تا چه میزان به درمان بیماری ایدز نزدیک شده‌ایم؟
پژوهشگران در چند دهه اخیر برای شناخت بیماری ایدز تلاش‌های بی‌شائبه‌ای داشته‌اند. با این اوصاف آنها همچنان در جست‌وجوی کشف دارویی هستند تا یک بار برای همیشه این بیماری را ریشه‌کن کنند. ایدز هر ساله ...
در دیجیاتو ثبت‌نام کنید
جهت بهره‌مندی و دسترسی به امکانات ویژه و بخش‌های مختلف در دیجیاتو عضو ویژه دیجیاتو شوید.
عضویت در دیجیاتوتازههای تکنولوژی
پژوهشگران در چند دهه اخیر برای شناخت بیماری ایدز تلاش‌های بی‌شائبه‌ای داشته‌اند. با این اوصاف آنها همچنان در جست‌وجوی کشف دارویی هستند تا یک بار برای همیشه این بیماری را ریشه‌کن کنند. ایدز هر ساله به طور متوسط بالغ بر ۷۰۰ هزار نفر را می‌کشد که به هیچ عنوان رقم کمی نیست.
بیماری ایدز به علت سلسله فعالیت‌های ویروس اچ‌آی‌وی (HIV) رخ می‌دهد. به سبب نقص در سلول‌های دستگاه ایمنی بدن، این بیماری تبدیل شده به یکی از مهمترین بیماری‌های پر شیوع جهان که بسیاری از کشورها از جمله ایران، با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. عوارض و قدرت تخریب بیماری ایدز با بیماری‌هایی همچون مالاریا و سل در طول تاریخ برابری می‌کند.
بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO)، ۳۷.۹ میلیون نفر به صورت جهانی به این بیماری هولناک مبتلا هستند و معادل ۲۳.۳ میلیون نفر به درمان‌های ضدویروسی روی می‌آورند که در حال حاضر، بهترین رویکرد برای مبارزه با بیماری ایدز به شمار می‌رود.
در سال ۲۰۱۶ میلادی یعنی سه سال گذشته صرفا ۲.۳ میلیون نفر از این شیوه درمانی بهره می‌برده‌اند. حداقل سازمان آن‌ایدز (UNAIDS) در مقیاس جهانی این گونه برآورد کرده است. با این تفاسیر، این سطح دسترسی به رویکردهای درمانی نباید صرفا محدود به قشر خاصی باشد.
مشکل اینجاست عفونت‌های جدید در هر سن و سالی می‌تواند در بدن بیماران ظهور کند. هر ساله حداقل ۱.۷ میلیون نفر، به آمار کلی اضافه می‌شود که از این رقم، ۱۶۰ هزار نفر را کودکان زیر ۱۵ سال تشکیل می‌دهند.
گلِندا گری، رئیس انجمن تحقیقاتی پزشکی آفریقای جنوبی می‌گوید:
تنها راه برای کنترل یا حذف یک بیماری، واکسیناسیون است. یک واکسیناسیون، ارزان‌تر از هر مداخله درمانی دیگر خواهد بود و ما نیز به این واکسن نیاز داریم چون هنوز به کنترل اچ‌آی‌وی نزدیک نشدیم. در حال حاضر رویکردهایمان چه در سطح ملی و چه در سطح جهانی مدام شکست می‌خورد.
لری کوری، مدیر بخش آزمایش‌های واکسیناسیون اچ‌آی‌وی به موضوع اپیدمی جهانی بیماری ایدز اشاره می‌کند:
ویروس اچ‌آی‌وی همچنان در حال شیوع است. ۵ هزار نفر هر روزه به این ویروس آلوده می‌شوند.
پژوهشگرانی مثل کوری از دهه ۱۹۸۰ میلادی تا کنون روی تولید و توسعه یک واکسن برای درمان ایدز کار می‌کنند و با اینکه پیشرفت‌های چشمگیری تا به امروز دستگیر محققان شده، هنوز کسی نتوانسته ادعا کند که راهی برای جلوگیری کامل بیماری ایدز را یافته است.
چرا تولید یک واکسن برای درمان بیماری ایدز کار سختی است؟
واکسن‌های قدرتمند از حیث درمانی از آنتی‌بادی‌ها برای خنثی‌سازی عفونت‌های ویروسی استفاده می‌کنند اما دانشمندان پی برده‌اند که این رویه برای درمان بیماری ایدز سودمند نیست. چرا که تکثیر ویروس درون بدن به قدری بالاست که این رویه اجازه نمی‌دهد آنتی‌بادی‌ها، فعالیت اثرگذاری داشته باشند. از طرفی دانشمندان در پژوهشی متوجه شده‌اند که زیرشاخه‌هایی از بیماری ایدز در دنیا در حال شیوع است. ویروس اچ‌آی‌وی نوع B اغلب در امریکای شمالی و اروپا و همچنین نوع C در افریقای جنوبی و شرقی بیشتر شیوع دارد.
ویروس اچ‌آی‌وی به گونه‌ای تکامل پیدا کرده که می‌تواند درون سلول‌های به ظاهر سالم، پنهان شود. به همین سبب در اوایل دوره بیماری، پاسخ‌های دستگاه ایمنی سرکوب می‌شود. کوری، یک ویروس‌شناس مشهور توضیح می‌دهد:
اچ‌آی‌وی یک ویروس سرسخت است. چهره‌اش را به روش‌های مختلفی تغییر می‌دهد که پیش از کشف اچ‌آی‌وی، در هیچ نوع ویروسی شاهد نبودیم. این ویروس بسیار باهوش است و از مکانیسم‌های مختلفی برای فرار از دستِ دستگاه ایمنی بدن بهره می‌برد. اثرگذاری اچ‌آی‌وی در بدن به مراتب بیشتر از سایر ویروس‌هاست.
با اینکه از مدل‌های حیوانی در مقیاسی گسترده برای مطالعه روی واکسن ایدز بهره‌برداری می‌شود، داروهای شیمیایی بسیار گران هستند و هیچ تضمینی هم نیست داروها روی انسان‌ها عملکرد مطلوبی داشته باشند. بنا بر گستردگی ژنتیکی این ویروس، اچ‌آی‌وی می‌تواند کاری کند بدن در برابر عفونت‌ها آسیب‌پذیر شود. پس واکسن باید قوی‌تر از چیزی باشد که در امروزه، آن را به عنوان یک پروسه درمانی تعریف می‌کنیم.فعلا دانشمندان این ایده را در سر می‌پرورانند که روی آنتی‌بادی‌هایی متمرکز شوند که در همان بدو ورود ویروس به بدن، اچ‌آی‌وی را شناسایی و از بدن حذف کنند
محققان در تلاش هستند به ساز و کار دستگاه ایمنی بدن بیشتر از پیش، آگاهی پیدا کنند تا بتوان راهی برای مقابله با این بیماری پیدا کنند. فعلا دانشمندان این ایده را در سر می‌پرورانند که روی آنتی‌بادی‌هایی متمرکز شوند که در همان بدو ورود ویروس به بدن، اچ‌آی‌وی را شناسایی و از بدن حذف کنند. نقطه ضعف این ویروس، در همان آسیب‌پذیری‌اش در ابتدای ورودش به بدن موجود زنده است. البته کوری توضیح می‌دهد که ابتدا باید فردی را پیدا کنیم که از چنگال بیماری ایدز رها شده باشد تا بتوان با مطالعه نمونه خونی‌اش، به دنبال ساخت واکسن باشیم. در بیماری‌های عفونی تعداد محدودی از بیماران می‌توانند به روش‌های مختلف خودشان را درمان کنند اما بیماری ایدز؟ فعلا خبری نیست!
الان کجای کار هستیم؟
آزمایش‌های بالینی بسیار گسترده و عظیمی با تمرکز بر کشف واکسن بیماری ایدز در دست اقدام قرار دارد. این دسته از آزمایش‌های علمی از سال ۲۰۰۳ میلادی آغاز شده و با اینکه هنوز واکسنی برای این بیماری مخوف آماده نشده، پیشرفت‌های قابل توجهی در این زمینه حاصل شده است.
بالغ بر ۱۰۰ واکسن مختلف روی انسان‌ها آزمایش شده و بزرگترین دستاورد علم پزشکی در آزمایش RV144 بود که به نام «:مطالعه تایلندی» معروف است. در این مطالعه، برای اولین بار واکسن مورد نظر، نتایج امیدبخشی در بدن موجود زنده نشان داده اما موفقیت این دارو، بیش از حد موقتی بود. شرکت‌کننده‌ها پس از واکسینه شدن، با ۶۰ درصد احتمال کمتر آلوده می‌شدند اما پس از سپری شدن سه سال و نیم، این میزان تا ۵۰ درصد کاهش یافته و رسما با نرخی ۱۰ درصدی مواجه شدیم.
لیندا گِیل بِکِر، رئیس سابق انجمن بین‌المللی ایدز می‌گوید:
امروزه می‌دانیم که واکسیناسیون ایدز، هدفی تحقق‌یافتنی است. مطالعه تایلندی این موضوع را به ما آموخته. ما همچنین راه‌هایی را یافتیم تا آنتی‌بادی‌ها را ایمن‌تر تولید کنیم تا با اتصالی بهتر، ویروس را خنثی کنند.
هم‌اینک ورژن بهتر و اصلاح‌یافته‌ای از مطالعه تایلندی در مقیاسی بزرگتر، در یک مطالعه ۳ مرحله‌ای در آفریقای جنوبی در حال انجام است. دانشمندان امیدوار هستند ریسک عفونت تا حداقل ۵۰ درصد کاهش پیدا کند. نتایج این مطالعه در سال ۲۰۲۱ میلادی به صورت عمومی منتشر خواهد شد.
پژوهش مهم دیگری در ماه جولای سال جاری در دهمین کنفرانس بین‌المللی ایدز در مکزیکو سیتی معرفی شد: توسعه واکسن موزاییکی. علت نام‌گذاری در این موضوع است که واکسن از رگه‌های مختلف ویروسی تشکیل می‌شود.
ثابت شده که واکسن موزاییکی می‌تواند در آزمایش‌های انسانی موثر عمل کند. البته جامعه آماری این پژوهش را خانم‌های آفریقایی تشکیل می‌دهند و در آینده قرار است بررسی‌های متعددی در ایالات متحده، آرژانتین، برزیل، ایتالیا، مکزیکو، پرو، لهستان و اسپانیا روی مردان انجام گردد. کورِی می‌گوید:
موزاییک، بهترین واکسنی است که تا به حال دیده‌ایم و در حفاظت از حیوانات، موفق عمل می‌کند. حالا می‌خواهیم ببینیم آیا واقعا روی انسان‌ها هم جوابگو است یا خیر.
بِکِر که معاونت مرکز اچ‌آی‌وی دزموند توتو را برعهده دارد این چنین فکری را در سر دارد که این واکسن باید تاثیر جهانی داشته باشد؛ البته اگر کارآمدی‌اش ثابت شود. در حالیکه محققین موزاییک به بهره‌برداری جهانی این واکسن خوش‌بین هستند، عده‌ای دیگر انتظارات بیشتری از واکسن ایدز دارند. چرا که ویروس اچ‌آی‌وی داخل بدن بسیار سریع تغییر می‌کند تا در برابر پاسخ‌های دستگاه ایمنی بدن، در امان قرار بگیرد.
واکسن بیماری ایدز باید تاثیر جهانی داشته باشد؛ البته اگر کارآمدی‌اش ثابت شود
واکسن موزاییکی مسیر متفاوت دیگری نیز در بدن خواهد داشت. مسیری که کوری فکر می‌کند به علت بهره بردن از آنتی‌بادی‌های تک‌شکلیِ همسان، شاید جوابگوی نیاز انسان نباشد. کوری پیرامون این عقیده‌اش بیشتر توضیح می‌دهد:
قصد داریم به داده‌ها بیشتر نگاه کنیم و ببینیم کدام یک، رویکردِ بهتری جهت درمان است. شاید هم از هر دو رویکرد استفاده کنیم. به همین خاطر ما فعلا یک رویکرد جایگزین هم در اختیار داریم.
در مقاله‌ای که اخیرا در ژورنال Nature به انتشار رسیده، نویسنده در نتیجه‌گیری مقاله‌اش به این نکته اشاره می‌کند:
در نهایت امر، مطالعاتی پی‌ریزی می‌شوند که به مفاهیم عمده‌ای نظیر کاهش نرخ عفونت در بیماران بیشتر پرداخته شود و آیا واکسن می‌تواند روی این متغیرها تاثیر مفیدی داشته باشد یا خیر. با این اوصاف طراحی مطالعات بالینی همچنان پابرجاست و پیش بردن این دسته از مطالعات به مرحله درمانی می‌تواند در توسعه درمان قطعی ایدز بسیار مفید واقع شود.
آینده ویروس اچ‌آی‌وی در مقیاس جهانی
یافتن یک واکسن موثر بر درمان، حتی با شدت تاثیر موقتی از اهمیت حیاتی در سطح جهانی برخوردار است. بر اساس گفته‌های انجمن خیریه سلامت جنسی جهانی، بزرگترین کاهش در عفونت‌های حال حاضر ایدز می‌تواند بر اساس ترکیب داروهای پیشگیرانه حل شود. یعنی همان روند ضدویروس درمانی که در حال حاضر مردم استفاده می‌کنند را با ترکیب یک واکسن ادامه دهیم.
سازمان در وب‌سایت این گونه توضیح می‌دهد:
کشف یک واکسن اچ‌آی‌وی در عصر جدید، قابل درک‌تر و واقع‌گرایانه‌تر از ده سال گذشته است و اگر خوش‌بین باشیم، پیش‌بینی می‌کنیم تا سال ۲۰۳۰ میلادی حداقل یک نوع واکسن درمان ایدز به مرحله فروش در بازارهای جهانی برسد.
با اینکه بودجه به مراتب بیشتری به تحقیقات پیرامون اچ‌آی‌وی نسبت به سایر بیماری‌های عفونی اختصاص داده می‌شود، کارشناسان متعددی هشدار داده‌اند که این روند سرمایه‌گذاری مداوم می‌تواند تهدید‌آمیز باشد. گرِی بیان می‌کند:
تقریبا تمام نوآوری‌های واکسن‌های مختلف در دسته پابلیک قرار می‌گیرد. شرکت‌های داروسازی و بیوتکنولوژی در کناره جای می‌گیرند.
کوری اضافه می‌کند که سرمایه‌گذاری در این زمینه ریسک بسیار بالایی دارد و تجار از این ماجرا اندکی کناره گرفته‌اند. مطالعه واکسن موزاییکی یک استثنا بوده که حامی مالی این پژوهشِ نیمه خصوصی، شرکت Janssen Vaccines & Prevention است که خود، از موسسه ملی سلامت ایالات متحده و بیماری‌های عفونی و آلرژی تغذیه می‌شود. شرکت مادر نیز توسط مرکز تحقیقات بیماران سرطانی فرد هاتچینسون حمایت مالی می‌شود.
بر اساس تخمین کوری، بیشترین سرمایه‌گذاری پروژه کشف واکسن درمان ایدز در ایالت متحده، نزدیک به ۷۰۰ میلیون دلار به صورت سالانه از دولت و ۲۵۰ میلیون دلار از شرکت Bill & Melinda Gates دریافت می‌کند. کوری اضافه می‌کند:
دولت ایالات متحده و سیاست‌های بشردوستانه‌اش، نیازهای مالی مطالعات متعدد پیرامون درمان ایدز را تقبل می‌کند. حداقل تا نقطه‌ای که ما بتوانیم به توسعه واکسن قطعی بیماری ایدز خوش‌بین باشیم.
سازمان «آن‌ایدز» نیاز فوتی فوری در انجام تحقیقات بیشتر در این زمینه را اعلام کرده. در یک دهه اخیر، سرمایه‌گذارها همچنان مصمم در این مسیر پیش می‌روند و هر ساله مبلغی نزدیک به ۹۰۰ میلیون دلار کمک می‌کنند. با این حال، این رقم کمتر از ۵ درصد از کل منابع مورد نیاز برای درمان بیماری ایدز را فراهم می‌کند. حداقل در بیانیه‌ای در سال گذشته میلادی این گونه حرف به میان آمده:
با افزایش سرمایه‌گذاری پیرامون تحقیقات واکسن اچ‌آی‌وی، تنوع در اختصاص بودجه و جذب بهترین دانشمندان از سرتاسر دنیا به یک موسسه واحد، کشف واکسن قطعی درمان بیماری ایدز در واقعیت قطعا محقق خواهد شد.
برای گفتگو با کاربران ثبت نام کنید یا وارد حساب کاربری خود شوید.