به بهانه سالگرد نخستین پرواز تجاری؛ نگاهی به تاریخچه هواپیمای مافوق صوت کنکورد

چهل و دو سال پیش در چنین روزی و به طور همزمان دو هواپیمای مافوق صوت مسافربری کنکورد نخستین پروازهای خود با مسافرین معمولی را از فرودگاه های هیترو لندن و شارل دوگل پاریس به مقصد کشورهای بحرین و برزیل انجام دادند. این روز به عنوان سرآغاز عصر جدیدی در صنعت حمل و نقل هوایی مسافری به حساب می آمد، اما همه چیز به آن خوبی که تصور می شد پیش نرفت.

هواپیماهای مافوق صوت پیش از تاریخ مذکور نیز وجود داشته اند، اما کنکورد به طور رسمی نخستین هواپیمای مافوق صوت مسافربر جهان به حساب می آید که توانست با رسیدن به سرعت شگفت انگیز ۲۱۷۰ کیلومتر بر ساعت،‌ زمان سفرهای هوایی میان نقاط مختلف را به بیش از نصف کاهش دهد.

قرارداد مشترک ساخت یک هواپیمای پهن پیکر مافوق صوت به طور رسمی در سال ۱۹۶۲ میان دو دولت انگلیس و فرانسه و تنها ۱۵ سال پس از آن که «چاک ییگر» برای اولین بار توانست با هواپیمای خود دیوار صوتی را بشکند به امضا رسید. لازم به ذکر است که تقریباً همزمان با این قرارداد دو ابرقدرت آن زمان یعنی آمریکا و شوروی نیز تلاش های خود در این زمینه را آغاز نمودند.

در این میان چالش های بسیار بزرگی پیش روی طراحان و مهندسین قرار داشت. آنها می بایست موتور جتی را دو بار قدرتمند تر از هر نمونه ای که تا آن روز تولید شده بود بسازند. بدنه چنین هواپیمایی نیز می بایست بسیار مستحکم تر از تمام پرنده های مسافربر بزرگ در آن زمان می بود.

در اصل چالش اصلی در این میان طراحی بدنه بود و همین برتری فرانسوی ها در ارائه بهترین طرح بود که سبب شد کنکورد بتواند سایر رقبای خود را کنار بزند. گرچه روس ها با کمک جاسوس های خود به بسیاری از اطلاعات فنی پروژه مورد بحث دست یافتند و توانستند نمونه اولیه نخستین هواپیمای پهن پیکر مافوق صوت دنیا یعنی «TU-144» را به پرواز درآورند. همان طور که از تصویر مشخص است، این پرنده شباهت بی چون و چرایی به کنکورد داشت.

آمریکایی ها چند سال بعد از رقابت کنار کشیدند و مصادف با نمایشگاه هوایی پاریس در سال ۱۹۶۹ دو رقیب اروپایی برای نمایش توانایی های خود به پرواز درآمدند. در مقابل دیدگان ۲۰۰ هزار نفر کنکورد توانست از پس پرواز آزمایشی و انجام مانورهای سنگین خود برآید، اما رقیب روسی اش یعنی TU-144 دچار حادثه شد و سقوط کرد.

گرچه بسیاری خطای خلبان را علت سقوط عنوان کردند، اما این مسئله در کنار برخی مشکلات فنی دیگر سبب شد که شوروی از رقابت با کنسرسیوم فرانسوی-انگلیسی عقب بماند و کنکورد با سرعت به سمت نهایی شدن پیش برود.

بالاخره در روز ۲۱ ژانویه ۱۹۷۶ هواپیمای مافوق صوت مسافربری کنکورد سرویس دهی خود را به طور رسمی آغاز کرد. به علت گران و پرهزینه بودن این هواپیماها، بسیاری از ایرلاین های دنیا از خرید کنکوردها منصرف شدند و تقریباً همه ۱۶ فروند تولیدی در دو کشور فرانسه و انگلیس به کار گرفته شدند. بیشتر پروازها نیز بین اروپا و آمریکا انجام می شد. هر پرواز مافوق صوت میان لندن تا نیویورک تنها ۴ ساعت به طول می انجامید.

به مرور زمان و آغاز پروازهای تجاری مشکلات جانبی این پهن پیکر فوق سریع نیز شروع به خودنمایی کرد. صدای تولیدی موتورهای جت غول پیکر هواپیمای مورد بحث، به خصوص در زمان بلند شدن از زمین واقعاً وحشتناک و آزار دهنده بود.

مشکل دیگر مربوط به هزینه های بسیار بالای تعمیر و نگهداری کنکوردها و در نتیجه قیمت بالای تمام شده بلیت برای مسافران بود که سبب می شد تنها قشر مرفه امکان استفاده از آن را داشته باشند.

هواپیماهای مسافربری با شکوه فرانسوی-انگلیسی علی رغم تمام موانعی که به آن اشاره شد تا سال ۲۰۰۰ به پروازهای خود ادامه دادند. اما سقوط یک فروند از آن تنها یک دقیقه پس از بلند شدن از باند فرودگاه پاریس و مرگ بیش از ۱۱۰ نفر در این حادثه ضربه بزرگی به اعتبار آن وارد کرد.

پس از بروز تراژدی مورد اشاره، به تدریج پروازهای کنکوردها کاهش یافت و در نهایت در ۲۴ اکتبر سال ۲۰۰۳ (۲ آبان ۱۳۸۲) آخرین هواپیمای مسافربری مافوق صوت روی باند فرود آمد و برای همیشه به آشیانه منتقل شد.

با این همه اما به نظر می رسد قرار نیست مافوق صوت های مسافربری برای همیشه به تاریخ بپیوندند، چرا که در حال حاضر دولت ها و کمپانی های خصوصی متعددی در حال کار روی تولید نسل جدید این پرنده ها هستند. هواپیماهایی که با توجه به پیشرفت های تکنولوژیک فعلی بعید است تجربه نه چندان موفق کنکورد را تکرار نمایند.