نگاه فعالین صنعت ICT به عملکرد ۴ساله رگولاتوری: نمره قابل قبول برای «حکمرانی خوب»

گزارش تحقیقی بررسی نظرات ذی‌نفعان در مورد وضعیت شاخص‌های حکمرانی خوب رگولاتوری حاکی از عملکرد متوسط این سازمان است. میانگین نمره 5.5 از 10 برای شاخص‌های بررسی شده نشان می‌دهد سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات عملکردی نه چندان خوب اما قابل قبولی داشته است.

روز گذشته گزارش عملکرد چهار ساله رگولاتوری در حوزه وضعیت شاخص‌های ارتباطی، اهداف کلیدی رگولاتوری، دستاوردها، چالش‌ها و راهکارهای آن منتشر شد. امروز نیز گزارشی بدون روتوش از قضاوت فعالین این صنعت نسبت به رگولاتوری منتشر شده است.

در این گزارش تحقیقی، به بررسی نظرات ذی‌نفعان در مورد وضعیت شاخص‌های حکمرانی خوب در سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی پرداخته شده است. هدف از این پژوهش، توصیفی از وضعیت موجود رگولاتوری است.

حکمرانی خوب از نظر برنامه توسعه ملل متحد، عبارت است از حاکمیت با ویژگی‌هایی همچون مشارکت‌جویی، شفافیت، پاسخ‌گویی، اثربخشی، رعایت برابری، ارتقای حاکمیت قانون و تعیین اولویت‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بر مبنای اجماع وسیع‌تر که در آن ندای ضعیف‌ترین و آسیب‌پذیرترین افراد در اتخاذ تصمیمات و تخصیص منابع شنیده شود.

این پژوهش در سه فاز صورت گرفته که در فاز اول به تحلیل متن مطالعات قبلی، نشست‌ها و سایر منابع پرداخته شده است که راهنمای مصاحبه‌های کیفی در فاز دوم را فراهم کرده است. در فاز دوم جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه‌های عمیق و کیفی پیگیری شده و در فاز نهایی شاخص‌های حکمرانی خوب در رگولاتوری از منظر ذینفعان در قالب 12 شاخص تدوین شد.

شاخص‌های حکمرانی خوب

شاخص‌های مختلفی برای حکمرانی خوب تعریف شده است که در تحقیقات متعدد از هرکدام از این شاخص‌ها استفاده شده است. به طور مثال شاخص‌های کلیدی حکمرانی خوب از نظر برنامه توسعه سازمان ملل، حاکمیت قانون، شفافیت، مسئولیت‌پذیری، اجماع‌داری، عدالت، اثربخشی وکارایی، پاسخگویی، دیدگاه استراتژیک و مشارکت است.

بانک جهانی نیز حکمرانی خوب را براساس 6 شاخص حق اظهار نظر و پاسخ‌گویی، ثبات سیاسی و عدم خشونت، کارایی و اثربخشی دولت در انجام وظایف محوله، باز مالی مقررات، حاکمیت قانون و کنترل فساد تعریف کرده است.

بر مبنای تعریف کمیسیون اقتصادی و اجتماعی ملل متحد در آسیا و اقیانوسیه نیز حکمرانی خوب دارای 8 شاخص عمده مشارکتی، اجماع‌داری، مسئولیت‌پذیری، شفافیت، پاسخ‌گویی، کارایی و اثر بخشی، عادلانه و فراگیر و حاکمیت قانون است.

در این پژوهش شاخص‌های حق اظهار نظر، مسئولیت‌پذیری، حاکمیت قانون، پاسخ‌گویی، شفافیت، کارایی و کنترل فساد به علت اشتراک در سه تعریف گفته شده، مبنای بررسی قرار گرفته است.

همچنین بخش توسعه مخابرات اتحادیه بین‌المللی مخابرات، نشان‌گرهایی را برای مقایسه و ارزیابی رگولاتوری کشورهای مختلف دارد. این نشانگرها از 4 خوشه اختیارات، وظایف، نظام رگولاتوری و چارچوب رقابتی تشکیل شده است.

از همین روی شاخص‌های اطلاع‌رسانی، اثر بخشی، استقلال، رقابت منصفانه، نظارت و ظرفیت‌سازی نیز به موارد بالا در پژوهش مورد نظر اضافه شده است.

موضوعات فوق در قالب گویه در معرض پاسخ‌گویان قرار گرفته و هر کدام از پاسخ‌گویان، میزان موافقت و مخالفت خود را با گویه‌های مربوطه در یک بازه صفر تا 10 بیان کرده‌اند.

وضعیت کلی حکمرانی خوب در رگولاتوری به تفکیک شاخص‌ها نشان می‌دهد که به صورت میانگین نمره 5.5 کسب شده است.

بیشترین میزان رضایت از شاخص‌های مورد سوال، مربوط به پاسخ‌گویی با 6.2 و شفافیت با 5.9 بوده است.رقابت منصفانه نیز با 4.7 کمترین میزان موافقت برای گویه‌های مربوطه را در بین پاسخ‌گویان داشته است.

اما بررسی این وضعیت به تفکیک گروه‌های پاسخگو حاکی از آن است مدیران و کارشناسان سازمان و دفاتر پیشخوان بیشترین موافقت را با گویه‌های طرح شده داشته و کمترین میزان نیز براساس شاخص‌های مطرح شده مربوط به اصحاب رسانه بوده است.

وضعیت شاخص‌ها به تفکیک گویه

اما در ادامه گزارش به وضعیت شاخص‌های 12گانه به تفکیک گویه‌ها اشاره شده است. طیف نظرات پاسخگویان در مورد گویه‌های هر شاخص به سه بخش ضعیف، متوسط و خوب تقسیم می‌شود. میزان موافقت یا مخالفت بین 0 تا 3 به عنوان ضعیف، 4 تا 6 به عنوان متوسط و 7 تا 10 نیز به عنوان خوب در نظر گرفته شده است.

در شاخص حاکمیت قانون و کیفیت مقررات، 19 گویه از جمله ارزیابی مقررات و مصوبه‌های رگولاتوری براساس جامعی، صراحت و روشنی، فرصت‌های تبعیض آفرینی، کارآمدی و ... مطرح شده که طبق آمار منتشر شده، نزدیک به 35 درصد پاسخگویان وضعیت آن را خوب و 27 درصد نیز ضعیف دانسته‌اند. میانگین نمره این شاخص 5.1 بوده است.

طیف نظرات پاسخگویان در مورد وضعیت شاخص پاسخگویی نیز متمایل به خوب بوده است. 48.7 درصد پاسخ‌دهنده‌ها وضعیت آن را خوب و تنها 15.3 ضعیف توصیف کرده‌اند. گویه‌های مطرح شده در این شاخص 7 عدد بوده و به موضوعاتی مانند در دسترس بودن مدیران رگولاتوری، رضایت از رفتار کارمندان و مدیران، انتقاد پذیری، رسیدگی به شکایات و ... اشاره داشته است.

در شاخص‌ اطلاع‌رسانی نیز عملکرد رگولاتوری برای اطلاع‌رسانی در زمینه تصمیم‌ها و برنامه‌ها، کیفیت خدمات اپراتورها، تحلیل شرایط بازار برای شرکت‌ها و ... مورد ارزیبای قرار گرفته است که 39.5 درصد از پاسخگویان، عملکرد سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات را در این زمینه متوسط دانسته‌اند.

یکی دیگر از شاخص‌هایی که رگولاتوری در آن عملکرد خوبی از نظر پاسخ‌گویان داشته است بحث «شفافیت» بوده که در کل موفق به کسب نمره 5.9 شده است.

از افراد خواسته شده تا ارزیابی خود نسبت به شفافیت عمکرد رگولاتوری، فرایند تهیه و تصویب مصوبه‌ها، وظایف رگولاتوری و ... اعلام کنند که 44.7 درصد از پاسخ‌گویان وضعیت آن را خوب ارزیابی کرده‌اند.

از حیث وضعیت شاخص کنترل فساد نیز 40.9 درصد از پاسخگویان عملکرد رگولاتوری را متوسط دانسته‌اند.

اما بیشترین نارضایتی از عملکرد رگولاتوری مربوط به بحث رقابت منصفانه بوده که 33.3 درصد از پاسخگویان وضعیف این شاخص را ضعیف می‌دانند.

وضعیت شاخص‌ها به تفکیک گروه‌های پاسخگو

واردکنندگان و تولیدکنندگان تجهیزات، دارندگان پروانه ثابت، دارندگان پروانه سیار، صاحب‌نظران، اصحاب رسانه، مدیران و کارشناسان سازمان و دفاتر پیشخوان از گروه‌های پاسخگو درباره گویه‌های مرتبط با وضعیت شاخص‌های حکمرانی خوب رگولاتوری بوده‌اند.

بررسی شاخص‌ها به تفکیک گروه‌ها نشان می‌دهد بیشترین میانگین نمره داده شده به شاخص پاسخ‌گویی و توسط مدیران و کارشناسان سازمان بوده است.کمترین میانگین نمره نیز مربوط به شاخص رقابت منصفانه بوده که توسط اصحاب رسانه نمره 2.8 داده شده است.

نظرات و دیدگاه‌های ذی‌نفعان

بخش سوم این گزارش به خلاصه نظرات ذینفعان در مورد جایگاه و عملکرد رگولاتوری اختصاص دارد.مستقل نبودن رگولاتوری، وجود نهادهای موازی، عملکرد کند سازمان تنظیم مقررات، مداخله‌های مخرب سیاسی، نداشتن تصویر روشن از بازار ایران، دانش ضعیف بدنه سازمان  و ضعف در مقررات‌گذاری از جمله انتقادات وارده به رگولاتوری بوده است.

در ادامه نیز به ذی‌نفعان به باین ویژگی‌های رگولاتوری مطلوب پرداخته و به حمایت و تسهیل‌گری، شفافیت، پیشرو بودن، استفاده از مشاور خارجی و برخورداری از نیروهای متخصص اشاره شده است.

واردکنندگان و تولیدکنندگان تجهیزات نیز نظرات و پیشنهادات خود در مورد عملکرد رگولاتوری را مطرح ساخته‌اند. از جمله این نظرات می‌توان به وضعیت تایید نمونه، اجرای پروژه لیبلینگ، توجه بر نظارت پسینی، تشدید جرایم تخلفات و واگذاری نقش نظارت بر واردات تجهیزات به نظام صنفی اشاره شده است.

همچنین نقش تولید محتوا در توسعه اینترنت ثابت در گزارش مطرح شده و فقدان تلویزیون‌های کابلی در ایران را عاملی برای عدم پیشرفت در بخش اینترنت ثابت دانسته‌است. نبود سرویس‌های جذاب بر بستر دیتای ثابت و نقش صدا و سیما در عدم رشد محتوای ویدئویی نیز از دیگر عوامل مصرف پایین اینترنت ثابت دانسته شده است.

فعالان صنعت مخابرات نیز در این زمینه نظرات و پیشنهادات خود را مطرح ساخته و خواستار تغییر طرح قراردادهای پیمانکاران، حمایت از تولید داخلی، تخصیص یارانه برای رونق بازار و تخصیص زمان کافی برای تولید شده‌اند.

بخش دیگر گزارش به بررسی وضعیت روابط رگولاتوری و دفاتر پیشخوان اختصاص داده شده و به تعدد تصمیم‌گیران و ابهام در روابط، مشکلات دفاتر پیشخوان با همراه اول، توزیع ناعادلانه خدمات، نظام آشفته رتبه بندی و توزیع خدمات اشاره و رگولاتوری مرجعی بی اقتدار دانسته شده است.

متن کامل این گزارش را می‌توانید از اینجا مطالعه کنید.