نخستین حاکم مریخ چه کسی خواهد بود

پیشرفت های فناوری به حدی رسیده که انتظار می رود سال آینده نخستین گروه از مهاجران عازم مریخ شوند، در این میان سوالی که ذهن برخی را به خود مشغول کرده این است که نحوه اداره این سیاره چگونه خواهد بود.

ایلان ماسک در یازدهم مارس ۲۰۱۸ طی فستیوال SXSW از عزم خود برای ارسال نخستین سفینه بین سیاره ای به مریخ در نیمه اول سال ۲۰۱۹ خبر داد.

اگرچه بسیاری ماسک را با ایده های بلندپروازانه می شناسند اما موسس شرکت های بزرگی نظیر «تسلا»، «سولار سیتی»، «اسپیس اکس» و «بورینگ کمپانی» نه تنها از توان مالی و فنی کافی برای رسیدن به چنین هدفی برخوردار است، بلکه با توسعه راکت های چند بار مصرف فالکون ۹ و فالکون هوی قدم های برجسته ای را در این راستا برداشته است.ده سال قبل کسی از قابلیت سفر به مریخ مطمئن نبود اما در صورتی که ایده های ماسک به تحقق بپیوندد، بشریت در شرف تسخیر سیاره سرخ قرار دارد. با این حال سفر به مریخ و حتی سکونت در آن تنها بخشی از مساله است و نکته مهمتر نحوه شکل گیری جوامع در آنجا، تعیین نهادهای قدرت و سازمان های دیگر است.

سکونت در مریخ

ایده ماسک بر تشکیل یک کلونی از میلیون ها فرد بر مریخ استوار است، البته قبل از آن باید گروهی از افراد جسور و برخوردار از ویژگی های لازم برای آزمایش این پروژه عظیم پیشگام شوند. ماسک درباره این ماموریت می گوید:

این سفر برای افراد پیشقدم به مراتب خطرناک تر از دیگران است. در واقع این ماجراجویی شبیه سفر نخستین افراد به قطب جنوب بوده و به همان اندازه با سختی و حتی احتمال مرگ همراه است.

از سوی دیگر حتی با استانداردهای فرد متمولی نظیر ایلان ماسک، هزینه ۲۰۰ هزار دلاری ارسال هر نفر به فضا بسیار سنگین است. البته این تمام ماجرا نیست و پیشگامان مریخ به جای سیر و سیاحت در این سیاره باید زیرساخت هایی را برای زندگی خود بنا کنند که هزینه های گزاف دیگری را نیز به این پروژه تحمیل خواهد کرد.

در صورتی که مرحله اول با موفقیت همراه باشد در موج دوم مهندسان، پزشکان، دانشمندان و متخصصان دیگری به منظور بررسی بهتر شرایط زندگی مریخ و ارتقای سطح زندگی عازم همسایه زمین خواهند شد.با افزایش تعداد ساکنان مریخ آرام آرام کلونی هایی روی این سیاره شکل می گیرد که شاید شبیه به نیویورک و توکیو نباشد اما طبیعتا آن زمان دیگر افراد به مکانی شبیه به یک ایستگاه کوهستانی راضی نبوده و در پی امکانات بیشتری خواهند بود.

در نظر داشته باشید که تمام مراحل این پروژه توسط یک شرکت آمریکایی و تحت مدیریتی فردی به نام ایلان ماسک صورت گرفته که سازمان های خصوصی و آزادی عمل را از بزرگترین دستاوردهای تمدن بشری می داند.

رقبای فضایی اسپیس اکس

حتی خود ایلان ماسک هم مدعی است که برای سکونت در مریخ شرکت های دیگری هم باید در کنار اسپیس اکس فعالیت داشته باشد.

یکی از رقبای بالقوه در این زمینه آژانس های فضایی دولتی هستند که اغلب از مشکل کمبود بودجه و زیرساخت رنج می برند. بسیاری از دولت های غربی کمتر از ۲۵ درصد از درآمد مالیاتی خود را به اکتشافات فضایی اختصاص می دهند. برای مثال بودجه ناسا در سال ۲۰۱۷ برابر ۱۹.۳ میلیارد دلار بوده که نیم درصد از بودجه فدرال ایالات متحده را شامل می شود.

رقیب دیگر در این زمینه چین است که بودجه ظاهری برنامه فضایی آنها ۳ میلیارد دلار یا ۰.۱ درصد از کل بودجه را شامل می شود، با این وجود مرز بین شرکت های خصوصی و دولتی چین همیشه مبهم بوده و همین مساله برآورد دقیق بودجه آنها را ناممکن می سازد، به عبارت دیگر بودجه واقعی برنامه فضایی چین احتمالا به مراتب بیش از ۳ میلیارد دلار است.

این مجموعه تنها به آمریکا و چین محدود نمی شود و روسیه، اتحادیه اروپا و اخیرا هند نیز بازیگرانی مطرح در صنعت فضایی به شمار می روند.

روسیه به صورت تاریخی یکی از مدعیان اکتشافات فضایی محسوب می شود اما در سال های اخیر به لطف محدود بودن فعالیت های فضایی به دولت، از نوآوری بازمانده است. بودجه این کشور تا حد زیادی به نفت و گاز وابسته است که با ظهور منابع تجدیدپذیر تا حدودی به مخاطره می افتد.

روی کاغذ آژانس فضایی اروپا (ESA) مهمترین رقیب ناسا و اسپیس اکس در پروژه سکونت در مریخ خواهد بود. ESA از ۲۲ دولت عضو اتحادیه اروپا تشکیل شده که مسئولیت مشارکت اروپایی ها در ایستگاه فضایی بین المللی، مدارگرد «مارس اکسپرس» و کاوشگر «رزتا» را بر عهده دارد.

در حالی که آمریکا، روسیه، چین و اتحادیه اروپا در حال تلاش برای ارسال محموله های مختلف به فضا هستند، هند تنها با صرف ۷۴ میلیون دلار مدارگرد خود را راه اندازی کرده است. هزینه پیاده سازی این ماموریت فضایی از بودجه تهیه فیلم «جاذبه» توسط کمپانی «وارنر» در سال ۲۰۱۳ کمتر بوده و این امر نشان دهنده منابع با قیمت مناسبی است که در خدمت پیشبرد فناوری فضایی هندی ها قرار دارد.

چه کسی مالک مریخ خواهد بود

آیا این کشورها منابع و تخصص هایشان را برای سکونت در مریخ با هم به اشتراک می گذارند یا مثل اروپای قرن نوزدهم هرکدام گوشه ای از این سیاره را برای خود برگزیده و نماینده ای را برای نظارت بر آن انتخاب می کنند؟

آیا این کشورها مثل زمین به رقابت نظامی و اقتصادی و کنار زدن یکدیگر روی می آورند؟ ایلان ماسک در این باره می گوید:

به احتمال قریب به یقین دولت مریخ به جای دموکراسی نیابتی به شکل مستقیم خواهد بود که در آن رای مردم تعیین کننده راه حل مسائل خواهد بود. از نظر من این نوع حکومت بهترین گزینه است چرا که فساد را به حداقل می رساند.

اما ماسک چه میزان در رابطه با نوع حکومت مریخ واقع بین است؟ با توجه به اوضاع نه چندان مساعد جوامع بشری روی زمینی که میلیون ها سال ساکن آن بوده اند، به نظر واقع بینی مدیرعامل اسپیس اکس تحت تاثیر دغدغه های او در رابطه با نزدیک شدن به تاریخ موعود قرار گرفته است. از سوی دیگر موفقیت های اخیر اسپیس اکس هم حاصل سرمایه گذاری موسسات و افراد بسیاری است که ممکن است نظری مخالف او داشته و برای پیشبرد اهداف خود، وی را تحت فشار قرار دهند.از میان رقبای فضایی مذکور بسیاری از آنها همین حالا بر سر مناطق مختلف با هم منازعه دارند. برای مثال پکن و واشنگتن در بخشی از اقیانوس آرام به وسعت حدود سه و نیم میلیون کیلومتر مربع موسوم به «دریای جنوبی چین» رقابت نظامی گسترده ای دارند.

از سوی دیگر پکن و دهلی نو از مدت ها قبل بر سر منطقه ای کوهستانی و صعب العبور که هند آن را «زنگنان» و چین «تبت جنوبی» می نامد، بارها مذاکره کرده ولی هنوز هم درگیر مناقشه هستند. تصویر اینکه دولت هایی که بر سر مناطق غیر حاصلخیز و بدون منابع مشخص با هم منازعه دارند، روی مریخ با حسن نیت کامل دولتی دموکرات را تشکیل دهند بسیار دور از ذهن است.

علاوه بر این حتی دولت های پشت آژانس فضایی اروپا هم بر سر مالکیت مناطقی از قطب شمال با هم اختلاف دارند و اخیرا حفاری های نروژ در این ناحیه با نارضایتی دیگر اعضا همراه بوده است.

با توجه به تنگ نظری های این کشورها تصور ایجاد یک دموکراسی پایدار و آرمانی روی مریخ بسیار خوش بینانه به نظر می رسد. حتی اگر ماسک محتمل ترین نامزد برای سوق دادن بشر به سوی مریخ باشد، کانون های دیگر قدرت احتمالا او را کنار خواهند زد.

کسانی که تاریخ نمی خواند، محکوم به تکرار آن هستند

تاریخ مللو از درس هایی راجع به اشتباهات بشر در رابطه با مستعمره سازی و ایجاد جوامع جدید است که درس نگرفتن از آنها به معنی تکرار فجایع گذشته خواهد بود. راه حل اجتناب از این مساله ایجاد جامعه ای است که به دنبال حذف تنوع های ملی، نژادی و مذهبی به هر قیمتی نبوده و معیارهای دموکراتیک را در اولویت قرار دهد.

سکونت در مریخ شاید بلندپروازانه به نظر برسد اما در واقع فرصتی برای همزیستی مسالمت آمیز نژاد بشری از تمام رنگ ها و بسترهای فکری مختلف در چارچوب یک جامعه مدرن است؛ در غیر این صورت تاریخ نشان داده که سرنوشتی جز منازعات طاقت فرسا، جنگ و نسل کشی در انتظار مهاجران مریخ نخواهد بود.