پرتو ایکس رازهای قدیمی‌ترین کامپیوتر جهان با قدمت ۲۰۰۰ سال را برملا کرد

تیمی از پژوهشگران «کالج دانشگاهی لندن» توانسته‌اند از رازهای «سازوکار آنتیکیترا»، اولین کامپیوتر جهان و یکی از بزرگترین اسرار فناوری جهان باستان پرده بردارند. پژوهشگران با استفاده از داده‌های تصویربرداری جدید به این موضوع پی بردند که این دستگاه ۲۰۰۰ ساله نه تنها یک ماشین حساب است، بلکه یک مدل دقیق از کیهان هم محسوب می‌شود.

در سال ۱۹۰۱، غواصان یونانی کشتی غرق شده‌ای را در دریا «اژه» پیدا کردند که قدمتش به یک قرن پیش از میلاد مسیح می‌رسید. در داخل این کشتی گنجینه‌‌ای از آثار هنری وجود داشت که شاید برای رژه پیروزی «ژولیوس سزار» در رم باشند.

در میان مجسمه‌ها، گلدان و جواهرات مختلف، قطعات برنزی هم پیدا شد. یکسال پس از بازیابی این قطعات، پژوهشگران متوجه شدند که در یکی از قطعات، دندانه چرخ دنده وجود دارد. پس از بررسی‌ها مشخص شد که با سازوکار آنتیکیترا روبه‌رو هستیم، مکانیزمی که مانند آن در جهان باستان پیدا نشده است.

به بیان ساده، با یک کامپیوتر آنالوگ روبه‌رو هستیم که با چرخ کار می‌کند و با استفاده از چرخ‌دنده‌ها، می‌تواند محاسبات نجومی مختلف انجام دهد. چنین سیستم چرخ‌دنده‌ای پیچیده‌ای تا زمان توسعه ساعت‌های نجومی در اروپا در قرن چهاردهم دیده نشده است.

بیش از یک قرن از صحبت درباره مکانیزم این دستگاه می‌گذرد. این دستگاه بیش از حد آسیب دیده و تنها ۳۰ درصد آن پس از دو هزار سال زیر دریا باقی مانده، با این حال پژوهشگران توانسته‌اند با استفاده از پرتو ایکس، گاما توموگرافی سه بعدی پرتو ایکس، آن را از نزدیک اندازه‌گیری کنند و مکانیزم داخلی آن را مورد بررسی قرار دهند.

پژوهشگران به این موضوع پی بردند که در زمان عدم استفاده از این دستگاه، مکانیزم چرخ‌دنده در داخل یک جعبه برنزی با چرخ در یک طرف برای چرخاندن قرار داشته و شماره‌ها را در بخش جلویی و پشتی به نمایش می‌گذاشته. علاوه بر این، کتیبه‌های یونانی وجود داشته که به نوعی دستورالعمل نحوه کار و توصیف نتایج را ارائه می‌کرده است.

پنل پشتی فازهای ماه، مدار ماه، کسوف‌ها و عملکردهای مختلف تقویم را محاسبه می‌کرده. در حالی که قطعات کافی برای بازسازی بخش پشتی وجود داشته، بیشتر پنل جلویی و همچنین اکثر چرخ‌دنده‌های آن نابو شده‌اند. با این وجود، کتیبه‌ها نشان داده‌اند که این پنل می‌تواند حرکات خورشید و ۵ سیاره شناخته شده دیگر شامل عطارد، زهره، مریخ، مشتری و زحل را پیش‌بینی کند.

با نگاهی به تصاویر سه بعدی پرتو ایکس قطعات، تیم کالج دانشگاهی لندن تعدادی یاتاقان، ستون، یک بلوک، یک چرخ‌دنده با ۶۳ دندانه و یک صفحه پیدا کرد. علاوه بر این، پرتو ایکس توانسته آنچه از پنل جلویی باقی مانده، اعداد ۴۶۲ و ۴۴۲ را نشان دهد که چرخه مسیرهایی است که به ترتیب زهره و زحل در هنگام عبور از آسمان دنبال می‌کنند.

پژوهشگران توانسته‌اند یک دوره ۴۶۲ ساله زهره را با چرخ‌دنده ۶۳ دندانه‌ای مطابقت دهند و سپس مکانیزم احتمالی پنل جلویی را برای خورشید و سایر سیاره‌ها بازسازی کنند. نحوه عملکرد سازوکار آنتیکیترا نشان‌دهنده یک مدل دقیق از کیهان طبق درک یونانیان باستان است. یونانیان باستان باور داشتند که سیاره‌ها بجای خورشید، در اطراف زمین می‌چرخند و به همین علت، پیش‌بینی دقیق حرکات آن‌ها فوق‌العاده دشوار بود.