سلولی) و سپس جنین را به وجود آورند. اما حالا با پژوهش اخیر دانشمندان دانشگاه باث بریتانیا، این باور زیر سوال رفته است.

دانش لقاح و سلول های جنسی نر و ماده اولین بار اوایل قرن 19 میلادی مورد بحث قرار گرفت و از آن زمان تاکنون این مسئله کاملا پذیرفته شد که برای تولیدمثل حتما نیازمند دو سلول جنسی نر و ماده هستیم.

دکتر تونی پری و تیمی از متخصصین زیست شناس و ژنتیک دان در دانشکده بیولوژی و بیوشیمی دانشگاه باث، با فریب سلول های جنسی نر و شبیه سازی شرایط، موفق به تشکیل جنین شدند.

پری می گوید که در مرحله فعلی، آن ها مجبور بودند تا از سلول تخمک استفاده کنند، اما تخمکی تغییر یافته که حالت اولیه خود را ندارد اما در آینده این احتمال می رود که بدون نیاز به تخمک و تنها با سلول نر بتوانند مسیر را پیش برند و شاهد شکل گیری جنین های سالم باشند.

دو سلول اسپرم و تخمک که به ترتیب سلول های جنسی نر و ماده هستند، پس از لقاح از بین می روند. تخمک با ایجاد تغییر در ساختار DNA اسپرم، سبب ایجاد سلول تخم یا زیگوت می شود که اولین سلول پس از لقاح طبیعی در بدن مادر است.

سلول زیگوت یا تخم در واقع نیمی از ماده ژنتیکی اش را از پدر و نیم دیگر را از مادر دریافت می کند. به همین سبب، صفات ارثی از والدین به فرزند می رسد.

در انسان، زیگوت درون لوله رحم شکل گرفته و پس از طی مسیری به دیواره رحم می رسد و در آنجا به ادامه تقسیم خود می پردازد تا جنین شکل بگیرد. نقطه قابل تامل در مورد سلول تخم آن است که این یاخته حاوی تمامی اطلاعات ژنتیکی است و در واقع تمامی سلول های بدن بر اساس آن ساخته می شوند.

آنچه سبب شکل گیری اجزای مختلف بدن می شود، فعال شدن برخی توالی های ژنتیکی در سلول است و نه تفاوت در ماده ژنتیک. به طور دقیق تر، سلول مخروطی چشم انسان از لحاظ ماده ژنتیکی هیچ تفاوتی با سلول پوست ندارد و هر دو یک DNA را حمل می کنند. اما حین شکل گیری جنین، فعال شدن توالی های ژنتیکی سبب اختصاصی شدن هر سلول می شود.

حال در نظر بگیرید که این مسئله به طور کل، راه حل جایگزینی پیدا خواهد کرد. دیگر نیازی به سلول تخمک (دست کم به آن شیوه سنتی) نیست و اسپرم می تواند با یک سلول نرِ دیگر که البته دستخوش تغییرات جدی شده لقاح پیدا کرده و سلول ثانی، به نوعی وظایف تخمک را برای اسپرم اجرا کند.

البته، چنین مسئله ای می تواند در رابطه با دو سلول ماده نیز صحیح باشد و با ایجاد شرایط درست، شاید بتوان تخمک را نیز بارور ساخت، آن هم بدون آنکه نیازی به اسپرم باشد. با این حال اما در این تحقیق اشاره ای به چنین طرحی نشده و صرفا حدس و گمان دیگر دانشمندان حوزه ژنتیک است.

بدون نیاز به سلولی از جنس مخالف، چرخه تولید مثل باید ابتدا شرایط را بپذیرد و سپس از روی ماده ژنتیکی ترکیب شده ای که سلول تخم را به وجود آورده، تقسیم را آغاز کند. با شروع تقسیم و تشکیل جنین، به این نتیجه می رسیم که جنین در حال تشکیل است اما لزوما جنین سالم شکل نمی گیرد.

در پژوهش به عمل آمده توسط پروفسور پری در دانشگاه باث، از هر 4 موش متولد شده از این طریق، فقط یک موش به طور کامل رشد کرده و قادر به تولید مثل بوده است و سه نمونه دیگر از بین رفته اند. بنابراین تاکنون می توان گفت که درصد موفقیت 24 درصدی این آزمایش اصلا به حدی نیست که بتوان روی انسان اجرایش کرد. اما در نقطه مقابل نسبت به دیگر تکنیک ها که درصد موفقیت نزدیک به 2 درصد را داشته اند پیشرفتی اساسی بوده است.

مسئله دیگری که می تواند از یافته های جانبی این پژوهش باشد، درمان و شناسایی سرطان است. پژوهشگران در مطالعات خود از تخمکی استفاده کرده اند که به طور کامل دستکاری شده و عملکردی مشابه با یک تخمک عادی ندارد اما در عین حال می تواند اسپرم را پذیرفته و بارور شود. تمام این تغییرات مشابه با فرآیند عملکرد سلول های سرطانی هستند و شاید ادامه این پژوهش منتهی به یافتن راه جدیدی برای درمان سرطان شود.

در مورد ناباروری و مشکل در لقاح طبیعی میان یک زوج (زن و مرد) اما به نظر نمی رسد که این طرح چندان قدمی رو به جلو باشد. ناباروری دو دلیل عمده دارد، یا سلول جنسی مرد مشکل داشته یا سلول جنسی ماده. در صورتی که تخمک دچار مشکل باشد، می توان از مرد سلول دیگری دریافت کرد و آن را برای لقاح با اسپرم آماده کرد که در این صورت، ماده ژنتیکی زن هیچ نقشی ندارد.

برخی می گویند که نقش زنان در زایایی را می توان از این طریق به طور کامل حذف کرد و به همین سبب برخی رسانه ها حالا با شوخی هایی نظیر «دیگر نیازی به زنان نیست» این پژوهش را تفسیر می کنند.

این روش اگر مورد تایید قرار بگیرد و دوره های آزمایشی را در انسان با موفقیت پشت سر بگذارد می تواند به مسئله ای مهم تبدیل شود. از این طریق می توان سلول جنسی دو مرد را که یکی دهنده اسپرم و دیگری دهنده سلول سوماتیک (پیکری و غیر جنسی) است با یکدیگر لقاح داد و فرزندی سالم را پدید آورد.

با این حال، نباید فراموش کرد که آزمایش فعلا روی موش انجام شده و نه انسان. شاخه ای از رشته زیست شناسی به نام بیو اتیکس در کنار دیگر اخلاق گرایان، مسائل حاشیه ای پیرامون این نوع لقاح را مورد بررسی قرار خواهند داد. تا به اینجای کار، فیلیپ تیلور از موسسه خیریه مسیجی CARE در رابطه با این مسئله ابراز نگرانی کرده. وی اما معتقد است که تولد کودکان بدون مادر در حال حاضر اصلا مسئله قابل بحثی نیست و دانشمندان حتی به آن نزدیک هم نشده اند ولی مباحث پیرامون آن نگران کننده است.

در آینده نزدیک شاهد اخباری بیشتر در این ارتباط خواهیم بود.