گرمایش جهانی چیست و چگونه باید با این بحران مقابله کرد؟

یخچال‌های طبیعی در حال ذوب شدن هستند. سطح دریاها بالاتر آمده‌. جنگل‌های بارانی در حال نابودیست و طبیعت وحشی نیز به دنبال این وقایع، در حال مرگ است. گرمایش جهانی چنین بلایی به سر کره زمین آورده و اگر جلویش گرفته نشود، با آثار بدتری نیز روبه‌رو خواهیم شد.

تقریبا این موضوع را همه می‌دانند که در واقع مقصر رشد بیش از حد پدیده گرمایش جهانی کسی نیست جز خودمان. در حقیقت با تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای در جو، بستر را برای رشد پدیده گرمایش جهانی آسان کردیم. گفتنی است میزان این نوع گازها نسبت به ۶۵۰ هزار سال گذشته بیشتر شده و اگر تدبیری در پیش گرفته نشود، بدتر نیز خواهد شد.

پدیده گرمایش جهانی باعث تغییر اقلیم کره زمین می‌شود و به دنبال این رویداد، الگوهای آب و هوایی نیز در بلندمدت از مکانی به مکان دیگر تغییر خواهد کرد. با چرخش روزانه کره زمین، گرمای جدیدی دور تا دور زمین پخش می‌شود و در نهایت اقیانوس‌ها نیز نسبت به اثر گرمایشی خورشید تاثیر می‌پذیرند. از طرفی دیگر زندگی موجودات مختلف در هر منطقه جغرافیایی تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی به خطر میفتد.

برای کاستن سرعت پدیده گرمایش جهانی چه کمکی از دستمان بر می‌آید؟ در قبال ایجاد پدیده گرمایش جهانی باید چه کار کرد؟ در ابتدا اجازه دهید به دلیل این پدیده بیشتر بپردازیم و اصلا بفهمیم چرا زمین در حال گرم شدن است.

گازهای گلخانه‌ای: عامل دردسرساز ماجرای گرمایش جهانی

علت نام‌گذاری گازهای گلخانه‌ای برگرفته از پدیده‌ای است که در گلخانه‌ها دیده می‌شود. وقتی نور به درون محیط گلخانه‌ها می‌تابد، محوطه را گرم کرده و سپس با طول موج بیشتر باید از محیط گلخانه خارج شود. ولی به خاطر وجود جدار شیشه‌ای، بخشی از گازها به درون فضای گلخانه برمی‌گردند. به همین خاطر معمولا فضای داخل گلخانه نسبت به محیط بیرون، گرم‌تر به نظر می‌رسد.

پدیده‌ای به همین شکل ولی با مقیاس و ابعادی بزرگتر در سطح کره زمین نیز در حال وقوع است و گازهای شیمیایی متعددی حکم همان جدار شیشه‌ای را ایفا می‌کنند. در این میان دی اکسید کربن، متان و ازن مهمترین گازهای گلخانه‌ای است که توسط دانشمندان کشف شده. به هر اندازه میزان گازهای گلخانه‌ای در جو کره زمین بیشتر شود، میزان گرمای بیشتری نیز در اتمسفر نگهداری می‌شود. این همان پدیده گرمایش جهانی است که همه نگران آثار سو‌ این معضل هستند.

دانشمندان از سال ۱۸۲۴ میلادی از گرمایش جهانی اطلاع داشتند. درست زمانی که جوزف فوریِر (Joseph Fourier) محاسبه کرد اگر کره زمین اتمسفر نداشت، دمایش به مراتب کمتر از چیزی بود که در حال حاضر حس می‌کنیم. اثر گازهای گلخانه‌ای چیزی است که باعث شده شرایط آب و هوایی زمین قابل زندگی باشد. در حقیقت در سناریوی بدون وجود گازهای گلخانه‌ای، زمین ۱۵ سانتی‌گراد خنک‌تر می‌شد.

در سال ۱۸۹۵ سوانته آرِنیوس، شیمی‌دان سوئدی کشف کرد بشر یک عامل اساسی است که موجب افزایش آثار گازهای گلخانه‌ای با تولید دی اکسید کربن می‌شود. ادعاهای آرنیوس باعث شد از صد سال گذشته به این فکر بیفتیم چطور باید جلوی گرمایش جهانی کره زمین را بگیریم.

سطح گازهای گلخانه‌ای در طول تاریخ حیات کره زمین، افت و خیزهای زیادی داشته است.

سطح گازهای گلخانه‌ای در طول تاریخ حیات کره زمین، افت و خیزهای زیادی داشته و در طی چند هزار سال گذشته تقریبا یک نسبت ثابت حفظ شده است. ولی در چند دهه گذشته این تعادل نسبی به هم خورده و زمین بیشتر به سمت گرم شدن میل پیدا کرده. استفاده بی‌امان مردم از سوخت‌های فسیلی و دیگر آلاینده‌ها، تاثیر گازهای گلخانه‌ای را تشدید کرد.

دانشمندان اغلب از واژه «تغییر اقلیم» صحبت می‌کنند و نه «گرمایش جهانی». چرا که شاید یک منطقه جغرافیایی به شدت گرم شود و از طرفی دیگر، مردم در منطقه‌ای دورتر، هوای سردتری را تجربه کنند. چه بسا در یک منطقه، برف و باران بیشتری بیاید. به همین خاطر گرمایش جهانی با تغییر آب و هوای هر منطقه مرتبط بوده و الزاما قرار نیست کل کره زمین به یک باره گرم شود.

تغییرات دمایی مگر طبیعی نیست؟

میانگین دمای جهانی و میزان گاز کربن دی اکسید در طول هزاران سال از عمر زمین نوسانات زیادی داشته. این تغییرات بر اساس موقعیت کره زمین نسبت به خورشید شکل می‌گیرد. به همین خاطر عصر یخبندان در کره زمین تا ابد باقی نماند و زمین به سمت گرم شدن پیش رفت.

این نکته را باید اشاره کنیم در آن دوران آلاینده‌هایی مثل وسایل نقلیه وجود نداشت. به همین سبب طبیعت موجود در کره زمین از یک توازن و تعادل مناسبی برخوردار بود. البته طغیان آتش‌فشان‌ها هر از گاهی بر توازن گازهای گلخانه‌ای تاثیر داشت ولی این اثرات دائمی نبوده و پس از مدتی تاثیرش روی اقلیم زمین از بین می‌رفت. در حال حاضر تولید گازهایی مثل کربن دی اکسید، تعادل طبیعت حاکم بر سیاره‌مان را بر هم زده و در حال حاضر می‌بینیم گرمایش جهانی به یک معضل اساسی برای بقای بشریت تبدیل شده است.

چرا باید گرمایش جهانی را جدی بگیریم؟

شاید بشر بتواند خودش را با تغییرات آب و هوایی تا حدودی تطبیق بدهد ولی اکوسیستم خیر. به همین خاطر یک چالش بزرگ در اینجاست چطور در آینده نزدیک باید از طبیعت در برابر آب و هوای غیر قابل پیش‌بینی حمایت کنیم.

به همین خاطر یک پنل بین‌ دولتی جهت تغییرات اقلیمی (IPCC) در سال ۱۹۸۸ توسط سازمان مترولوژیکال جهانی تاسیس شد تا تغییرات آب و هوایی را بر اساس آخرین اطلاعات علمی ارزیابی کرده و راه حلی ارائه دهند. IPCC هر ۶ سال در میان، ارزیابی مقایسه‌ای را در قالب یک گزارش ارائه می‌کند. همچنین مقالات علمی جالبی نیز توسط اعضای این سازمان نگاشته شده که معضل‌های گرمایش جهانی را به خوبی توضیح می‌دهد. به عنوان مثال در مقاله‌ای به این مقوله پرداخته شده که اضافه شدن ۱.۵ درجه سانتیگراد به میانگین دمای جهانی کره زمین، چه تبعاتی زیان‌آوری به دنبال خواهد داشت.

چگونه جلوی گرمایش جهانی را بگیریم؟ اصلا امکانش وجود دارد؟

اصلا قبول داریم مقصر گرمایش جهانی کسی نیست جز خودِ بشر ولی راه حل چیست؟ چاره‌اندیشی از جنبه‌های اقتصادی، جامعه‌شناسی و حتی سیاسی عوامل مهمی برای برنامه‌ریزی به شمار می‌‌‌رود. اما حتی اگر همین امروز بتوانیم جلوی انتشار گازهای گلخانه‌ای را بگیریم، کره زمین هنوز گرم باقی می‌ماند. بسته به اینکه جوامع مختلف چه چاره‌ای در پیش می‌گیرند، دانشمندان سرسختانه اعتقاد دارند در هر صورت کره زمین تا ۴ درجه سانتی‌گراد افزایش دما خواهد داشت.

در حال حاضر هدف اینست میزان نسبت گازهای گلخانه‌ای حدود ۴۵۰ تا ۵۵۰ ppm ثابت بماند. تنها در این حال است که اکثر تحلیل‌گران معتقدند جلوی تغییرات افسار گسیخته زیست محیطی گرفته می‌شود. هم اکنون این رقم ۳۸۰ ppm گزارش شده. به همین خاطر دیر یا زود ممکن است این میزان از دامنه اطمینان مد نظر خارج شود. IPCC به زبانی ساده اذعان داشته انتشار گازهای گل‌خانه‌ای به جو کره زمین باید بین ۵۰ تا ۸۰ درصد کاهش پیدا کند.

محققین دانشگاه پرینستون سلسله رویه‌هایی را تحت عنوان «رویکردهای ثابت‌سازی» پیشنهاد دادند. بر اساس آنالیزهای محققین این دانشگاه، بشر این قابلیت را دارد طی ده سال آینده با استفاده از تکنولوژی مدرن، انتشار گازهای گلخانه‌ای را در حد قابل توجهی کاهش دهد. بر همین اساس، امریکایی‌ها اعتقاد دارند به جای جلوگیری تغییرات اقلیمی به صورت منطقه به منطقه، رویکردی جهت کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به کار گرفته شود. گفته می‌شود اگر هفت «رویکرد ثابت‌سازی» مطابق انتظارات محققین اجرا شود، تا پنجاه سال پس از اجرای این پروتکل‌ها، گرمایش جهانی چالش خاصی ایجاد نمی‌کند. چرا که میزان گازهای گل‌خانه‌ای در حد ۵۰۰ ppm ثابت خواهد ماند.

بهینه‌سازی انرژی، تولید ماشین آلاتی با مصرف سوخت کمتر، افزایش قابل توجه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی، تولید هیدروژن از منابع قابل تجدید، بیوسوخت‌ها (سوخت‌های گیاهی)، گازهای طبیعی و انرژی هسته‌ای رویکردهایی است که دانشمندان برای ثابت‌سازی گازهای گل‌خانه‌ای در نظر دارند. همچنین این قابلیت نیز روی کاغذ وجود دارد کربن دی‌اکسید منتشر یافته از سوخت‌های فسیلی توسط پروسه‌ای مجددا گرفته شده و در اعماق زمین ذخیره شود. این فرآیند، «جداسازی کربن» (Carbon Sequestration) نامیده می‌شود.

از طرفی دیگر می‌توان روش گذشته را در راستای دیگر روش‌ها به کار گرفت و آن چیزی نیست جز مقابله با تخریب منابع طبیعی یعنی جنگل‌ها. اگر در هر کشور و در هر منطقه‌ جغرافیایی روی این کره خاکی همگی در تلاش بودند جلوی نابودی جنگل‌ها و درختان را بگیرند، شاید مشکل گرمایش جهانی در این حد به یک چالش بزرگ تبدیل نمی‌شد.