مقایسه ای میان کاربردپذیری درگاه های پرداخت بانک ها در موبایل

در کشور ما ۲۷ میلیون نفر از طریق موبایل خود به اینترنت متصل می شوند و بدیهی است که عده زیادی از آنها به سراغ سایت بانک ها رفته، به سادگی و با در دست داشتن یک موبایل هوشمند، بخش زیادی از امورات بانکی خود را سر و سامان می دهند. برای همین طراحی درگاه های پرداخت برای موبایل و بهینه سازی آن ها برای ارائه یک تجربه کاربری خوب در این دیوایس ها اهمیت ویژه ای پیدا می کند.

اما سوال اینجاست که از بین این جمعیت، چه تعداد واقعا از نوع طراحی این درگاه ها رضایت دارند؟ در حال حاضر 12 شرکت PSP یا شرکت های ارائه خدمات پرداخت اینترنتی مجوز فعالیت و احداث درگاه اینترنتی را از سازمان شاپرک کسب کرده اند که از لحاظ رابط کاربری، امکانات و تجربه کاربری تفاوت های ریز و درشتی میان شان مشاهده می کنید.

تعداد مشترکین پهن باند سیار در کشور به 27 میلیون نفر می رسد

همین موضوع ما را بر آن داشت که در این مقاله نگاهی به کاربردپذیری این درگاه ها در موبایل ها داشته باشیم، عملکرد مهم ترین این درگاه ها را بسنجیم و ببینیم که تا چه حد در ارائه تجربه ای استاندارد و امن از پرداخت به کاربران موفق بوده اند؟ جای خالی چه امکاناتی در این درگاه ها احساس می شود و چه مشکلاتی توانسته اند که به تجربه کاربر از حضور در این درگاه ها لطمه بزنند؟

برای این منظور درگاه های بانک پارسیان، ملت، پاسارگاد، آسان پرداخت، ایران کیش، سداد و سامان را با هم مقایسه خواهیم کرد.

محیط کاربری، رنگ بندی و نحوه نمایش نوشته ها در صفحه موبایل

درگاه های پرداخت اینترنتی در اصل برای نمایش در مرورگرهای دسکتاپ طراحی شده اند. اما PSP ها وظیفه دارند که نسخه جداگانه و بهینه سازی شده ای را هم برای نمایش در صفحات کوچک تر موبایل و تبلت در نظر بگیرند.

در بحث طراحی اگر چند درگاه را با هم مقایسه کنید متوجه تفاوت های زیادی بین آن ها خواهید شد. در کنار درگاه هایی که به وضوح نسخه ویژه ای را برای مرورگرهای موبایل در نظر گرفته اند، درگاه هایی را هم داریم که ظاهرا بهینه سازی صفحه پرداخت برای موبایل را خیلی ضروری نمی دانسته اند و همین باعث شده که تجربه بسیار بدی از حضور در آن ها داشته باشید.

در طراحی اپلیکیشن ها و سرویس های پرداخت بانکی همیشه تصور غلطی میان توسعه دهندگان وجود داشته و آن هم این بوده که مقوله امنیت پرداخت و کامل بودن فرآیند بر داشتن یک ظاهر زیبا ارجحیت دارد. متأسفانه این موضوع را به وضوح می توانید در بسیاری از اپلیکیشن های بانکی کشور احساس کنید.

نکته مسلم اینجاست که مثل تمام محصولات نرم افزاری، طراحی یک رابط کاربری خوب و جذاب برای خدمات بانکی نه فقط رضایت کاربران را در پی دارد، بلکه می تواند در تجربه کاربری آن ها و سرعت انجام تراکنش ها هم نقش مهمی داشته باشد. خوشبختانه درگاه هایی هستند که توجه ویژه ای به این موضوع نشان داده اند.

شاید به عنوان یک نمونه ممتاز بتوانیم درگاه بانک سامان را مثال بزنیم که از نظر ظاهری یکی از خوش رنگ و لعاب ترین درگاه های بانکی است، رنگ بندی خوبی در آن انجام گرفته و نوشته های آن خوانا و برای نمایش در موبایل بسیار مناسب هستند. از این منظر عملکرد درگاه های پارسیان، ملت، سداد و ایران کیش را هم می توان خوب و قابل قبول توصیف کرد.

اما عجیب این که در مورد درگاه های پر کاربردی مثل آسان پرداخت یا پاسارگاد چنین موضوعی صادق نیست. ضعف طراحی رابط کاربری در درگاه بانک پاسارگاد بیشتر دیده می شود که اهمیت طراحی به طور کامل در آن نادیده گرفته شده. با ورود به این درگاه با یک صفحه سفید معمولی و بی روح مواجه می شوید که نه خبری از رنگ آمیزی و طراحی قالب در آن هست و نه نظمی در نوشته ها و جایگیری آیتم هایش وجود دارد.

آسان پرداخت هم علیرغم این که جزو پرکاربردترین درگاه هاست و عملکرد فنی خوبی هم دارد (که در ادامه به آن می پردازیم) اما از نظر ظاهری می توان گفت که در کنار پاسارگاد نسبت به سایر درگاه از جذابیت بصری کمتری برخوردار است. فونت های ریز و فضاهای زائد جزو مشکلات این درگاه اینترنتی پر کاربرد هستند.

اما اگر بخواهیم که در مورد تمام درگاه ها نظر کلی بدهیم، وضعیت هیچ کدام در سطح ایده آل نیست. در تمامی این درگاه ها به جز پاسارگاد (که ظاهر چندان دلنشینی ندارد) برای جابجا شدن میان فیلدها مجبور به بالا و پایین کردن صفحه هستید، که این کار فرآیند پرداخت را کمی برایتان مشکل می کند.

البته که نحوه نمایش درگاه ها به ابعاد نمایشگر دیوایس هم وابسته است، اما شاید بد نباشد که طراحان این درگاه ها با توجه به افزایش استفاده کاربران از موبایل برای بهینه سازی آن ها برای دیوایس های کوچک توجه بیشتری نشان دهند.

اطلاعات پرداخت

وقتی که از  یک فروشگاه اینترنتی به صفحه پرداخت وجه منتقل می شوید، اطلاعات پرداخت باید در بالاترین قسمت قرار بگیرند؛ جایی که کاملا در معرض دید باشند تا احتمال اشتباه در پرداخت مبلغ به صفر برسد. اما این اطلاعات چه هستند؟

مبلغ پرداخت مهم ترین آن هاست، و در درجه بعدی نام و آدرس اینترنتی شرکت پذیرنده و شناسه پرداخت و موارد دیگر قرار می گیرد. همچنین مهلت زمان باقی مانده از پرداخت را هم باید جزو اطلاعات پرداخت به حساب بیاوریم.

اینجا هم درگاه های مورد بررسی در این مطلب با هم اختلافاتی دارند. مثلا درگاه پارسیان با این که اطلاعات پرداخت را بالای صفحه قرار داده، اما مهلت زمان باقی مانده را به انتهای صفحه و خارج از دید کاربر منتقل کرده که طبیعتا جای مناسبی نیست.

درگاه ایران کیش هم در این زمینه محدودیت عجیبی دارد، آن هم این که نمایش مهلت زمان پرداخت را به طور کامل نادیده گرفته است و شاید بتوان گفت که اصلا محدودیتی برای زمان پرداخت ندارد که عجیب به نظر می رسد.

اما در مقایسه با عملکرد ضعیف ایران کیش، درگاهی مثل سداد را هم داریم که در این زمینه نوآوری به خرج داده و مدت زمان باقی مانده را به شکل شناور به نمایش کاربر در میاورد. در این حالت وقتی که به سمت پایین اسکرول می کنید، نوار شناور زمان هم با شما به سمت پایین می آید تا بدانید که چقدر از زمان پرداخت برایتان باقی مانده؛ خصوصیت خوبی که فضا را برای نظم دادن به رابط کاربری باز گذاشته است.

اما به جز مواردی که ذکر شد، اختلاف زیادی را بین درگاه های دیگر در نمایش اطلاعات مشاهده نمی کنیم.

فیلدهای ورود اطلاعات بانکی

بعد از اطلاعات پرداخت، به فیلدهای ورود اطلاعات کارت می رسیم. در این قسمت دو خصوصیت اهمیت پیدا می کند، یکی این که فیلدها چگونه از هم تفکیک شده اند و دیگری نحوه جابجایی میان آن هاست.

بعضی درگاه ها برای راحتی کاربر فیلد وارد کردن شماره کارت 16 رقمی را به چهار بخش چهار عددی تقسیم کرده اند، بعضی دیگر هم فیلد یکپارچه ای دارند اما بین چهار عدد فاصله می گذارند. اما فکر می کنیم که تفکیک کردن فیلد شماره کارت به چهار بخش خواندن و چک کردن شماره کارت را آسان تر می کند. درگاه های ملت، سامان، سداد و ایران کیش از همین سیستم پیروی می کنند.

بانک پارسیان هم اگر چه فیلد یکپارچه ای را در نظر گرفته، اما بین اعداد فاصله قرار می دهد. اما در مورد آسان پرداخت اینجا باز هم یکی دیگر از ضعف های آن آشکار می شود، آن هم این که شماره کارت در آن به طور پیوسته و بدون علامت فاصله قرار می گیرد. این موضوع می تواند احتمال خطا در ورود اطلاعات را به میزان زیادی بالا ببرد.

اما وضعیت بدتر را در درگاه پاسارگاد مشاهده می کنیم. ظاهرا فیلد وارد کردن شماره کارت در بانک پاسارگاد بی انتهاست و می توانید در آن بیشتر از 16رقم بنویسید، بدون آنکه به فیلد بعدی هدایت شوید. این خصوصیت را شاید بتوان یک نقص فنی بزرگ توصیف کرد که در هیچ درگاه بانکی وجود ندارد.

اکثر درگاه های بانکی وقتی که کاربر اطلاعات قسمتی را وارد می کند، به طور اتوماتیک به فیلدهای بعدی (رمز اینترنتی و CVV2 و کد امنیتی) جابجا می شوند. اما بعضی دیگر را مثل درگاه ایران کیش باید به طور دستی منتقل کنید که یقینا زمان بیشتری از شما خواهد گرفت، و اصلا خصوصیت مطلوبی نیست.

درگاه ایران کیش مشکل عجیب دیگری هم در انتهای فیلدهای ورود اطلاعات دارد، آن هم این که گزینه لغو پرداخت را در اختیار ندارید و برای لغو ناچار به بازگشت به صفحه قبل هستید. با این اوصاف واضح است که درگاه ایران کیش از نظر فنی به بهینه سازی و ارتقای بیشتری احتیاج دارد.

کیبوردهای عددی و کیبوردهای امنیتی

کیبوردها نقش مهمی در تسریع تراکنش ها و حفظ امنیت آن ها ایفا می کنند. وقتی که روی فیلد وارد کردن اطلاعات بانکی اشاره می کنید، طبیعتا از آن جا که تمامی اطلاعات ورودی به شکل عدد هستند بهتر است که در عوض ظاهر شدن کیبورد کامل شاهد بالا آمدن کیبورد عددی یا نام پد باشید.

تقریبا می توان گفت که این موضوع در هیچ کدام از درگاه های بانکی رعایت نشده. بعضی درگاه ها به طور کلی در نظر گرفتن کیبورد عددی برای فیلد اطلاعات کارت را نادیده گرفته اند، اما بقیه موارد هم کیبورد عددی را برای تمام فیلدها ظاهر نمی کنند.

از آنجا که تمام اطلاعات ورودی به درگاه های پرداخت عددی هستند شاید بهتر باشد که سازندگان آن ها سیستم نمایش کیبورد عددی را برای درگاه های خود به یک قابلیت پیش فرض تبدیل کنند.

اما در خصوص کیبورد امنیتی اوضاع کمی متفاوت تر است. همانطور که می دانید، مزیت کیبورد امنیتی در غیر قابل ردیابی بودن آن است. بنابراین وجود آن در درگاه موبایل هم می تواند به اندازه درگاه های دسکتاپ اهمیت داشته باشد.

اما وقتی که از آوردن کیبورد امنیتی به صفحه های کوچک موبایل صحبت می کنیم، نحوه جایگیری، سادگی دسترسی و درشتی عددهای آن برای راحتی کاربر اهمیت زیادی دارد. از این منظر تفاوت های فاحشی را بین درگاه های مختلف می بینیم.

درگاه های ملت، پاسارگاد و سداد به طور کامل کیبوردهای امنیتی را نادیده گرفته اند، که می تواند نقطه ضعف بزرگی برای آن ها باشد. اما خوشبختانه در درگاه های پارسیان، آسان پرداخت، ایران کیش و سامان می توانید آن ها را ببینید.

با این وجود، صرفا داشتن کیبورد امنیتی برای یک درگاه نمی تواند مزیت قلمداد شود. مهم تر از خود کیبورد امنیتی «جایگیری» آن و نحوه کار با دکمه هاست که می تواند از آن در صفحات کوچک موبایل یک وسیله «کاربردی» یا ابزاری «مزاحم و دست و پا گیر» بسازد.

از این بابت بهترین عملکرد کیبورد امنیتی را در درگاه سامان می بینیم. کیبورد امنیتی بانک سامان به طور خودکار ظاهر می شود، نه بر خلاف درگاه های دیگر با فشردن دکمه. نکته دیگر این که کیبورد امنیتی درگاه سامان دکمه های درشت و خوانایی دارد که کار با آن را بسیار ساده کرده. از این منظر شاید کیبورد امنیتی درگاه های ایران کیش و سداد را بتوانیم همرده درگاه سامان بدانیم.

امکانات تسهیل کننده پرداخت

بعضی مرورگرهای موبایل برای ذخیره اطلاعات امکانات متنوعی ارائه می کنند که بعضی از آن ها در پرداخت های الکترونیکی فوق العاده کارآمد هستند. یک نمونه خوب از این امکانات را می توانیم اسکن کارت با دوربین در مرورگر سافاری iOS قلمداد کنیم که به وارد کردن اطلاعات سرعت می دهد.

از بین تمام درگاه هایی که برای این مقاله بررسی کردیم، ظاهرا فقط درگاه سامان و آسان پرداخت از آن در سافاری پشتیبانی می کنند. با توجه به این که تمامی درگاه ها را در شرایط مشابهی مقایسه کردیم به نظر می رسد که طراحان آسان پرداخت و سامان درگاه های موبایل شان را برای پشتیبانی از این خصوصیت بهینه سازی کرده اند. بنابراین این موضوع را می توانیم جزو خصوصیات مثبت درگاه های سامان و آسان پرداخت توصیف کنیم.

مطمئنا خصوصیات دیگری هم هستند که می توانند به تسهیل فرآیند پرداخت کمک کنند، از جمله ذخیره سازی اطلاعات پرداخت در مرورگر که نحوه به کار گیری آن ها به این بستگی دارد که طراحان درگاه های پرداخت بانکی تا چه حد به بهینه سازی آن ها برای پلتفرم موبایل و سازگاری با مرورگرها توجه نشان داده اند.

جمع بندی

همانطور که مشاهده کردید، درگاه های پرداخت بانکی جز در خصوصیاتی کوچک تفاوت چندان بزرگی با هم ندارند. به طور واضح پیداست که اکثر این درگاه ها برای پلتفرم دسکتاپ طراحی شده اند و در بیشتر موارد بهینه سازی کاملی برای نسخه موبایل آن ها انجام نگرفته، و معدود درگاه هایی را می بینید که به لزوم فراهم کردن یک تجربه کاربری خوب از پرداخت در موبایل پرداخته باشند.

تصحیح شیوه جایگیری کیبورد امنیتی، برداشتن لزوم اسکرول کردن به بالا و پایین صفحه و ارائه راه های بیشتری برای وارد کردن سریع تر اطلاعات (همچون اسکن کارت با دوربین در درگاه های سامان و آسان پرداخت ) مواردی هستند که در صورت رعایت در تمامی درگاه ها می توانند تجربه کاربران از پرداخت اینترنتی در موبایل را چند پله ارتقا ببخشند. بنابراین امیدواریم که در آینده شاهد پرداخت بیشتر و بهتر سرویس های ارائه خدمات بانکی به این موارد باشیم.

نظر شما چیست؟ عملکرد کدام یک از درگاه ها را بیشتر می پسندید و فکر می کنید که چه قابلیت هایی می توانند به آن ها اضافه شوند؟ با ما در میان بگذارید.