انسان در برابر ایدز؛ کجای راه هستیم؟

دهم آذر هر سال مصادف با روز جهانی ایدز است و به ما یادآوری می کند که اپیدمی HIV هنوز پایان نیافته و زندگی میلیون ها نفر را در سراسر جهان درگیر کرده است. برآوردها نشان می دهد ۶۰ هزار ایرانی به این ویروس مرگبار مبتلا هستند و سالانه فقط ۸۰ هزار کودک در دنیا بر اثر ابتلا به آن جان خود را از دست می دهند.

در این مطلب نگاهی به دلیل نامگذاری اول دسامبر به عنوان روز جهانی ایدز ، وضعیت این بیماری در ایران و جهان و روش های درمانی آن پرداخته ایم.

چرا اول دسامبر روز جهانی ایدز است؟

ایده نامگذاری روز جهانی ایدز در آگوست ۱۹۸۷ و توسط دو کارمند سازمان جهانی بهداشت به نام های «جیمز بون» و «توماس نتر» مطرح شد. این دو به واسطه تجاربی که در برخورد با بیماران مبتلا به HIV به دست آورده بودند، ایده خود را با «جاناتان مان»، رییس برنامه جهانی ایدز در میان گذاشتند که با استقبال وی مواجه شد.

صداوسیما و آموزش و پرورش به کمکاری در زمینه آموزش ایدز متهم شده‌اند

مان که سابقه فعالیت در رسانه‌ها را داشت اول دسامبر ۱۹۸۸ را به عنوان روز جهانی ایدز انتخاب کرد چون تصور می کرد که به خاطر گذشته سه هفته از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و فاصله چند هفته ای تا کریسمس با پوشش خوبی از سوی رسانه ها مواجه می شود؛ تصوری که درست هم از آب درآمد.

در دو سال اول تمرکز کمپین جهانی ایدز روی کودکان و جوانان بود و همین عامل باعث شد به خاطر نادیده گرفتن این حقیقت که بیماران مبتلا به ایدز شامل همه گروه های سنی می شوند، مورد انتقاد قرار گیرند. با این وجود در همان سال های اول هم به پاک کردن این ذهنیت که ابتلای به ایدز یک ننگ است کمک بسیاری کرد و آگاهی خانواده ها از آن را افزایش داد.

در روز جهانی ایدز کمپین ها و برنامه های مختلفی با هدف افزایش آگاهی عمومی نسبت به این بیماری و گرامیداشت یاد قربانیان آن برگزار می شود. این برنامه ها با مشارکت دولت ها، سازمان های بهداشت، نهادهای غیر دولتی و شهروندان برگزار شده و طی آن راهکارهایی برای پیشگیری، شناسایی، کنترل و درمان HIV و ایدز ارائه می شود.

برگزارکنندگان این برنامه ها هر ساله موضوعی را برای روز جهانی انتخاب می کنند که پس از مشورت با «برنامه مشترک ایدز و HIV سازمان ملل» (UNAIDS)، سازمان جهانی بهداشت و نهادهای محلی انتخاب می شود. این موضوع سال گذشته «وضعیت خودت را بدان» بود و امسال «جوامع تفاوت‌ها را رقم می زنند» به عنوان تم ۲۰۱۹ انتخاب شده است.

وضعیت HIV و  ایدز در جهان

HIV مخفف عبارتی به معنی ویروس نقص ایمنی انسان است. این ویروس با حمله به سلول های ایمنی باعث عفونت HIV می شود که در مراحل پیشرفته و در صورت عدم درمان به بیماری ایدز یا سندرم نقص ایمنی منجر می شود.

شمار زنان ایرانی مبتلا به HIV رو به افزایش است

بر اساس آمارهای سازمان UNAIDS تا پایان سال ۲۰۱۸ حدود ۳۷.۹ میلیون نفر در دنیا به HIV یا ایدز مبتلا بوده اند. از این تعداد ۳۶.۲ میلیون نفر بزرگسال و ۱.۷ میلیون کودکان زیر ۱۵ ساله هستند.

علی رغم تمامی هشدارها و راهکارهای ارائه شده برای پیشگیری از ابتلا به این ویروس، در سال ۲۰۱۸ بالغ بر ۱.۷ میلیون نفر به جمع مبتلایان به HIV اضافه شده است. در این میان ۱.۶ میلیون نفر افراد بالای ۱۵ سال و ۱۶۰ هزار نفر زیر این سن هستند.

با توجه به دوران نهفتگی طولانی ویروس HIV در بدن انسان، بسیاری از افراد ممکن است به این ویروس دچار شده اما از آن بی خبر باشند. برآوردهای UNAIDS حاکی از این است که در سال گذشته میلادی حدود ۲۱ درصد (۸.۱ میلیون نفر) به دلایل مختلف از مختلف از جمله عدم دسترسی به تجهیزات آزمایشی از ابتلای خود به HIV اطلاع نداشته اند؛ مساله ای که درمان آن را با مخاطره جدی مواجه می سازد.

وضعیت HIV و  ایدز در ایران

ویروس عامل بیماری ایدز نخستین بار حدود چهار دهه قبل شناسایی شد و نخستین مورد ثبت شده آن در ایران به سال ۱۳۶۶ و ابتلای یک کودک شش ساله به HIV برمی گردد.

دکتر «پروین افسر کازرونی»، رییس اداره ایدز و کنترل بیماری‌های آمیزشی وزارت بهداشت، در روزهای اخیر تعداد بیماران مبتلا به ایدز ثبت شده در ایران را از ابتدا ۴۰ هزار و ۵۳۷ نفر اعلام کرد که ۸۲ درصد آنها مرد و ۱۸ درصد زدن هستند.

تخمین های این اداره حاکی از وجود ۶۱ هزار مبتلای زنده در ایران است اما شمار موارد شناسایی شده در قید حیات از ۲۱ هزار و ۶۳۵ مورد فراتر نمی رود. سازمان UNAIDS هم شمار مبتلایان به ایدز در ایران را ۶۱ هزار نفر شامل ۱۵ هزار زن و ۴۵ هزار مرد اعلام کرده است.

تفاوت فاحش ۶۵ درصدی بین ایرانیان مبتلا به این بیماری مهلک با موارد تشخیص داده شده به مراتب از میانگین ۲۱ درصدی در دنیا بیشتر است. ارائه آموزش های مناسب در مدارس و رسانه های عمومی نظیر صدا و سیما می‌تواند به افزایش آگاهی افراد از رفتارهای پر خطر و احتمال ابتلا به ایدز از طریق آنها کمک کند اما دکتر «مینو محرز»، رئیس مرکز تحقیقات ایدز رسانه ملی و هم آموزش و پرورش را به پنهانکاری و عدم اجرای وظایف خود متهم می کند:

پنهانکاری این دو نهاد جوانان و مردم را درگیر آسیب های اجتماعی کرده و آنها را در معرض ابتلا به بیماری های مقاربتی قرار داده است.

«علیرضا رئیسی»، معاون وزیر بهداشت نیز در نشست روز جهانی ایدز اعلام کرد هر زمان این وزارتخانه تصمیم به اطلاع رسانی درست درباره ایدز داشته، سازمان ها و نهادهای بعضا بی ربط با دخالت های خود مانع از آن شده اند.

به گفته دکتر کازرونی ۶۰.۱ درصد از ایرانیان به دلیل اعتیاد تزریقی و ۲۲.۲ درصد از آنها از طریق روابط جنسی پر خطر به دام HIV افتاده اند. آمارهای جدید نشان می دهد سهم ابتلا به این بیماری از طریق رابطه جنسی پرخطر در مقایسه با راه های دیگر رو به افزایش است و شمار مبتلایان زن هم نسبت به قبل بیشتر شده است.

روش های درمان HIV و ایدز

محققان علی رغم سال ها تلاش هنوز درمانی قطعی برای ایدز پیدا نکرده اند اما داروهای متعددی برای کند کردن روند مرگ و میر بر اثر آن کشف شده است. در دهه های گذشته افراد مبتلا به ویروس HIV به سرعت به ایدز دچار شده و جان خود را از دست می دادند، حالا اما درمان HIV به لطف روش های «ضد ویروس پس گرد» (Antiretroviral) پیشرفت زیادی کرده و دیگر ابتلا به HIV به معنی مرگ حتمی به شمار نمی رود.

درمان ضد ویروسی مستلزم مصرف مداوم دارو است اما محققان گام های بلندی برای ریشه کنی این ویروس برداشته اند. در ادامه چندین مورد از درمان های بالقوه HIV و ایدز ذکر شده که کارایی خود را در مراحل آزمایشی ثابت کرده اند.

دو ماه قبل تیمی از پژوهشگران آمریکایی از طریق روش ویرایش ژن کریسپر موفق به نابودی ذخایر خفته این ویروس در سلول ها شدند که به معنی عدم وابستگی بیماران به دارو خواهد بود. تیمی از محققان دانشکده پزشکی Lewis Katz به سرپرستی دکتر «کامل خلیلی» هم با کمک همین تکنیک و به روشی متفاوت موفق به از بین بردن ویروس HIV در ۳۰ درصد از موش های آلوده شدند.

محققان «انستیتوی ملی سلامت ایتالیا» پس از ۸ سال تحقیق موفق به توسعه دارویی شدند که پروتیینی به نام HIV-1 Tat را هدف می گیرد که نقش مهمی در تکثیر ویروس HIV و ابتلای به بیماری ایدز دارد. به گفتن این تیم تحقیقاتی داروی آنها ۹۰ درصد ویروس HIV را به طور کامل نابود می کند. «انستیتو سلامت ملی آمریکا» نیز با همکاری شرکت دارویی «سانوفی» (Sanofi) پادتن جدیدی را تولید کرده اند که به ۹۹ درصد از گونه های ویروس HIV حمله موفق انجام می دهد.

به باور محققان بهترین راه برای غلبه بر ایدز تولید واکسنی برای آن است و به همین خاطر از سال ۲۰۰۳ تا کنون سالیانه صدها میلیون دلار صرف تحقیقات روی تولید واکسن ایدز شده است. نتیجه این تلاش ها تولید و آزمایش دستکم  ۱۰۰ واکسن مختلف است که در بهترین حالت افراد را تا ۳.۵ سال در برابر این بیماری مخوف بیمه کرده اند.

«آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل همزمان با روز جهانی ایدز اعلام کرد در صورت همراهی همه کشورها و جوامع می توان تا سال ۲۰۳۰ بر بیماری ایدز غلبه کرد.