پیام‌رسان‌های ایرانی، پرچالش و بی‌حامی

چه کسی فکرش را می‌کرد که روزی یک شبکه پیام‌رسان خارجی به اسم تلگرام 70 درصد از پهنای باند اینترنت کشورمان را در اختیار بگیرد؟ و یا اینکه بازار شبکه‌های اجتماعی ‌که به وب 2 مشهور شدند به این سرعت از تب و تاب بیفتد و شبکه‌های پیام‌رسان جای آن را بگیرند؟ بازار داغی که این پیام‌رسان‌ها امروزه دارند موجب شده تا بسیاری از تولیدکنندگان داخلی نیز به فکر راه‌اندازی برنامه‌های مشابهی بیفتند. تکاپوی برنامه‌نویسان و توسعه‌دهندگان برنامه‌های موبایلی داخلی برای به دست گرفتن بازار پیام‌رسان‌ها به پیش از ظهور تلگرام در ایران بر‌می‌گردد. زمانی که برنامه‌هایی مثل وایبر و ویچت در ایران گل کرده بود.

برخی از پیام‌رسان‌های داخلی با هدف گرفتن بازار تلگرام وارد کارزار رقابت شده‌اند

از همان زمان و با ساخت برنامه‌هایی مثل ساینا، تلفن، سلام و... تا به امروز که تعداد این پیام‌رسان‌ها بسیار زیاد شده، هیچ‌گاه نقش تلگرام و برنامه‌های مشابه خارجی در بازار ایران کمرنگ نشد. شاید بتوان گفت در این میان برنامه‌هایی که مشغول به کپی‌برداری عینی و مو به مو از عناوین محبوب خارجی شدند، موفقیت بیشتری نسبت به سامانه‌های جدید داشتند.

وزیر ارتباطات نیز در نشست خبری بیست و سومین نمایشگاه مطبوعات درباره پیام‌رسان‌های داخلی گفت: «صداوسیما و دیگر سازمان‌های دولتی می‌توانند نقش بسیار مهمی در ترویج استفاده این شبکه‌ها باشد و در ضمن حمایت از این پیام‌رسان‌ها در دستور کار دولت و شورای عالی فضای مجازی قرار گرفته است.» فردای این نشست هم توییتی تامل برانگیز درباره حمایت ویژه دولت از این برنامه ها در صفحه شخصی خود منتشر کرد که نشان از اهمیت این موضوع برای دولت دارد.

مشکلات متعددی پیام‌رسان‌های داخلی را مورد هدف قرار داده‌اند: قوانین دست‌وپاگیر، هزینه‌های کسب و کار مالیاتی (برخلاف شبکه‌های پیام‌رسان خارجی)، عدم اعتماد مردم به آنها و شایعه اتصال به مراکز حاکمیتی از جمله این موارد هستند.

شرکت دانش بنیان بیسفون حمایت‌های دولتی را کمترین مطالبه این شرکت می‌داند و به دیجیاتو می‌گوید:

تیم پشت بیسفون پلاس خوشبختانه امروزه با گذر زمان از فعالیت مستمر آنها مشکلات مالیاتی و... را ندارد. مسئله حمایت‌های دولتی در بین خیلی از پیام‌رسان‌ها مطرح است ولی شاید در حیطه شرکت‌های خصوصی این حوزه این موضوع کمتر به چشم بیاید. کمک‌های مالی که وعده‌های آن داده شده بود یا به ما نمی‌رسد و یا آنقدر ناچیز است که دردی از مشکلات این صنف دوا نمی‌کند. مشکلات مشترکی در همه این اپلیکیشن‌ها به طور یکسان وجود دارد که مهم‌ترین آن برای ما عدم اعتماد مردم است. با وجود رمزنگاری‌های پیشرفته‌ای که در این زمینه در پیام‌رسان‌ ما صورت گرفته بازهم شایعه رصد شدن پیام‌های کاربران وجود دارد که جلب اعتماد آنها هم کار دشواری است.

مدیران این شرکت با اشاره به اینکه پیام‌رسان‌ها نباید کپی برداری از موارد مشابه خارجی باشند، معتقد هستند که باید فعالیت متفاوتی را در برابر نمونه‌های خارجی رقم زد، هرچند که در کنار هزینه‌های بسیار، برگشت مالی چندان قابل توجهی هم وجود ندارد:

نظارت‌های دست‌وپا گیری بر جلوی کار اپلیکیشن‌های پیام‌رسان ایرانی وجود دارد که در نمونه‌های بین‌المللی آن نیست. این موارد گاها ضربه بسیار بزرگی را به ما زده‌اند، به عنوان مثال سرویس کانال که امروزه بسیار فراگیر شده برای اولین بار توسط ما مطرح شد ولی با تاخیری چند ماهه برای گرفتن مجوز آن روبرو شدیم که منجر شد این طرح فقط چند روز زودتر از تلگرام به جریان بیفتد و طبیعتا آنطور که باید دیده نشد. تهدیدات دولتی و نظارت‌های زیاد و عدم همکاری رسانه‌ها و برخی بانک‌ها با پیام‌رسان‌ها نیز از دیگر مشکلاتی است که در این راه گریبانگیر ما بوده‌اند.

بازخورد مالی پیام‌رسان‌ها نسبت به هزینه آنها مبلغ چندان زیادی نیست

بیسفون وارد شدن برندها و افراد مشهور را به پیام‌رسان‌های داخلی امری خوش یمن ‌می‌داند و باور دارد که در این راستا باید تلاش بیشتری از سوی پیام‌رسان‌های بومی صورت بگیرد: «سرعت اطلاعات در سرورهای اپلیکیشن‌های داخلی به علت داشتن سرور داخلی بسیار بالاست و می‌تواند خدمات بسیار مطلوبی را برای این افراد و سازمان‌ها فراهم آورد.»

در همین رابطه «رسول کاظمی»، مدیر شرکت روی خط مدیا که صاحب اپلیکیشن «آی‌گپ» است، ضمن اعلام خبر پیوستن وزیر ارتباطات به این سامانه به دیجیاتو می‌گوید:

اسامی پیام‌رسان‌های ملی در فهرست سایت‌های نیم‌بهای ترافیکی هیچ یک از اپراتورها و ISP ها قرار ندارد و حمایت داخلی از ما هیچ‌گاه عملی نشده است. رسیدگی به پیام‌رسان‌های خارجی در حدی صورت می‌گیرد که سرورهای تلگرام را به ایران می‌آورند و از اینکه مردم از وایبر به آن کوچ کرده‌اند استقبال می‌شود. این اتفاق در حالیست که ما باید هزینه سنگین سرورها و مسائل جانبی مرتبط با کارمان را تمام و کمال خودمان پرداخت کنیم و تمهیداتی برای ما صورت نمی‌گیرد. از آن سو روزنامه‌ها و رسانه‌ها هم اخبار ثانیه به ثانیه اپلیکیشن‌های بین‌المللی را بازتاب خبری می‌دهند و مسائل مربوط به موارد داخلی پوشش داده نمی‌شود.

وی از استقبال خوب مردم از پیام‌رسان‌های بومی که کارشان درست و بی‌نقص باشد خوشحال است و اعتقاد دارد مسئله اعتماد مردم به اپلیکیشن‌های داخلی قابل حل است:

اگر کاربرانتان هوشمند باشند و به آنها درباره جزییات پیام‌رسان خود اطلاع‌رسانی کنید قطعا نتیجه مثبتی در پی خواهد داشت. به عنوان مثال سرویس ما به صورت کاملا اپن سورس و کاملا رمزنگاری شده به مردم ارائه شده و حتی جایزه‌ای برای شکستن قفل آن در نظر گرفته شده تا اطمینان خاطر را درباره امنیت سامانه به کاربران دهد. این موارد باعث شده که استقبال کاربران بدون هزینه تبلیغات اضافه نسبتا قابل توجه باشد.

بسیاری از محتواهای تولید شده فارسی در بین کانال‌های تلگرامی گم می شود

موضوع بومی‌سازی تکنولوژی‌های متنوع فناوری مسئله‌ایست که موافقان و مخالفان بسیاری دارد. فارغ از اینکه حق با کدام یک از طرفین است باید این نکته را مد نظر داشت که گستردگی استفاده از پیام‌رسان‌ها منجر شده تا بسیاری از محتواهای ارزشمند فارسی در لابه‌لای کانال‌های این برنامه گم‌شده و در محیط اینترنت هم قابل جستجو نباشد. دوران وبلاگ‌نویسی و یا نوشتن در شبکه‌های اجتماعی به کانال‌نویسی تبدیل شده و شاید بهتر باشد تفکیکی بین این دو به وجود آورد تا این محتواها به همین راحتی از بین نروند.

پیام‌رسان‌های داخلی از دیرباز در ایران حضور داشتند ولی ذره ذره رو به تعطیلی پیش رفتند. فعالیت امروزه آنها به چند اپلیکیشن خاص محدود شده که اگر حمایت‌های لازم از آنها صورت نگیرد احتمالا آنها هم در نهایت به سوی تعطیل شدن پیش خواهند رفت. استفاده از این پیام‌رسان‌ها از جهات گوناگونی چون امنیت بیشتر داخلی، خارج نشدن ارز از ایران، کمک به بدنه اقتصادی کشور و... مفید بوده و جدی‌تر گرفتن آنها به ویژه با ظهور بخش خصوصی در این حوزه‏، بیشتر از پیش احساس می‌شود.