تعمیر ناپذیری؛ مشکل بزرگ گجت های کوچک دنیای فناوری

اگر شما هم جزو خریداران نسل اول ایرپادز اپل هستید که در سال 2016 معرفی شدند، احتمالاً تصمیم به تعویض آنها گرفته اید. طبق گزارش های کاربران، شارژدهی باتری این گجت ها پس از دو سال استفاده به حدود 50 درصد مقدار اولیه می رسد. باتری کوچک داخل این گجت که تقریباً 1 درصد باتری آیفون 7 ظرفیت دارد، پس از یکی دو سال استفاده کارآیی خودش را از دست می دهد.

برای بسیاری از کاربران دنیای تکنولوژی این موضوع اهمیت چندانی ندارد. میانگین زمان تعویض گوشی موبایل در این حوزه به حدود 2.88 سال رسیده است، بنابراین چرا ایرپادز را پس از دو سال تعویض نکنیم؟

پاسخ به این سؤال شاید به این سادگی ها نباشد. ایرپادز و بسیاری از گجت های مشابه نه تنها قابل تعمیر نیستند، بلکه راه حل مناسبی برای دور انداختن آنها هم وجود ندارد. در واقع می توان این هدفون های کاملاً بیسیم را نماد بی مسئولیتی شرکت های بزرگ تکنولوژی در برابر محیط زیست، عشق به سود بیشتر و بی توجهی به پسماندهای الکترونیکی دانست.

تعمیر ناپذیری

ایرپادز و بسیاری از هدفون های مشابه به گجت های دورانداختی تبدیل شده اند. تولید کنندگان، مهندسین، طراحان و حتی کاربران به خوبی با محدودیت باتری های لیتیوم یونی کوچک درون تجهیزات الکترونیکی آشنا هستند. طی چند دهه اخیر باتری های لیتیوم یونی به انتخاب اول برای تأمین انرژی ابزارهای قابل حمل بدل شده اند و سازندگان تجهیزات هم الگوی مشابهی را در پیش می گیرند: باتری کوچکی را داخل دستگاه قرار می دهیم، یکی دو هزار بار شارژ می شود و بعد عمرش به پایان می رسد.

اما اپل و دیگر شرکت ها هیچ راهکاری برای تعویض باتری های قدیمی ارائه نمی دهند تا این مشکل اساسی ایرپادز و دیگر هدفون های واقعاً بیسیم را حل کنند و عمر استفاده از آنها را افزایش دهند. «کوین پاردی» از سایت تخصصی iFixit که تعمیرپذیری تجهیزات الکترونیکی را بررسی می کند، در این باره می نویسد:

فهرست ابزارهایی که برای باز کردن ایرپادز نیاز دارید، نشان می دهد حتی خود سازنده هم علاقه ای به تعمیر کردن این دستگاه، ریفربیش کردن آن و فروختنش به افراد دیگر ندارد. هر تلاشی برای باز کردن این وسیله به خراب شدن آن و بلا استفاده شدنش می انجامد.

دلیل این وضعیت، استفاده از مقادیر زیادی چسب بین قطعات است، در حالی که به کار گیری پیچ یا دیگر مکانیسم های اتصال مکانیکی می توانست باز کردن ایرپادز و دیگر ایرفون های بیسیم را ساده تر کند. چسباندن اجزای ایرپادز ظاهر زیباتری به آنها داده اما در مقابل، تعمیرپذیری و تعویض باتری را دشوار ساخته است.

در واقع تعویض باتری ایرپادز خطرناک هم محسوب می شود. سوراخ شدن باتری لیتیوم یونی در زمان باز کردن این هدفون می تواند به آتش سوزی بیانجامد. ایرپادز با اختلاف زیاد پرفروش ترین هدفون بیسیم دنیاست، ولی دیگر شرکت ها هم برای کوچک تر کردن محصولاتشان از همین راهکار استفاده کرده اند، یعنی تعویض باتری آنها هم ممکن نیست. «امبر اشمیت» مدیر مؤسسه غیرانتفاعی Free Geek می گوید «با کوچک تر شدن ابزارها، تولیدکنندگان هم حریص تر می شوند و جان بخشیدن دوباره به تجهیزات الکترونیکی پس از خرابی به کار دشواری بدل می گردد.»

طبق اطلاعات سایت iFixit بالاترین نمره تعمیرپذیری بین هدفون های وایرلس به گلکسی بادز سامسونگ می رسد که امتیاز 6 از 10 را دریافت کرده است. ایرپادز و هدفون بیتس پاوربیتس پرو (ساخت اپل) به ترتیب امتیازی بهتر از صفر و یک را نگرفته اند. اپل ایرپادزهایی با باتری ضعیف را به قیمت 69 دلار به ازای هر گوشی (138 دلار در مجموع) تعویض می کند، اما با پرداخت 20 دلار اضافه می توانید ایرپادز جدید بخرید، و این کاریست که اکثر کاربران انجام می دهند.

دلیل اصلی این سبک طراحی فقط یک چیز است: تعمیرپذیری، سود شرکت را کاهش می دهد. «گی گوردن بیرن» مدیر انجمن تعمیرکاران آمریکا به راحتی نظر خودش را ابراز می کند: «برای آنها همه اش سود است؛ یک محصول دیگر می فروشند.»

جایی برای ایرپادز نیست

اگر ایرپادز یا دیگر هدفون های وایرلس تعمیر نمی شوند و شما هم مجبورید یک محصول جدید بخرید، با قبلی ها چه باید کرد؟ در مورد ایرپادز فقط و فقط یک راه دارید.

تنها راه خلاص شدن از دست ایرپادز قدیمی، استفاده از خدمات ویژه خود شرکت اپل است. یعنی شما می توانید محصول را به سازنده برگردانید تا آنها تصمیم لازم را برای ادامه عمر دستگاه بگیرند. البته خریداران با این کار هیچ اعتبار یا امتیازی دریافت نمی کنند.

ایرپادز به قدری سفت و محکم چسبانده شده که به نظر نمی رسد حتی اپل هم بتواند آنها را تعمیر کند. اپل در مورد ایرپادز تعویضی 69 دلاری به رسانه ها پاسخ نمی دهد که آیا اینها نو هستند یا ریفربیشد. با این حال سیاست های بازیافت قطعات الکترونیکی و چرخه عمر ایرپادز را می توان در سایت این شرکت مشاهده کرد.

باز هم باید به این نکته اشاره کنیم که اپل تنها متهم این داستان نیست، فقط پرفروش ترین محصول را دارد. دیگر سازندگان حتی برنامه ای برای بازیافت هدفون ها ندارند. بدتر اینکه هزاران مرکز بازیافت پسماند های الکترونیکی در آمریکا هم نمی دانند با ایربادهای وایرلس چه کنند. «آماندا لاگرانژ» مدیر عامل شرکت بازیافت «تِک دامپ» در مینه سوتا می گوید:

«معمولاً قطعات الکترونیکی غیر قابل تعمیر را خرد می کنیم، ولی این هدفون ها باتری لیتیوم یونی دارند و خرد کردن آنها خطر آتش سوزی شدیدی را به وجود می آورد.»

بنابراین هدفون های وایرلس را باید به شکل دستی تخریب کرد، که به هزینه اش نمی ارزد و مواد قابل بازیافت حاصل از آن ارزش زیادی ندارند. مشکل دیگر این است که شرکت های بازیافت پسماندهای الکترونیکی نمی دانند چگونه هدفون ها را بدون آتش گرفتن از بین ببرند. اپل ارتباط چندانی با هزاران شرکت بازیافت در آمریکا ندارد و فقط به تعداد معدودی از آنها اطلاع رسانی می کند. بنابراین شرکت هایی مثل «تک دامپ» از این چرخه دور می مانند.

در واقع به گفته لاگرانژ، این شرکت حتی نمی داند کدام مراکز بازیافت پسماندهای الکترونیکی با اپل قرارداد دارند:

«هیچ جای مشخصی وجود ندارد که ما ایرپادها را به آنها تحویل بدهیم و بگوییم ما تجربه کافی برای بازیافت اینها را نداریم. یا اینکه ابزار و راهنمای مربوط به ایرپادها به دست ما نرسیده است، پس شما زحمتش را بکشید.»

اپل فقط قراردادش با شرکت وینسترون گرین تک را اعلام کرده و از ذکر نام دیگر شرکت های طرف قراردادش خودداری می کند. بیشتر بازیافت کنندگان به ویدیوهای iFixit یا دیگر سایت های تخصصی متکی هستند. به گفته لاگرانژ طراحی ایرپادز اصلاً مسئولانه نیست.

مشکل دیگر پسماندهای الکترونیکی، بحث مالی است. حتی زمانی که بتوان ایربادهای بیسیم را به راحتی باز و تعمیر کرد، باز هم این فرایند ارزش استخدام نیروی انسانی را ندارد. حتی شرکت وینسترون هم می گوید بخش هایی از ایرپادز مثل باتری قابل بازیافت هستند، ولی ارزش این قطعه به حدی نیست که هزینه بازیافتش را پوشش دهد. بنابراین اپل مابه التفاوت این هزینه را به وینسترون می پردازد.

مشکل رو به رشد

باید به این نکته هم توجه کنیم که حضور هدفون های وایرلس در بازار فقط سابقه چند ساله دارد. با افزایش محبوبیت این گجت ها شاهد تشدید مشکل پسماند هم خواهیم بود. طی سه ماهه آخر سال 2018 بیش از 12.5 میلیون دستگاه هدفون وایرلس وارد بازار شدند که 60 درصد آنها متعلق به اپل بودند. به همین دلیل در این مقاله توجه ویژه ای به ایرپادز شده است. اپل با اختلاف زیاد، معروف ترین تولید کننده این نوع هدفون هاست و مسئولیت سنگینی را برای بازیافت آنها بر دوش دارد.

حق تعمیر

بازیافت، به ویژه برای آیفون ها، یکی از منابع اصلی محبوبیت اپل طی سال های اخیر بوده است. این شرکت مبلغ قابل توجهی را هزینه می کند تا توانایی بازیافت کامل آیفون ها را داشته باشد. البته که این تلاش ها کافی نخواهد بود. پاردی در این رابطه می گوید:

«آنها به مراکز و آزمایشگاه های جدیدشان می نازند و حق هم دارند. این مراکز نقش کیسه های شنی در برابر سیلاب را ایفا می کنند. بهترین کار این است که محصولات دیرتر به زباله تبدیل شوند.»

خریداران هم مسئولیت دارند تا از سازنده بخواهند طول عمر محصولات را بیشتر کنند، تا گذر این گجت ها دیرتر به مراکز بازیافت بیفتد. ساده ترین راهکار برای حل مشکل هدفون های وایرلس، استفاده از قطعات استاندارد برای ساخت آنهاست تا بتوان به راحتی آنها را تعویض کرد. گوردن بیرن می گوید:

«مردم به تعمیر وسایل خود عادت کرده بودند. در تمام آمریکا مراکز تعمیر دیده می شد. ولی حالا قطعات برای تعمیر وجود ندارد، ابزارها کافی نیستند و حتی راهنمای تعمیر گجت ها نیز به دست آنها نمی رسد.»

همه مسئولند

نیازی نیست که هدفون های وایرلس گجت های دورریختی باشند؛ اگر آنها را به خوبی بسازیم و تعمیرشان ساده باشد، به اندازه همتاهای سیمی خود عمر خواهند کرد، یعنی شاید بتوان یک دهه کامل از آنها استفاده کرد. اگر از شرکت های بزرگ مثل اپل بخواهیم هدفون ها را با هدف ماندگاری و طول عمر بالا بسازند، می توان اثرات مخرب آنها روی محیط زیست را کاهش داد. با افزایش محبوبیت این گجت ها، وظیفه داریم سازندگان را به رعایت استانداردهای بالاتر وادار کنیم.

البته هدفون های بیسیم تنها یک قطعه از پازل بزرگ پسماندهای الکترونیکی هستند. این پسماندها بیشترین رشد را در جهان دارند ولی تا سال 2014 فقط 20 درصد از آنها به درستی بازیافت می شدند. راهکار درازمدت برای این مشکل، تصویب قوانین است تا سازندگان را به برنامه ریزی دقیق در مورد چرخه عمر محصول و تعمیرپذیری آنها وادار سازد. متأسفانه تا آن زمان، فقط خریداران هستند که باید مسئولانه عمل کنند.