صنعت مد و تخریب طبیعت: ۵ ماده مضر مد و فشن برای حیات وحش کدامند؟

‏صنعت مد جنبه تاریکی دارد، بسیار تاریک­تر از چیزی که تصور می‌کنیم. این صنعت یکی از بدترین انواع آلاینده‌هاست؛ به محیط­ زیست در کشورهای سراسر جهان آسیب می‌رساند و عواقب ناگوارش سلامتی انسان و حیات وحش را تهدید می‌کند. بسیاری از الیاف‌هایی که در فروشگاه‌­های معروف در خیابان­های بزرگ فروخته می‌شوند به گونه‌های جانداران آسیب می‌رسانند؛ البته در این مقاله صحبت از تأثیر مستقیم تجارت خز و پوست نیست! در اینجا پنج ماده رایج در صنعت مد آورده شده که ممکن است ندانیم چه صدماتی به حیات وحش و زیست بوم زده‌اند.

چگونه یک پارچه کشمیری ارزان بر جلگه مغولستان اثر می‌گذارد؟

علفزارهای مغولستان، و چوپانان و حیوانات وحشی که در آنها زندگی می‌کنند، گونه­‌هایی مانند پلنگ برفی، روباه ترکمنی و مارموت استپی، در حال حاضر مورد تهدید جدی هستند. استپ­ها به دلیل تغییرات آب و هوا، فرسایش خاک و خشک شدن دریاچه­‌ها و رودخانه­‌ها تخریب شده‌اند. چرای بیش از حد دام­ با افزایش سه برابری حیوانات از دهه 1990 تاکنون باعث تخریب قابل توجهی شده است. مطالعات نشان داده‌اند که 80 درصد تخریب هفتاد درصدی مراتع به دلیل چرای بیش از حد است.

اما عامل اصلی آن چیست؟ تقاضای بازار جهانی برای پارچه کشمیری ارزان­تر! بزهایی که از پشم زیرین نرم و ملایم‌­شان برای تهیه بلوزهای کشمیری استفاده می‌شود، تخریب بیشتری نسبت به سایر دام‌ها مانند گوسفندان ایجاد می‌کنند و مغولستان دومین تولیدکننده بزرگ پارچه کشمیری در جهان است.

چطور شستن پارچه پشمی و پرزدار می‌تواند رشد خرچنگ­‌ها را متوقف کند؟

می‌دانیم که در حال حاضر حجمی از پلاستیک، از میکرودانه‌‌ها گرفته تا بطری‌های پلاستیکی، که به اقیانوس و آبراه‌‌ها وارد می‌شود برای حیات وحشی که در آ­نجا زندگی می‌کنیم در حد فاجعه است. اما کمتر توجه شده که یکی از این مسیرهای ورود پلاستیک از طریق ماشین لباسشویی‌هایمان است.

زمانی که لباس‌هایی از جنس الیاف مصنوعی (پلی ­استر، نایلون، اکریلیک) در ماشین شسته می‌شوند، میلیون‌ها میکروالیاف ریز از راه تصفیه‌‌خانه‌‌ها در دریا، رودخانه‌‌ها و دریاچه‌‌ها آزاد می‌شوند. این الیاف حاوی مواد شیمیایی سمی هستند که یا ذاتا سمی بوده یا از طریق خیساندن در مواد شوینده و سموم دیگر که بر زیست‌بوم‌­های آبی تأثیر منفی می‌گذارند ایجاد شده و باعث انتقال آلاینده‌ها به بافت حیوانات می‌شوند.

مطالعه بلع میکروالیاف پلاستیکی توسط جانداران اعماق دریا نشان می‌دهد که میکروالیاف توسط طیف گسترده‌ای از گونه‌­ها شامل خرچنگ­، شاه میگو، ماهی، لاک پشت، پنگوئن­، خوک آبی (سیل)، گاو دریایی و سمور آبی مصرف می‌شود. میکروالیاف‌ها حتی در غذایی که می‌خوریم نیز یافت شدند. این وضعیت برای حیات وحش خطرناک است چرا که الیاف می‌توانند دستگاه گوارش را مسدود کنند و به پوشش داخلی معده آسیب برسانند که منجر به کاهش تغذیه و گرسنگی مهلک شود.

ویسکوز، ریون و جنگل زدایی

تفاله محلول یا خمیر چوب سفید شده، ماده اصلی سازنده در ویسکوز و ریون است؛ الیافی که صنعت مد در بسیاری از لباس­‌ها استفاده می‌کند. آنچه که ممکن است ندانیم این است که این تفاله اغلب از درختان در معرض خطر یا جنگل‌های باستانی به دست می‌­آید. به این معنی که لباسی که می‌خریم و می‌پوشیم مستقیما به جنگل زدایی و تخریب زیستگاه منجر می‌شود. تاکنون بیش از 150 میلیون درخت برای تهیه لباس قطع و استفاده شده‌­اند. علیرغم چند برند معروف که ویسکوز را از جنگل‌هایی دارای گواهی سازگاری با این کار به دست می‌آورند، تعداد درخت‌هایی که برای ویسکوز قطع می‌شوند در اندونزی، کانادا و آمازون در حال افزایش است.

جنگل­ زدایی بر تغییرات آب و هوایی نیز تأثیر می‌گذارد چرا که کربن در درختان ذخیره می‌گردد. پس عاداتی که در مد ایجاد شده بسیار آسیب زننده‌­اند؛ زیستگاه‌های جنگلی خانه هزاران گونه مختلف هستند که در حال حاضر بسیاری از آنها نادر و در معرض خطرند.

چه میزان آب؟

نباید تصور کرد که چون پنبه از الیاف مصنوعی و ساخت بشر نیست، لزوما آسیبی نمی‌رساند؛ در حقیقت پنبه یکی از ناسازگارترین محصولات در کره زمین است. برای شروع، برای تولید آن به قدری آب مصرف می‌شود که در کمبود آب شیرین در سراسر جهان اثرگذار است. برای تولید یک تی‌شرت نخی ممکن است تا 2700 لیتر آب مصرف شود. این امر در قزاقستان منجر به انهدام دریای آرال و گونه­‌های ساکن آن شد. علاوه بر این، تولید پنبه به مقدار زیادی سموم دفع آفات و سایر مواد شیمیایی خطرناک نیاز دارد که به داخل خاک و آبراه‌­ها می‌ریزند. 22.5 درصد از میزان استفاده حشره ­کش در سراسر جهان به علت تولید پنبه است. با توجه به پیش‌­بینی­‌های اخیر درباره کاهش جمعیت حشرات، وجود یک روند سازگار ضروری است.

مد سریع

در سال­‌های اخیر فروشنده­‌ها تعداد کالکشن­‌های مدی را که در هر فصل منتشر می‌­کنند، افزایش داده‌­اند. برخی از مغازه­‌ها در خیابان­‌های بزرگ در هفته چندین بار لباس­‌های جدید می­‌آورند. این بخشی از فرهنگ ارزان قیمت و یکبار مصرفی است که به نام «مد سریع» شناخته می­‌شود. سالانه 100 میلیارد لباس جدید ساخته شده از الیاف نو تولید می‌­شوند که بسیاری از آن‌ها در نهایت به زودی به محل‌­های دفن زباله می­‌رسند؛ این ماجرا منجر به «ردپای کربن» عظیمی می­‌شود. برای مثال پلی­استر و نایلون، با استفاده از سوخت‌­های فسیلی تولید می‌شوند. تولید پنبه نیز به مقدار قابل توجهی دی‌­اکسیدکربن نیاز دارد.

مد سریع منجر به آلودگی در سطحی  بالا و خطرناک از مواد شیمیایی می‌­شود که در نهایت این مواد شسته شده و به طبیعت می‌رسند. یک لباس ممکن است که برای مصرف کننده هزینه زیادی نداشته باشد اما در مقیاس وسیع هزینه‌های پنهانی دارد؛ هم برای کارگران کم در آمد در وضعیت نامناسب و هم برای زیست‌بوم­ها و سایر گونه‌های طبیعی.

چه کاری می‌توانیم انجام دهیم؟

تعداد اندکی از مواد در دسترسند که نسبت به آنچه گفته شد برای طبیعت بهتر باشند؛ مانند ویسکوز سازگار که از درختان به دست می‌آید و یا تامین سازگار پشم. اما برای آن که حقیقتا تأثیرگذار باشیم، بهترین راه این است که کمتر بخریم و آنچه را می‌خریم دوست داشته باشیم!

وقتی دیگر لباسی را نمی‌خواهید آن را با دوستان و خانواده عوض کنید. لباس‌ها و کفش‌های فرسوده را به جای دور انداختن تعمیر کنید. برندهای سازگار با محیط زیست را پیدا کنید و سیری را که تولید محصولات طی می‌کند، بررسی کنید. اقلام با کیفیتی خریداری کنید که دارای ماندگاری بیشتری باشند.