پایانی بر پرونده ساختمانی با نیم قرن قدمت؛ نگاهی به ابعاد آتش سوزی در پلاسکو

همانطور که احتمالا در خبرها خوانده اید، حوالی ساعت ۸ امروز صبح پنجشنبه سی ام دی ماه مامورین آتش نشانی تهران در جریان آتش سوزی یکی از طبقات ساختمان پلاسکو در چهار راه استانبول قرار می گیرند؛ برج ۱۵ طبقه ای که در سال ۱۳۴۲ خورشیدی بنا شد، در دهه چهل و پنجاه قلب تجاری تهران بود و اولین ساختمان دارای اسکلت فلزی و دومین برج بلند مجهز به آسانسور در پایتخت به شمار می رفت.

در هر حال متاسفانه تلاش های تیم آتش نشانان بی ثمر ماند و بخشی از دیوار اصلی این ساختمان در ادامه حریق فرو ریخت و به همین خاطر سی تن از مامورین آتش نشانی زیر آوار ماندند. طبق اعلام منابع خبری مختلف این آتش نشان جان خود را از دست داده اند و بیش از ۴۵ نفر نیز مجروح شده اند [البته هنوز آمار تایید شده ای در این باره ارائه نشده].

عملیات امداد و نجات تا دقایقی پیش ادامه داشت و در نهایت اطفای حریق با اعلام ۹۰ درصد خسارت به ساختمان پایان یافت. در ادامه قصد داریم نگاهی عمیق تر داشته باشیم به کلیه جوانب این اتفاق و همچنین علت احتمالی بروز حادثه.

تاریخچه تاسیس بنا

ساختمان پلاسکو در اصل توسط تاجری به نام حبیب الله القانیان متولد ۱۲۸۸ هجری خورشیدی تاسیس شد که به شکل خانوادگی چندین دهه از پیش گامان نوآوری های تجاری و صنعتی در ایران محسوب می شدند.

این خانواده پس از جنگ جهانی دوم، با امتیازی که برای فروش لباس‌ های متفقین به‌ دست آوردند، در مسیر ثروت‌ اندوزی قرار گرفتند. این تاجر که کارش را در نوجوانی، در هتل یکی از اقوام آغاز کرده بود، با برادرانش در بازار به کار تجارت پرداخت. گفته می‌شود برادر حبیب به آمریکا سفری داشت و با صنعت تازه‌ی پلاستیک‌ سازی آشنا شد و این ایده را به ایران آورد. آن‌ها در سال 1337 شرکت پلاسکو و پس از آن، صنایع پروفیل آلومینیوم را تاسیس کردند.

معروف است، حبیب همیشه یک شانه‌ی پلاستیکی در جیبش داشت. به او منسوب است که با این کار می‌خواسته یادش نرود ثروتش را از کجا و از چه راهی به‌دست آورده است.

علت حادثه

یکی از فروشندگان پلاسکو در رابطه با این حادثه گفته است: در طبقه یازدهم مراسم زیارت عاشورا برگزار شد و بعد از آن چند نفر برای پخت غذا رفتند اما متاسفانه آتش سوزی اتفاق افتاد و تا طبقه هشتم این آتش سوزی ادامه پیدا کرد. به بیان دیگر علت حادثه کاملا انسانی بوده است.

تمهیدات صورت گرفته

طبق اعلام مرتضی سلیمی، رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر و بر اساس آخرین گزارش‌ ها 20 تیم امدادی به همراه هشت تیم آماربردار به محل حادثه ساختمان پلاسکو اعزام شدند.
رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر افزود: هشت وانت کمک دار و 10 دستگاه آمبولانس به همراه 100 برانکار به محل حادثه برای امدادرسانی اعزام شده‌ اند.
وی تاکید کرد: دو تیم سگ‌های زنده یاب نیز به محل این حادثه اعزام شدند تا در امدادرسانی به سانحه دیدگان احتمالی گرفتار در ساختمان امدادرسانی کنند.

ابعاد مالی این حادثه

رئیس اتحادیه صنف پوشاک تهران در واکنش به فرو ریختن ساختمان پلاسکو به خبرگزاری صدا و سیما گفت: یک فاجعه رخ داده است، چون گروهی از این افراد ممکن است بیمه نبوده باشند.
طبق آمارها بیش از ۴۰۰ واحد تجاری در پلاسکو فعالیت می کردند که از این میان تنها ۱۱۱ واحد از آنها تحت پوشش بیمه بوده اند و قرار است که از شنبه از شرکت های بیمه گذار خسارت دریافت نمایند.

حادثه دیدگان چگونه از زیر آوار خارج می شوند؟

 

طبق اعلام مقامات آتش نشانی تهران در این سانحه برای بیرون کشیدن مصدومان و حادثه دیدگان از سگ های زنده یاب استفاده خواهد شد.

در مورد سگ های نجات اما باید بگوییم که به دو گروه تقسیم می شوند نخست دنبال کننده ها که بینی خود را روی زمین می گذارند تا رد یا نشانه ای از انسان بیابند که عمدتا هم این نشانه بوی فرد گم شده است.

البته باید اشاره کنیم که این سگ ها عملیات جستجو انجام نمی دهند و در مقابل سوژه ها را دنبال می کنند؛ بدان معنا که باید نقطه شروع حرکت را برایشان مشخص نمایید که این نقطه نیز می تواند بوی بدن فرد گم شده یا چیزی متعلق به وی باشد.

گفتنی است برای سگ های دنبال کننده زمان فاکتوری تعیین کننده است و مثلا اگر کودکی در حیاط مدرسه ناپدید شده باشد یا یک زندانی در سلولش نباشد این سگ ها را بلافاصله و قبل از ورود نیروهای امدادی و پلیس به محل می آورند تا پیش از آلوده شدن هوا با دنبال کردن بوی فرد وی را پیدا کند.

گروه دوم هم سگ هایی هستند که هوا را بو میکشند و برای این کار بینی شان را در هوا حرکت می دهند. آنها برای این منظور ابتدا بوی فرد را در هوای مجاور به خود تشخیص داده و به دنبال منبع و منشاء آن می گردند.

لذا از این نوع سگ ها برای پیدا کردن افراد گم شده در طبیعت، قربانیان گیر کرده در بهمن یا افرادی استفاده می شود که زیر ساختمانی مدفون شده باشند. این سگ ها همچنین ممکن است در حوزه های خاصی تخصص داشته باشند.

جسد یاب ها: سگ هایی که در یافتن ترکیبات گازی ناشی از انفساد بدن انسان تخصص دارند و حتی می توانند یک دندان یا قطره از خون را پیدا کنند.

سگ های آبی: این گروه از حیوانات امدادگر در یافتن افرادی که در آب غرق می شوند تخصص دارند. وقتی جسد انسان در زیر آب قرار داشته باشد ذرات مربوط به پوست و گازهای ناشی از آن به سطح می آیند بنابراین حتی در صورتی که بدن انسان به کلی در آب فرو رفته باشد هم سگ ها می توانند آن را بیابند.

البته به خاطر حرکت جریان های آبی سگ ها به ندرت می توانند محل دقیق جسد را تشخیص دهند به همین خاطر معمولا تیمی از آنها به همراه تحلیلگران جریان های آبی به دنبال موقعیت دقیق فرد گم شده می گردند.

البته گروه هایی از این سگ ها در سناریوهای دیگری نیز مورد استفاده قرار میگیرند که از آن جمله می توان به بهمن، بلایای شهری و حیات وحش اشاره نمود.

چرا در کشور امدادرسانی به حادثه دیدگان دیر رخ می دهد؟

فرهنگ مواجهه با شرایط اضطراری از جمله مباحثی است که فقدان آن در کشور به شدت احساس می شود و این امر در زمان بروز رویدادهایی نظیر آتش سوزی ساختمان پلاسکو یا مواردی با ابعاد کوچک تر چون حوادث رانندگی به شدت نمود می یابد.

کافیست حادثه ای در گوشه و کنار شهر یا خیابان های آن رخ دهد تا بی درنگ موبایل هایمان را از جیب مان خارج کرده و به سان کسی که فیلم مورد علاقه اش را می بیند از صحنه تصویر بگیریم.

البته درد و رنجی که ممکن است از این اقدام بر فرد حادثه دیده وارد شود با هیچ کلمه یا عبارتی قابل توصیف نیست و قطعا این امر باید از بعد جامعه شناختی مورد بررسی قرار گیرد. اما مساله ای که تجمع افراد در محوطه پیرامونی محل حادثه را به امری نامطلوب بدل می کند مشکلاتی است که به این خاطر برای امدادرسانی به حادثه دیدگان به وجود می آورد.

در مورد حادثه ساختمان پلاسکو نیز باید بگوییم که طبق اعلام آتش نشان ها متاسفانه مردم محوطه پیرامونی ساختمان را احاطه کرده بودند و در نهایت نیروهای امدادی با توسل به زور آنها را از سر راه خود کنار زدند.

ایمنی حرف  اول را می زند

همانطور که در ابتدای این مطلب خواندید آتش نشانی علت بروز حادثه را خطای انسانی اعلام کرده و ظاهرا تجهیزات مورد استفاده برای پخت و پز و عدم رعایت ایمنی آتش گرفتن پلاسکو را رقم زده است.

البته به غیر از فاکتورهایی نظیر فرسودگی ساختمان، و مسدود شدن مسیرهای منتهی به آن عوامل دیگری هم در بروز حادثه دخیل بوده اند که از آن جمله میتوان به نبود امکانات ایمنی در واحد های تجاری یاد کرد.

البته صنعت ایمنی حریق در سال های اخیر پیشرفت های قابل توجه ای پیدا کرده و قطعا برخوردای از این تجهیزات می توانست تا حدودی از ابعاد این  فاجعه بکاهد. به همین بهانه نگاهی خواهیم داشت به برخی از تازه ترین دستاوردهای صنعت اطفای حریق که در جریان CES 2017معرفی شدند.

۱- آلارم تشخیص دود پشتیبانی کننده از هوم کیت

این محصول که توسط شرکت Netatmo در جریان CES 2017 به نمایش گذاشته شده بود به محض تشخیص دود آژیری با قدرت ۸۵ دسیبل را پخش میکند. در ادامه اعلان هایی به صورت آنی برای اسمارت فون های جفت شده با دستگاه ارسال می گردد تا صاحب خانه در جریان اتفاق قرار بگیرد.

به محض پایین آمدن شارژ دستگاه نیز هشداری برای موبایل صاحب منزل ارسال می گردد اما آنطور که شرکت سازنده گفته باتری آن تا ده سال دوام می آورد و به همین خاطر بعید به نظر می رسد که در این بازه نیازی به تعویض باتری آن پیدا کنید.

۲- سمعک های هوشمند

در نمایشگاه امسال شرکت Oticon از یک محصول جالب توجه برای ایمنی حریق رونمایی کرد. این محصول که نخستین سمعک هوشمند دنیا با قابلیت اتصال مستقیم به دستگاه های اینترنت اشیاء به شمار می رود در اصل در سال ۲۰۱۶ معرفی شد و سازنده اش از CES 2017 به عنوان فرصتی برای رونمایی از آن استفاده کرد.

این سمعک که Opn نام دارد به دستگاه هایی نظیر زنگ در یا تلویزیون متصل می شود و قادر است هشدارها را به صورت مستقیم از دستگاه های مربوطه دریافت کند و برای آنکه بالاترین دقت را از خود به نمایش بگذارد صدای پس زمینه را نیز به صورت خودکار حذف می کند. گفتنی است Opn  از طریق IFTTT به اینترنت متصل می شود و به همین خاطر با کلیه دستگاه های اینترنت اشیاء سازگاری دارد.

سمعک هوشمندی که از آن صحبت می کنیم همچنین از یادگیری ماشینی برای تشخیص صداها و فرکانس آنها استفاده می کند تا اصوات زاید در پس زمینه را در زمان دریافت آلارم حذف کند.

۳- اجاق هوشمند

بخش لوازم خانگی جنرال الکتریک در نمایشگاه لاس وگاس اعلام کرد که وارد همکاری با Nest Protect شده و امکان یکپارچه سازی سیستم های تشخیص دود این شرکت را درون اجاق گازهای خود فراهم نموده است.

این سیستم تشخیص دهنده قادر است کربن مونو اکسید موجود در محیط را شناسایی کرده و همزمان با پخش آژیر اعلانی را برای اسمارت فون کاربر ارسال نماید تا وی را مطلع کند که اجاق غیر فعال شده است.

گفتنی است Nest Protect به حسگر ویژه ای مجهز شده که با استفاده از دو طول موج نوری آتش سوزی های سریع و آهسته را از هم تفکیک می کند و ساکنان خانه نیز می توانند با استفاده از قابلیت app silence آلارم آن را غیرفعال نمایند. نکته دیگر آنکه چکاپ حسگرهای مورد استفاده در این دستگاه، ارتباط وای فای و اسپیکر آن از طریق موبایل کاربر امکان پذیر است.

Airthings Wave گازهای کشنده رادون را تشخیص می دهد.

۴- Airthings Wave

گاز رادون یکی از دلایل ابتلا به سرطان ریه در افراد غیر سیگاری است و Airthings Wave می تواند به افراد داخل خانه گزارش دهد که چه میزان از این گاز در فضای محیط وجود دارد.
شاید عجیب باشد اما رادون، شش برابر بیشتر از مونواکسید کربن حاصل از سوختن گاز شهری، جان انسان ها را در سراسر جهان می گیرد. سالانه این رقم برای کشور آمریکا 21 هزار نفر اعلام شده است.
بنابراین توجه به این مسئله می تواند بسیار موثر واقع شده و در حفظ جان شما و خانواده تان نقشی اساسی ایفا کند.

چرا ساختمان پلاسکو فرو ریخت؟

یکی از مهمترین پرسش هایی که در مورد حادثه امروز مطرح می شود به دلیل فرو ریختن ناگهانی این سازمان مربوط است. معمولا آتش سوزهای منجر به تخریب کلی ساختمان و فرو ریختن آن نمی شوند و مشابه چنین سقوط بزرگی و ناگهانی را تنها می توان با مواد منفجره و انفجار زمان بندی شده ایجاد کرد.

بنابراین در شرایط فعلی که هنوز ابعاد کلی حادثه توسط کارشناسان بررسی نشده است چند فرضیه کلی در مورد دلایل تخریب ناگهانی ساختمان مطرح است که می توان آن ها در موارد زیر دسته بندی کرد.

1- مقاومت اندک اسکلت فلزی در برابر حرارت

فلز در مقابل حرارت استحکام خود را از دست می دهد و دچار تغییر شکل می شود و پلاسکو به دلیل قدمت زیاد از تکنولوژی های جدید ایمن سازی در مقابل آتش سوزی بی بهره بوده است.

در واقع نسل جدیدی از میل گرد های مقاوم به حرارت و پوشش های ضد حریق (Fire Proof Coating) ابداع شده اند که می توانند از تغییر شکل اسکلت فلزی اصلی ساختمان در چنین حوادثی جلوگیری کنند اما ساختار فلزی پلاسکو با توجه به عمر زیادش از چنین موهبتی بی بهره بوده است و پس از چند ساعت مقاومت در برابر آتش دچار تخریب ناگهانی شده است.

2- استفاده از آب سرد برای مواجه با فلز گداخته و ایجاد تنش حرارتی

تجهیزات آتش نشانی تهران به روز نیست و سال هاست که این مشکل باعث بروز حوادث بسیار و یا تشدید تلفات و خسارات در فجایع شهری می شود.

در سطح جهانی برای اطفای حریق ساختمان های بلند مرتبه از خودروهای آتش نشانی مجهز به تجهیزات مخصوص با قابلیت پوشش دهی طبقات فوقانی و هلی کوپترهای مخصوص اطفای حریق استفاده می شود تا جبهه آتش از بالاترین محل مورد هجوم قرار گرفته و دمای ساختمان از بالا به پایین تدریجا کاهش یابد.

اما در حادثه پلاسکو به دلیل نبود چنین تجهیزاتی و نامناسب بودن عملکرد خودروهای آتش نشانی، آتش در میانه ساختمان با آب سرد اطفا شد و ایجاد تنش حرارتی بر روی اسکلت فلزی که در این محل گداخته شده بود می تواند از دلایل فروپاشی و ریزش ناگهانی ساختمان باشد.

3- وقوع انفجار ناشی از منبع گازوییل

براساس اطلاعات منتشر شده از سوی آتش نشانی یک منبع سوخت گازوییل چند هزار لیتری در این ساختمان وجود داشته که انفجار آن به همراه چند انفجار کوچکتر نیز می تواند از دلایل قابل تصور برای سقوط ناگهانی و تخریب ساختمان باشد.

البته هنوز هیچ یک از این دلایل به شکل رسمی و توسط کارشناسان بررسی نشده اند و برای قضاوت باید تا انتشار گزارش نهایی حادثه پلاسکو منتظر بود.