قطع اینترنت با بزرگ‌ترین استارتاپ‌های ایران چه کرد؟
۲۵ آبان ۹۸ تجربه تلخ قطع اینترنت برای یک هفته آغاز شد؛ تجربه‌ای که اثراتش مشخصاً تا مدت‌ها با کاربران عادی و کسب‌وکارهای اینترنتی خواهد بود. شاید بتوان با قطعیت گفت که ضربه‌ی کاری را ...
در دیجیاتو ثبت‌نام کنید
جهت بهره‌مندی و دسترسی به امکانات ویژه و بخش‌های مختلف در دیجیاتو عضو ویژه دیجیاتو شوید.
عضویت در دیجیاتوتازههای تکنولوژی
۲۵ آبان ۹۸ تجربه تلخ قطع اینترنت برای یک هفته آغاز شد؛ تجربه‌ای که اثراتش مشخصاً تا مدت‌ها با کاربران عادی و کسب‌وکارهای اینترنتی خواهد بود. شاید بتوان با قطعیت گفت که ضربه‌ی کاری را در این میان استارتاپ‌های کوچکی خورده‌اند که یا می‌خواهند جذب سرمایه داشته باشند یا در پرداخت حقوق کارکنان خود به مشکل خوردند، اما در این میان، بررسی این موضوع که تجربه قطع اینترنت چه بر سر بزرگ‌ترین استارتاپ‌های ایرانی آورد، یک مسئله‌ی بسیار مهم است که می‌تواند اثرات این تصمیم را به افرادی که کلید قطع اینترنت را به راحتی می‌فشارند، نمایش دهد.
مدیران عامل شرکت‌هایی فعال در حوزه نوآوری که القابی مانند «ژنرال‌های آینده اقتصاد ایران» را یدک می‌کشیدند، در گفتگو با دیجیاتو از تجربه‌های خود در دوره قطع اینترنت می‌گویند.
دیجیکالا
«حمید محمدی»، هم‌موسس و مدیرعامل دیجیکالا در گفتگو با دیجیاتو می‌گوید قطعی اینترنت، شرایط آب‌وهوایی و اثرات جانبی افزایش نرخ بنزین به شکل هم زمان باعث ایجاد چند چالش برای این فروشگاه اینترنتی شد. او اشاره می‌کند که دیجیکالا برخلاف سایر کسب‌وکارهای حوزه تجارت الکترونیکی، لجستیک خود را مدیریت می‌کند و بیشتر مشکلات ناشی از افزایش قیمت بنزین، محدودیت اینترنت و اعتراض‌ها در چند شهر، بر خدمات لایه‌ی لجستیک دیجیکالا اثر گذاشت:
«این مسائل درکنار شرایط آب‌وهوایی باعث شد تا برخی سفارش‌ها با تاخیر به دست مشتری برسد یا اساساً تامین‌کنندگان و فروشندگان دیجیکالا نتوانند کالا را به دست ما برسانند. از سوی دیگر با محدودیت اینترنت، در روزهای اول بانک‌ها نیز با اختلال مواجه شده بودند و همین مسئله باعث می‌شد تا بخشی از مشتریان از خرید منصرف شوند و بخش دیگر، به سراغ مرکز تماس بروند. ما از آن‌ها خواهش می‌کردیم تا گزینه پرداخت در محل را انتخاب کنند تا بتوانند سفارش خود را ثبت کنند. حتی این اختلال بانکی باعث شده بود تا ما در فرآیند پس گرفتن کالاها و بازگشت پول مشتریان با مشکل مواجه باشیم.»
محمدی می‌گوید نکته مهم اینجاست که دیجیکالا به دلایل مختلف زیرساخت‌های حیاتی خود را در داخل ایران نگه‌داری می‌کند و در این بازه زمانی خاص، همه سایت و سرویس‌هایی که سرورهایشان در ایران بود، قابل دسترس بودند. به همین دلیل، دیجیکالا هم برای کاربران در دسترس بود. با این حال او اشاره می‌کند که مشکلات دیجیکالا، از نوع انباشتی است: «اگر تاخیری در ارسال داشته باشیم و به هر دلیل نتوانیم تعدادی کالا را به موقع تحویل دهیم، همین موضوع انباشته می‌شود و تمام سفارش‌ها بعدی هم تحت تاثیر تاخیر قبلی قرار می‌گیرد. همین مسئله باعث شده تا همچنان درگیر مشکلی باشیم که در هفته پیش آغاز شده است.»
مدیرعامل دیجیکالا همچنین به محدودیت اینترنت برای یک هفته اشاره می‌کند و می‌گوید دیجیکالا در شبکه‌های اجتماعی مجموعاً ۲ میلیون مخاطب و دنبال‌کننده دارد و با قطع اینترنت، مهم‌ترین کانال ارتباطی‌اش با مشتریان از دسترس خارج شد: «ما پروموشن‌ها و تخفیف‌ها را در شبکه‌های اجتماعی اعلام می‌کنیم و اطلاع‌رسانی‌های عمومی را نیز انجام می‌دهیم. این مسئله باعث شده بود تا هیچ ارتباطی با مشتریان نداشته باشیم و عملاً فشار مرکز تماس به شدت افزایش کند. وقتی این اتفاق می‌افتد، مشخصاً کاربران بیشتر برای تماس با مرکز ما انتظار می‌کشیدند.»
مشکل دیگری که دیجیکالا به عنوان بزرگ‌ترین فروشگاه آنلاین کشور با آن برخورد کرد، عدم دسترسی به بخش زیادی از ابزارهای اندازه‌گیری در حوزه بازاریابی اینترنتی و دیجیتال مارکتینگ بوده که مبتنی بر ابزارهای گوگل هستند. محمدی می‌گوید عدم دسترسی به همین ابزارها که برای تصمیم‌های مدیریتی حیاتی هستند، یک چالش بزرگ برای این شرکت بوده است. از سوی دیگر بخشی از نیروهای فنی دیجیکالا نیز برای یک هفته بی‌کار بوده‌اند: «۳۰ الی ۴۰ درصد نیروهای فنی به مدت یک هفته کاری برای انجام دادن نداشتند. ابزارهایی که نیروهای فنی و دیجیتال مارکتینگ استفاده می‌کنند ایرانی نیست و مشخصاً نیاز به خطوط بین‌المللی دارد. همین موضوع باعث توقف توسعه برای یک هفته شده بود.»
محمدی در پاسخ به این سوال که محدودیت اینترنت و در نتیجه، اختلال در فعالیت کسب‌وکارهای اینترنتی چه اثری روی فرهنگ خرید آنلاین دارد، توضیح داد که اگر استارتاپ‌ها نتوانند سرویسی پایدار را در اختیار مشتریان‌شان قرار دهند، هم ورود سرمایه‌گذار به این حوزه تبدیل به یک چالش می‌شود و هم فرهنگ خرید آنلاین تغییر خواهد کرد:
«واقعیت این است که اگر استارتاپ‌ها نتوانند سرویسی پایدار و تضمین‌شده در اختیار مشتریان قرار دهند، ورود سرمایه‌گذار به این حوزه، مشکل می‌شود. اتفاقاتی مانند قطع اینترنت قطعاً ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد. همینطور در چنین اتفاق‌هایی می‌تواند اثر منفی بر فرهنگ خرید آنلاین داشته باشد. خرده فروشی آنلاین به یک بستر شفاف و با ثبات نیاز دارد. همین امروز سهم خرده فروشی آنلاین از کل خرده فروشی در کشور بین ۱ تا ۲ درصد است و این عدد نسبت به کشورهای همسایه به شدت پایین است. یکی از دلایل این موضوع، شفاف نبودن بازار و وجود کالای قاچاق است. حالا اگر سیستم پایداری هم وجود نداشته باشد، مردم هم عادت خود به خرید اینترنتی را از دست می‌دهند و هزینه‌ای که باید برای فرهنگ‌سازی انجام دهیم، چندین برابر می‌شود.»
فارغ از محدودیت‌های اعمال شده روی اینترنت، محمدی به سایر اثرات افزایش قیمت بنزین در دیجیکالا نیز اشاره می‌کند و می‌گوید این فروشگاه، ۸۴ هزار کالا از ۱.۷ میلیون کالای موجود در این فروشگاه (۴ درصد) که افزایش قیمت غیرمنطقی داشته‌اند را غیرفعال کرده است؛ محصولاتی که در بازه زمانی یک هفته‌ای در زمان مشابه، ۳۰ میلیارد تومان فروش داشته‌اند. او درباره دلیل و چرایی این موضوع به دیجیاتو می‌گوید:
«دیجیکالا آینه بازار است و ما مسئولیت اجتماعی خودمان می‌دانستیم تا بخشی از راه‌حل باشیم نه بخشی از مشکل. اگر اجازه می‌دادیم تا افزایش قیمت نامتعارف در پلتفرم ما وجود داشته باشد، بازار هم از این موضوع اثر می‌گرفت. تلاش کردیم به آرامش افکار عمومی کمک کنیم. کنترل قیمت‌ها را یک مسئولیت اجتماعی برای خود می‌دانستیم، حتی به قیمت از دست دادن حجم زیادی از فروش. ۸۴ هزار کالا را غیرفعال کردیم چون فروشنده‌ها نمی‌خواستند در بازه قیمتی مشخص محصول را بفروشند. ما نمی‌توانیم به فروشنده بگوییم حتماً باید فروش داشته باشد یا حتماً باید با یک قیمت مشخص فروش داشته باشد. کاری که ما می‌کنیم تعیین بازه قیمتی جهت کنترل قیمت‌هاست. اینجاست که فروشنده تصمیم می‌گیرد در بازه قیمتی تعیین شده، محصول را بفروشد یا آن را غیرفعال کند. همین ۸۴ هزار کالا که غیرفعال شدند، ۳۰ میلیارد تومان در مدت زمان مشابه یک هفته‌ای، فروش داشته‌اند. دیجیکالا از این ۳۰ میلیارد تومان گذشت تا کالاها افزایش قیمت غیرمتعارف نداشته باشند.»
اسنپ
شاید به نظر برسد که کسبوکار اسنپ و سایر تاکسی‌های اینترنتی در دوران قطع اینترنت بین‌الملل بدون مشکل به کار خود ادامه داد اما مسئله اینجا بود که در لایه‌ای که کاربر عادی نمی‌بیند، چالش‌های فراوانی وجود داشت.
«ژوبین علاقبند»، مدیرعامل اسنپ نیز درباره دوره‌ای که گروه اسنپ پشت سر گذاشت به دیجیاتو گفت: «اسنپ یک کسبوکار مبتنی بر بستر اینترنت است که با مختل شدن این شبکه، در ارائه سرویس به مشتریان خود دچار مشکل می‌شود. بخش مهمی از مسئله‌ی ما به عدم امکان استفاده از سرویس‌های آنالیتیکس مرتبط بود. چنین ابزارهایی مشخصاً سهم بسیار زیادی در تصمیم‌گیری‌های ما برای کسب‌وکارمان داشتند که نبود آن‌ها مشکلاتی را ایجاد کرده بود.»
مدیرعامل اسنپ از اُفت کارکرد سرویس‌های تبلیغات دیجیتال این شرکت می‌گوید و همچنین اشاره می‌کند که بخش زیادی از نرم‌افزارهایی که در بخش فنی مورد استفاده قرار می‌گیرد، سرویس‌هایی متن-باز هستند که نمونه داخلی ندارند؛ اگر هم وجود داشته باشند، کیفیت بسیار پایین‌تری دارند: «به همین دلیل در به‌روز رسانی یا ایجاد تغییر در پیکربندی‌های مورد نیاز به اینترنت نیاز داشتیم. بخش‌های فنی نیاز مشخص و زیادی به جستجو در انجمن‌های خارجی برای پیشرفت پروژه‌ها نیاز دارند.»
او همچنین می‌گوید که دسترسی به نصب یا به‌روز رسانی اپلیکیشن iOS مخصوص رانندگان نیز در بازه زمانی محدودیت اینترنت، امکان‌پذیر نبوده است. وی با اشاره به اُفت تعداد سفرها به دلیل مسائل مختلف از جمله استفاده از سرویس‌های نقشه و GPS می‌گوید:
«ما از سرویس‌های خارجی مثل GPS و نقشه استفاده می‌کنیم و از کار افتادن آن‌ها باعث کاهش تعداد سفرها شد. درخواست سفر در هفته گذشته حدود ۱۰ الی ۱۵ درصد کاهش پیدا کرد. بخشی از این کاهش هم به این دلیل بود که مردم دسترسی به اینترنت نداشتند و عده‌ای که کارشان با اینترنت مرتبط بود اصلاً سرکار نمی‌رفتند. از طرفی افت شدید ۶۰ درصدی در کانال‌های جذب آنلاین خود داشتیم. همچنین برخی ویژگی‌های امنیتی ما مثل کپچای ایمیل‌ها، با گوگل کار می‌کرد که این مسئله نیز مشکلاتی را برای ما به وجود آورد و مجبور شدیم موقتاً سطح استاندارد امنیت را تعدیل کنیم و کپچا را برداریم.»
علی بابا
«نیما قاضی»، هم‌موسس علی بابا در گفتگو با دیجیاتو از چالش‌های بزرگ و هزینه‌های مختلفی می‌گوید که این شرکت در یک هفته قطعی اینترنت با آن‌ها درگیر شد. به گفته قاضی، بیشترین مشکلات از غروب شنبه تا پایان شب یکشنبه بوده است: «در این زمان شاهد کاهش فروش علی‌بابا بودیم. مسئله این بود که مردم از فعالیت علی بابا اطلاع نداشتند و از طرفی، قابلیت جستجو نیز برای افراد وجود نداشت تا به سایت علی بابا برسند.»
او می‌گوید یکشنبه شب، علی بابا پیامکی را برای کاربران خود ارسال کرد تا به مشتریان اطلاع‌رسانی کند که سرویس‌هایش فعال است: «بعد از این اطلاع‌رسانی، روند کاری به آرامی به روال عادی برگشت. هرچند در بسیاری از خدمات، افت فروش داشتیم.»
نحوه کسبوکار علی بابا اما به گونه‌ای است که باید پشتیبانی کاملی از مشتریان خود انجام دهد و مشکل اینجاست که همین مشتری، الزاماً در داخل ایران نیست و می‌تواند در یک سفر خارجی نیاز به پشتیبانی پیدا کند. قاضی در همین رابطه می‌گوید: «با محدودیتی که برای اینترنت ایجاد شد، ارتباط خود را با مشتریانی که در ایران نبودند از دست دادیم. برای مثال ما بلیتی را به شخصی فروخته بودیم که حالا در ایران نبود و نیاز به پشتیبانی داشت. برای حل این مشکل، تمهیداتی اندیشیده شد که به واسطه آن توانستیم به مشتریانی که به هر دلیل نیاز به پشتیبانی دارند، خدمات بدهیم.»
او در پاسخ به این سوال که برآورد هزینه و زیان‌های علی بابا در این دوره زمانی به چه رقمی می‌رسد، می‌گوید: «برآورد چنین هزینه‌هایی بسیار پیچیده است چرا که بخشی از هزینه‌ها مستقیم و بخشی دیگر غیرمستقیم یا پنهان هستند که نمی‌توان به راحتی آن‌ها را اندازه‌گیری کرد.» با این حال او می‌گوید که هزینه‌های علی بابا در این دوره میلیاردی بوده است.
اما فارغ از هزینه‌های پنهان و نامشخص، قاضی می‌گوید: «یکی از بزرگ‌ترین ضربه‌هایی که به تیم وارد شده، ایجاد ناامیدی به خصوص در نیروهای فنی علی بابا بوده است؛ تیمی که هنوز به حالت اول خود برنگشته و همین موضوع یک هزینه پنهان بسیار بزرگ برای قطع اینترنت است. بزرگ‌ترین ضربه‌ای که خوردیم این بود که توسعه‌دهندگان ما یک هفته نتوانستند فعالیت داشته باشند. توسعه‌دهندگان از ابزارهای آنلاین خارجی استفاده می‌کنند و از طرفی به جستجو نیاز جدی دارند. همین اتفاق باعث شده بود تا حدود ۱۵۰ نفر از توسعه‌دهندگان ما برای یک هفته، هیچ کاری برای انجام دادن نداشته باشند.»
اما این همه‌ی ماجرا نیست. وقتی سرویس‌های بین‌المللی از دسترس خارج می‌شوند، کاربر مجبور به استفاده از سرویس‌های داخلی می‌شود و از دست دادن «انتخاب»، همان‌چیزی است که شهروند را نسبت به پلتفرم‌های داخلی بدبین می‌کند. هم‌موسس علی بابا می‌گوید که همین مسئله باعث بی‌اعتمادی به خدمات ایرانی می‌شود و برای آینده‌ی استارتاپ‌ها خطرناک است:
«ضربه اصلی با رخ دادن چنین اتفاق‌هایی، مجبور کردن افراد به استفاده از سرویس‌های داخلی است. همین موضوع، آدم‌ها را نسبت به سرویس‌های داخلی بی‌اعتماد می‌کند. وقتی ما یک اتفاق را به عرصه اقتصادی می‌کشانیم، شبهاتی به وجود می‌آید که بنگاه‌های اقتصادی در حال کار سیاسی هستند. از خیلی‌ها این سوال را پرسیدم در این شرایط، چرا از مسیریاب یا پیام‌رسان ایرانی استفاده نمی‌کنید، اما می‌دیدم که به دلیل قطعی اینترنت به سرویس‌های ایرانی هم بی‌اعتمادی شکل گرفته است. با چنین تصمیم‌هایی، یک بی‌اعتمادی عمومی در کل فضای مجازی کشور به وجود آمد.»
او به نکته مهم دیگری هم اشاره می‌کند و می‌گوید که با تصمیم فشردن کلید قطع اینترنت، استارتاپ‌های کشور ممکن است دچار صدمات جبران ناپذیری شوند.
هلدینگ کسبوکار نوین ایرانیان
«علیرضا صادقیان»، مدیرعامل هلدینگ کسبوکار نوین ایرانیان (iiVentures، مالک برندهای نت‌برگ،چیلیوری، تیک۸، دکتر دکتر و سرمیز) در گفتگو با دیجیاتو اعلام می‌کند که در روز ابتدایی قطع اینترنت، در تمام استارتاپ‌های این هلدینگ، فروش بین ۹۰ تا ۹۵ درصد کاهش پیدا کرده است: «بعد از این اُفت فروش، شرایط کم‌کم بهتر شد اما هنوز هم بعد از گذشت چندین روز، شرایط به حالت عادی برنگشته است.»
صادقیان می‌گوید بزرگ‌ترین مشکل در دوره قطعی اینترنت، فقدان یک موتور جستجو بوده است که باعث شده استارتاپ‌های مختلف این هلدینگ، بخش زیادی از درآمدشان را از دست بدهند:
«بخش زیادی از کاربران از طریق جستجو به نیازهای خود می‌رسند و نبود یک موتور جستجو باعث شد تا نتوانیم خدمات خود را به کاربران عرضه کنیم. در واقع بسیاری از کاربران یا از طریق جستجوی برندهای ما یا توسط جستجوهایی با محوریت نیاز خود، به سایت استارتاپ‌های ما می‌رسند. این مسئله یک صدمه‌ی جدی برایمان بود.»
صادقیان نیز اشاره می‌کند که درگاه‌های بانکی در روز ابتدایی ایجاد محدودیت برای اینترنت، قطعی شدید داشتند: «اختلال درگاه‌های بانکی هم به درآمد ما، و هم به اعتماد عمومی نسبت به پرداخت ضربه زد.» او همچنین خبر می‌دهد که در هفته گذشته، بخش زیادی از نیروی کاری iiVentures بی‌کار بوده‌اند: «توسعه‌دهندگان ما به ابزارهای آنلاین خود دسترسی نداشتند و همین مسئله باعث ایجاد مشکلات زیادی در توسعه شد.»
اما نکته مهم‌تری که صادقیان از آن خبر می‌دهد، از کار افتادن سیستم ارسال موتوری در چیلیوری است. او می‌گوید سرورهای این بخش از کسبوکار در خارج از ایران است و اگرچه اینترنت ثابت وصل شده، اما به دلیل محدودیت در اینترنت همراه، پیک‌های موتوری در خیابان بی‌کار هستند و حقوق می‌گیرند. او در پاسخ به این سوال که با وجود همه اتفاقات اخیر، این هلدینگ چه زیانی را متحمل شده، می‌گوید با توجه به هزینه‌های مستقیم و مشکلات بلند مدتی که در آینده پیش می‌آید، زیان قابل مقایسه نیست اما با اعدادی میلیاردی رو به رو هستیم.
مدیرعامل هلدینگ کسبوکار نوین ایرانیان اما در پاسخ به این سوال که چنین اختلال‌هایی در کسبوکار آنلاین با مشتریان و فرهنگ استفاده از خدمات آنلاین چه می‌کند، می‌گوید:
«چنین اتفاق‌هایی کاملاً اعتماد به کسب‌وکارهای آنلاین را از بین می‌برد. امروز اسنپ و تپسی فرهنگی را ایجاد کرده‌اند که دیگر نیازی نیست ما شماره آژانس تلفنی محل خود را داشته باشیم. از طرف دیگر ما در چیلیوری خدماتی می‌دهیم تا نیازی نباشد یک فرد، منو و شماره‌های رستوران‌ها را نگه دارد چون ما کاتالوگ کاملی از رستوران‌های محل را در اختیار فرد قرار می‌دهیم. از سوی دیگر در نت برگ، کسب‌وکارها روی ما حساب باز می‌کنند و پیش خود می‌گویند که ما درصد مشخصی از ظرفیت آن‌ها را پر می‌کنیم. در حالی که با همین اختلال‌ها، چنین اطمینانی از بین می‌رود.»
به گفته صادقیان، کسب‌وکارهای فیزیکی که با استارتاپ‌ها همراه می‌شوند و خدمات‌شان را در اختیار مشتری می‌گذارند، با رخ دادن چنین اتفاقاتی به این نتیجه می‌رسند که نمی‌توان روی شرایط حساب باز کرد و باید بخش آفلاین را تقویت کرد؛ از طرفی مردم هم به دنبال خدمات سنتی خواهند رفت و اطمینان از بین می‌رود: «همه این اتفاقات باعث می‌شود تا کسبوکار آنلاین که می‌خواهد کاربر را به کسبوکار سنتی متصل کند، نتواند هیچ برنامه‌ریزی دقیقی برای آینده‌اش انجام دهد. تکرار این اتفاقات، حتی می‌تواند باعث ورشکسته شدن بازیگران بزرگ این بازار شود.»
هزینه‌های پنهان
نه‌تنها این چند کسبوکار بزرگ، بلکه شاید استارتاپ‌های متوسط و کوچک هم بتوانند در آینده‌ای نه چندان دور هزینه‌های مستقیم مانند اُفت فروش یا بیکاری بخش زیادی از نیروی کار را محاسبه کنند اما هزینه‌های غیرمستقیم و هزینه‌های پنهان، مانند فرصت‌ها و انگیزه‌های از دست رفته، غیرقابل محاسبه‌اند.
بر اساس آماری که متعلق به پایان سال ۹۷ است، کسب‌وکارهای IT محور ۲.۷ درصد از GDP ایران را به خود اختصاص داده‌اند. در سال گذشته، رشد صنعت در ایران منفی ۹.۶ درصد و رشد حوزه IT، معادل ۶.۴ درصد بوده است. همین آمار به خوبی نشان می‌دهد که تصمیم قطع اینترنت و اختلال در فعالیت شرکت‌های حوزه فناوری، به شکل روزانه هزینه‌ای قابل توجه دارد؛ هزینه‌ای که پیش از فشردن دکمه قرمز، باید به آن فکر کرد.
دیدگاه‌ها و نظرات خود را بنویسید
برای گفتگو با کاربران ثبت نام کنید یا وارد حساب کاربری خود شوید.
آنقدر بدم اومده از این همه ریا کاری
آخه لامصبا اگه اینیستا و توییتر وووووو بچه های بد انترنت هستن و ما مردوم رو از راه به در میکنن پس شما ساندیس خورهای ریز درشت چیکار میکنید توش.
ای تو روح بزرگتون تک خورها خوب دوتا پروکسی هم به ما بدید،
سگ خور قول
میدم دوتا فحش هم به آمریکا بدم
به نظر من عزیزان باید سرور های هم در داخل وهم خارج داشته باشند چون یک دفعه آمریکا قطع می کنه یک دفعه داخل برای از نرفتن اطلاعات و نه خوابیدن بهترین راه