از سرفه تا فلج ارگان‌ها؛ ویروس کرونا چه بر سر بدن می‌آورد؟

چند ماه بیشتر از شیوع کرونا نگذشته اما این ویروس مرگبار از شرق تا غرب دنیا را درنوردیده است. تا امروز نزدیک به ۶۰۰ هزار نفر به کووید-۱۹ مبتلا و حدود ۲۶ هزار نفر قربانی آن شده اند. نهادهای حوزه بهداشت و سلامت تا کنون بارها روی نرخ پایین مرگ و میر مبتلایان تاکید کرده و تاثیر کرونا روی افراد مختلف را به چند دسته تقسیم کرده اند که از شرایط خفیف تا وخیم را شامل می شود. در ادامه این مطلب به بررسی تاثیر ویروس کرونا روی بدن و سطوح مختلف بیماری کووید-۱۹ پرداخته ایم.

آلودگی و دوره نهفتگی

انتقال ویروس کرونا از طریق دهان، بینی یا چشم صورت می گیرد. این ویروس می تواند به صورت مستقیم از طریق هوا وارد بدن شده یا بر اثر لمس محل آلوده به دست منتقل شده و به واسطه لمس صورت از طریق دهان و بینی وارد بدن شود. Sars-CoV-2 در همین زمان می تواند سراغ میزبان بعدی برود اما تا چند روز اثری از خود نشان نمی دهد.

Sars-CoV-2 یا ویروس عامل کویید-۱۹ که صدها برابر کوچکتر از قطر موی انسان است، پس از ورود به بدن به سلول ها حمله و با به دست گرفتن کنترل آنها خود را تکثیر می کند. کرونا پیش از هر کاری سلول های گلو و مجاری تنفسی را تسخیر کرده و آنها را به کارخانه تولید مثل خود تبدیل می کند. این سربازان تازه نفس برای آلوده سازی سلول های دیگر نقاط بدن روانه میدان می شوند.

در مراحل اولیه نشانه های بیماری در فرد ظاهر نشده و همه چیز بی سر و صدا انجام می شود. این بازه که دوره نهفتگی نام داشته و به صورت میانگین ۵ روز به طول می انجامد، شامل بازه قرارگیری اولیه در برابر عامل بیماری‌زا تا ظهور علائم در میزبان است.

بیماری خفیف

به گفته سازمان جهانی بهداشت ۸۰ درصد بیماران کووید-۱۹ تنها دچار علائم خفیف شده و نیاز به درمان تخصصی پیدا نمی کنند. بارزترین علائم عفونت ویروسی در این افراد تب و سرفه است اما شامل درد گلو، سر و کل بدن هم می شود.

تب و ناخوشی شاید آزار دهنده باشد اما نشان دهنده واکنش سیستم ایمنی به عفونت است چرا که ویروس را به عنوان مهاجم شناسایی کرده و با آزاد کردن پروتئین های محلول به نام «سیتوکین» در مورد حضور مهاجمان به تمام بدن هشدار می دهد. در واقع تب و درد جسمانی نشانه اعلام نبرد سیستم ایمنی بدن به ویروس کرونا هستند.

سرفه های ناشی از عفونت کووید-۱۹ خشک و احتمالا ناشی از تحریک سلول های آلوده هستند اما در برخی موارد ممکن است همراه با خلطی باشد که از سلول های کشته شده به دست ویروس تشکیل شده اند.

برخی مطالعات جدید نشان داده اند که علائم کووید-۱۹ در این مرحله گاها با برخی نشانه های سرماخوردگی از جمله آبریزش بینی تطابق دارد. این سطح از بیماری معمولا یک هفته طول کشیده و با استراحت، مصرف مایعات فراوان و داروهای پاراستامول یا استامینوفن درمان می شود.

بیماری شدید

در صورتی که سیستم ایمنی با شدت بیش از حد به ویروس های مهاجم واکنش نشان دهد، کووید-۱۹ شدت پیدا می کند. سیگنال های شیمیایی ارسالی از سوی سیستم ایمنی باعث التهاب می شوند و از اینرو باید به خوبی بالانس شوند چرا که التهاب بیش از حد در سراسر بدن آسیب های جانبی ایجاد می کند. دکتر «ناتانائیل مک درموت» از کینگز کالج لندن در این باره می گوید:

ویروس کرونا با برهم زدن تعادل سیستم ایمنی باعث التهاب شدید می شود اما نحوه اجرای اینکار توسط کرونا برای ما روشن نیست.

یکی از بدترین التهاب ها که در سیستم تنفسی رخ می دهد ذات الریه (pneumonia) است. درون لوله های باریک ریه ها کیسه های هوای کوچکی قرار دارد که محل ورود اکسیژن و خروج کربن دی اکسید از خون هستند. در برخی بیماران کووید-۱۹ که درگیر ذات الریه شده اند، کیسه های ریوی پر از آب شده و فرد دچار تنگی تفس می شود.

پروفسور «کریستین جنکینز»، رییس بنیاد ریه استرالیا تاکید می کند که ذات الریه کووید-۱۹ با موارد رایج این بیماری متفاوت بوده و شدیدتر است. در صورتی که پنومونی شدت پیدا کند پزشکان به استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی متوسل می شوند و به همین خاطر در بسیاری از کشورها بیمارستان ها دچار کمبود این دستگاه ها شده اند. بر اساس گزارش های دولت چین حدود ۱۴ درصد از بیماران مبتلا به کویید-۱۹ به دستگاه تنفس مصنوعی نیاز پیدا کرده اند.

بیماری وخیم

بر اساس برآوردها شرایط حدود ۶ درصد از بیماران مبتلا به کرونا به وخامت کشیده می شود. دلیل وخیم شدن اوضاع این است که سیستم ایمنی از کنترل خارج شده و باعث صدمات جدی در سراسر بدن می شود. در این شرایط بدن تاب مقاومت در برابر ویروس را از دست داده و احتمال مرگ بالا می رود.

در این دسته از بیماران فشار خون به شکل خطرناکی کاهش پیدا کرده و ارگان ها دچار مشکل شده یا به کلی از کار می افتند. طی این شرایط بیمار دچار یک حالت خطرناک پزشکی به نام شوک سپتیک می شود که در اثر بروز عفونت در اندام های مختلف از جمله ریه، شکم یا حتی مغز رخ می دهد. زمانی که شرایط بیمار به این سطح از وخامت می رسد درمان باید در بخش مراقبت های ویژه ادامه پیدا کند.

در ویدیوی زیر که توسط دانشگاه «جرج واشنگتن» تهیه شده نمای سه بعدی از اسکن ریه یک بیمار ۵۹ ساله مبتلا به کرونا به تصویر کشیده شده است. این بیمار چند روز قبل از تهیه این اسکن ها هیچ علایمی از بیماری نداشته اما نواحی زرد رنگ که نشانگر عفونت و التهاب هستند، به سرعت بخش عظمی از ریه را وی تسخیر کردند. پزشکان برای حفظ جان این بیمار وی را به ICU منتقل کرده و به دستگاه تنفس مصنوعی متصل کرده اند.

سندرم دیسترس تنفسی حاد (ARDS) که در اثر التهاب سراسری در ریه ها رخ داده مانع دریافت اکسیژن کافی برای زنده ماندن شده و حتی با از کار انداختن کلیه ها پاکسازی خون را متوقف کرده و به لایه داخلی روده نیز آسیب می زند. دکتر «بهارات پانخانیا» می گوید: «ویروس آنچنان سطحی از التهاب ایجاد می کند که شما را از پای درآورده و چندین ارگان را از کار می اندازد.»

در صورتی که این اتفاق رخ داده و سیستم ایمنی تسلیم شود، ویروس به گوشه گوشه بدن رخنه کرده و صدمات جدی و متعددی را به آنها وارد می کند. درمان در این سطح کاملا تهاجمی شده و شامل «اکسیژن رسانی غشایی برون پیکری» یا ECMO برای کمک به فعالیت قلبی ریوی بیمار می شود. ECMO در واقع یک ریه مصنوعی است که پس از استخراج خون بیمار از طریق لوله هایی ضخیم آنرا اکسیژنه کرده و دوباره به بدن پمپ می کند. به گفته دکتر «علیرضا جهانگیری» فوق تخصص بیهوشی قلب و دانشیار دانشگاه شهید بهشتی ECMO معمولا زمانی وارد جریان درمان می شود که بیمار به دیگر روش ها پاسخ نداده و تا ۸۰ درصد احتمال مرگ دارد.

شوک عفونی در مواردی محدود آنقدر شدید است که ارگان های حیاتی توانایی زنده نگه داشتن بدن را نداشته و بیمار از دست می رود. این اتفاق تلخ تا کنون جان ۲۶ هزار نفر از حدود ۶۰۰ هزار بیمار مبتلا به کووید-۱۹ را گرفته است.

اغلب بیمارانی که قربانی کرونا شده اند یا سن بالایی داشته و یا از عوارض دیگری نظیر مشکلات ریوی رنج می برده اند. نخستین فردی که جان خود را بر اثر کووید-۱۹ از دست داد، یک مرد چینی ۶۱ ساله بود که به واسطه سال ها مصرف سیگار ریه هایش ضعیف شده بودند. وی دچار ذات الریه شدید و سندرم دیسترس تنفسی حاد بود و علی رغم استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی ۱۱ روز پس از بستری درگذشت.

بیمار دوم هم خانمی ۶۱ ساله بود که سطح بیماری وی نیز به سندرم دیسترس تنفسی حاد کشیده شده بود. پزشکان پس از تشخیص این شرایط وی را به دستگاه ECMO متصل کردند اما کاهش شدید فشار خون و شوک سپتیک او را هم به چنگال مرگ سپرد.