جنگ هسته ای چه تغییراتی در وضعیت آب و هوایی کره زمین به وجود می آورد؟

زمستان سال 2018؛ چند ماه پس از انفجار آخرین بمب اتمی در شهرهای بزرگ جهان؛ دوره ریزش اتمی اولیه به پایان رسیده اما بحران دیگری بشر را به زانو در می آورد: تغییرات آب و هوایی.

کشاورزان باید به زمستان های سرد و یخبندان های طولانی عادت کنند، چون زیر آسمان شیری رنگ و کم فروغ، دما در روز به نزدیک صفر می رسد و شب ها همیشه زیر صفر خواهد بود. این وضعیت، زمین های حاصلخیز را به دشت های منجمد بدل می سازد.

پیش بینی های اولیه نشان می دهد که برداشت گندم و ذرت طی سال های پیش رو به کمترین میزان خود خواهد رسید و ترس از قحطی و گرسنگی در مقیاس جهانی، همه معادلات کنونی را به هم خواهد زد.

وقوع جنگ اتمی به معنای فاجعه زیست محیطی خواهد بود

اینها، فقط بخشی از مشکلاتی هستند که چند ماه پس از جنگ اتمی در مقیاس محدود و منطقه ای، گریبان جهانیان را می گیرند. جنگی که با برنامه از پیش تعیین شده یا حتی به خاطر اشتباهات کودکانه، می تواند فاجعه ای زیست محیطی را در سطح جهان به وجود آورد و جالب است که هیچکدام از طرفین به این موضوع توجهی نمی کنند.

«اوون برایان تون» محقق دانشگاه کلرادو می گوید تنها انفجار چند بمب اتم در منطقه ای خاص از جهان کافیست تا میانگین دمای سطح زمین تا 10 درجه سانتیگراد کاهش یابد. این اختلاف در مناطق درگیر می تواند بسیار بیشتر باشد.

تصور «زمستان اتمی» در سرتاسر جهان در دوره جنگ سرد بین آمریکا و شوروی سابق به اوج رسید، اما اکنون با بالا گرفتن تنش بین آمریکا و کره شمالی، وقوع جنگ اتمی منطقه ای چندان دور از ذهن نیست.

در کنار تبعات سیاسی، این اختلاف باعث نگرانی قابل توجه دانشمندان اقلیمی شده است. «آلن روباک» از دانشگاه راتگرز و «اوون تون» مدتهاست که در مورد اثرات جبران ناپذیر درگیری اتمی منطقه ای بر آب و هوای زمین هشدار می دهند.

عصر یخبندان جدید

شبیه سازی ها در دهه 1980 میلادی نشان داد در صورت بروز جنگ هسته ای بین ایالات متحده و شوروی سابق، حداکثر دمای تابستان در سرتاسر کره زمین به زیر صفر خواهد رسید.

اگر هرکدام از شهرهای بزرگ جهان مورد اصابت یکی از بمب های اتمی با توان متوسط 15 کیلوتن قرار بگیرند، پیش بینی می شود تعداد تلفات از مجموع کشته های جنگ جهانی دوم هم بیشتر شود.

از طرفی، حمله اتمی به یک شهر بزرگ جهان می تواند آتش سوزی گسترده ای را ایجاد کند که حداقل 5 میلیون تن دود را به قسمت های بالای جو می فرستد و ذرات معلق در این دود، نور خورشید را پراکنده می سازند، به نحوی که بخش زیادی از آن به سطح زمین نخواهد رسید.

«تون» می گوید بر اساس تحقیقات انجام شده، علی رغم روند کنونی گرمایش زمین، چندین انفجار اتمی کوچک باعث تغییرات دمایی قابل توجه در دیگر مناطق کره خاکی و کشورهای بیطرف شده و میانگین دمای کل جهان را حداقل به اندازه 1.25 درجه سانتیگراد کاهش می دهد.

دود حاصل از انفجار اتمی تا سال ها در جو زمین باقی می ماند

ذرات معلق موجود در دود، زمانی که در استراتوسفر زمین جای بگیرند، تا مدت ها در آنجا باقی می مانند. شبیه سازی های «تون» و «روباک» نشان می دهد انفجارهای اتمی شباهت زیادی به فوران های گسترده آتشفشانی یا آتش سوزی های بزرگ جنگلی دارند و اثرات مشابهی را بر جای می گذارند.

به گفته این محققین، انفجارهای اتمی در شهرهای هیروشیما و ناکازاکی، یا بمباران شهر درسدن (Dresden) آلمان در جریان جنگ جهانی دوم، نمونه های واقعی از چنین فجایعی هستند و نشان می دهند جنگ اتمی در مناطق شهری چه نتیجه ای را به بار می آورد.

البته این نتایج فقط در شبیه سازی ها دیده نشده، بلکه مدل های اقلیمی متعدد در مراکز تحقیقاتی آمریکا و اروپا هم سرمایش جهانی و قحطی سراسری را پس از جنگ اتمی منطقه ای نشان می دهند.

«روباک» در مصاحبه اخیر خود می گوید جنگ هسته ای در هر گوشه از جهان، حتی با استفاده از 0.3 درصد توان انفجاری سلاح های اتمی کنونی که در دست کشورهای مختلف قرار دارد، تغییراتی را در اقلیم جهان به وجود می آورد که در تاریخ بشر بی سابقه بوده است.

جنگ منطقه ای، بحران جهانی

«تون» می گوید مهم ترین درسی که از آزمایشات و تحقیقات مختلف می گیریم، این است که پیامدهای جنگ هسته ای فقط به یک نقطه از زمین محدود نمی شود. او می گوید:

حتی اگر کشور بزرگی مثل آمریکا به بخش کوچکی از شبه جزیره کره حمله کند و جنگ هسته ای کوچکی در بگیرد، کشاورزی و اکوسیستم های جهان به قدری تخریب می شوند که قحطی سراسری را شاهد خواهیم بود.

تحقیقات «روباک» نشان می دهند مثلاً جنگ هسته ای محدود بین هند و پاکستان (که دو کشور ابرقدرت هسته ای محسوب می شوند)، کشاورزی در مناطق اصلی چین و آمریکا را به مدت بیش از یک دهه نابود خواهد کرد و در نتیجه تمام جهان با بحران منابع غذایی روبرو خواهند شد.

موضوع دیگری که این محققین را نگران ساخته، درگیر شدن کشورهای بیشتر در این بحران است. کره شمالی با چین و روسیه هم مرز مشترک دارد و به راحتی می توان تصور کرد که انفجار نخستین بمب هسته ای، بسیاری از کشورها را وارد معرکه خواهد ساخت.

به همین دلیل انجمن فیزیکدانان جهان برای جلوگیری از جنگ هسته ای (IPPNW) به تازگی بیانیه ای را منتشر کرده و خواستار پایان یافتن تهدیدات و نابود ساختن تمام بمب های اتمی شدند.

کو گوش شنوا

شاید تصور کنید این همه تحقیق و پژوهش پیرامون تغییرات اقلیمی ناشی از جنگ هسته ای توانسته سران کشورهای مختلف و ابرقدرت های هسته ای را از توسعه، ساخت و انبار کردن سلاح های هسته ای باز دارد، اما چنین نیست.

«روباک» و «تون» می گویند بارها به سراغ وزارت انرژی، وزارت دفاع و وزارت امنیت داخلی آمریکا رفته و هر بار به در بسته خورده اند. در واقع به گفته «روباک»، هیچکس نمی خواهد سرش را از زیر برف بیرون بیاورد و نگاهی به تحقیقات آنها بیندازد.

«تون» در این رابطه می گوید:

از حجم بی توجهی به تحقیقاتمان توسط مقامات دولتی، هم نگران و هم متعجبم. به نظر می رسد افرادی که مسئولیت سلاح های هسته ای و بمب های اتمی را در دست دارند، نسبت به پیامدهای استفاده از آنها کاملاً بی اطلاعند.

«روباک» معتقد است تمام کشورها از جمله ایالات متحده باید سلاح های هسته ای خود را نابود سازند، اما با توجه به تنش های کنونی در سطح جهان، چنین آرزویی هیچگاه محقق نخواهد شد.

پیمان منع تسلیحات هسته ای

در تاریخ هفتم جولای امسال (شانزدهم تیر ماه) پیمان جدید منع تسلیحات هسته ای در مجمع عمومی سازمان ملل مطرح شد و به تصویب رسید. در پایان این مذاکرات، 122 کشور از جمله جمهوری اسلامی ایران به نفع این معاهده رأی دادند، اما تمام کشورهای دارنده سلاح هسته ای و اعضای ناتو (به جز هلند که رأی مخالف داد) در این رأی گیری شرکت نکردند.

بر اساس این معاهده الزام آور، تمام کشورهای جهان باید از توسعه، آزمایش، تولید، انبار، انتقال، استفاده، و حتی تهدید به استفاده از سلاح های هسته ای دست بردارند، ضمن اینکه کشورهای دارنده چنین تسلیحاتی باید در زمان بندی مشخص زرادخانه های اتمی خود را نابود سازند.

آیا پیمان منع تسلیحات هسته ای به تصویب می رسد؟

جالب است که آمریکا، این معاهده را اقدامی انحرافی و ساده انگارانه می داند. با این حال، جلسه رأی گیری نهایی این طرح در تاریخ 29 شهریور در سازمان ملل برگزار خواهد شد و در صورت تصویب، می تواند یکی از نگرانی های اصلی جهانیان را از بین ببرد.

به هر حال، «تون» و «روباک» منتظر منابع دولتی نیستند و به تازگی توانستند 3 میلیون دلار بودجه را از طریق پروژه انسان دوستانه «داستین موسکوویتز» (یکی از مؤسسین فیسبوک) برای ادامه تحقیقاتشان دریافت کنند.

آنها امیدوارند با استفاده از این بودجه، مدل های کامپیوتری خود را دقیق تر نموده و اطلاعات بیشتر و بهتری را در اختیار جهانیان قرار دهند؛ شاید سردمداران کشورهای اتمی متوجه شوند که با انفجار تنها یک بمب، تمام مردم دنیا باید تا مدت ها تاوان ماجراجویی نظامی آنها را پس بدهند.