رصدخانه ملی ایران بدون آینه افتتاح شد

پروژه رصدخانه ملی ایران از ابتدای دهه ۸۰ با مکان‌یابی آن آغاز شد و حالا امروز (۷ تیر ۱۴۰۰) مسئولین این پروژه به همراه رئیس جمهور آن را افتتاح کردند. مکان‌یابی پروژه به مدت ۶ سال طول کشید که در نهایت قله ۳۶۰۰ متری گرگش در جنوب کاشان برای احداث آن انتخاب شد. طراحی گنبد رصدخانه و تلسکوپ نیز ۶ سال طول کشید و ساخت آن‌ها ۳ سال زمان برد. برای احداث این تلسکوپ باید جاده‌ای ۱۱ کیلومتری در دل کوه ایجاد می‌شد تا امکان انتقال تجهیزات به وجود می‌آمد. این جاده نیز به مدت سه سال طول کشید تا احداث شود. در مراسم امروز اما مشخص شد که همچنان آینه اصلی تلسکوپ نصب نشده و بدون جز اصلی، رصدخانه افتتاح شده است.

این اولین باری است که ستاره‌شناسان و مهندسان ایرانی در تلاش‌اند تا رصدخانه‌ای با قطر آینه ۳.۴ متر طراحی کنند. این خود نیازمند محاسباتی پیچیده بود که تا کنون در تاریخ علم ایران سابقه نداشت. آینه این تلسکوپ ۹۰ تن و ضخامت آن ۱۸ سانتی‌متر است. این آینه قابلیت انعطاف دارد و می‌تواند با سیستم اپتیکی فعال با کامپیوتر به صورت لحظه‌ای کنترل شود. این سیستم رصدخانه می‌تواند با ترکیبی از اپتیک، مکانیک و نرم‌افزار به صورت لحظه‌ای تلسکوپ را در وضعیت بهینه برای رصد اجرام آسمانی نگه دارد.

بستر آینه اصلی و آینه ثانویه شیشه‌ای سرامیکی است که با دقت صافی سطح حدود یک نانومتر ساخته شده است. آینه اصلی می‌تواند با ۶۰ عملگر محوری و ۳۰ عملگر جانبی حرکت کند. آینه ثانویه در فاصله چهار متری از آینه اول قرار دارد و با یک عملگر ۶ محوره می‌تواند با آینه اصلی با دقت یک میکرون هم‌محور شود.

آینه یک تلسکوپ مهم‌ترین بخش آن است که وظیفه آن جمع‌آوری نور و داده از اجرام آسمانی است. برای دستیابی به چنین دقتی، این آینه در سال ۱۳۸۸ به کشور آلمان سفارش داده شد و پس از تکمیل در سال ۱۳۹۳ وارد ایران شد.

مراسم افتتاحیه این رصدخانه امروز صبح با حضور رئیس جمهور برگزار شد. متاسفانه در این مراسم مشخص شد که همچنان آینه اصلی تلسکوپ نصب نشده است و بدون جز اصلی، رصدخانه را افتتاح کردند. گنبد و ساختمان‌های اصلی رصدخانه در آبان ماه ۱۳۹۹ رونمایی شد و در بهار ۱۴۰۰ بخش‌هایی از گنبد و تلسکوپ در قله گرگش مستقر شد.

در حال حاضر نیز آداپتور تلسکوپ که یکی از پیچیده‌ترین بخش های یک تلسکوپ است در حال مونتاژ است. این بخش تلسکوپ به عبارتی سیستم عصبی  تلسکوپ محسوب می شود و وظیفه کنترل سیستم اپتیکی فعال، محور‌های آینه اصلی و ثانویه و ردیابی خودکار تلسکوپ را بر عهده دارد.

انتظار می‌رود رصدخانه در نیمه دوم ۱۴۰۰ به مرحله نصب آینه و اولین نورگیری برسد و اواخر ۱۴۰۱ کاربری علمی خود را آغاز کند. در بخش عمرانی نیز اتصال به شبکه برق سراسری و روکش جاده در سال ۱۴۰۰ تکمیل می‌شود، اما مدیر پروژه، دکتر حبیب خسروشاهی اعلام کرد: «در هر حال برق مناسب در محل تولید می‌شود.»

این مجموعه با ۴۰ هزار قطعه مکانیکی، ۷۵ هزار قطعه الکترونیکی و در دوهزار متر فضای تخصصی طراحی شده است. به هر حال باید گفت که این رصدخانه در صورت تکمیل و بهره‌برداری درست و اصولی می‌تواند مهم‌ترین سازه علمی کشور باشد. امیدواریم که با نصب آینه اصلی بتوانیم شاهد فعالیت این تلسکوپ باشیم.