ماجرای حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از گوگل پلی: آیا واقعا زمستان در راه است؟

اپلیکیشن‌های آپارات، فیلیمو، بلد و طاقچه از گوگل‌پلی‌حذف شدند و مدتهاست برخی دیگر از اپلیکیشن‌ها مانند علی بابا نیز دچار همین مشکل شده‌اند. مشخص نیست روند حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از گوگل پلی چه سرعتی بخود بگیرد یا حتی چند اپلیکیشن در این بستر باقی بمانند. ساعات اولیه حذف یک به یک این اپلیکیشن‌ها سوال اساسی این بود که چه موضوعی منجر به حذف آنها شده و ماجرا از چه قرار است؟ آیا رعایت نکردن قوانین کپی‌رایت، حق مالکیت، محتوای نامناسب یا رتبه بندی جدید گوگل‌پلی دلیل حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از گوگل‌پلی بوده است یا باز هم پای پررنگ‌تر شدن تحریم‌ها در میان است؟

با نگاهی به تنوع عملکرد هر یک از این اپلیکیشن‌ها و خدماتی که ارائه می‌دهند، گمانه‌زنی‌ها هر لحظه از علت اصلی این ماجرا دورتر شد. در نهایت یک ایمیل همه حدس‌وگمان‌ها را زیر سوال برد. ماجرا نه عدم رعایت حق کپی‌رایت است و نه تولید محتوایی خلاف منشور قوانین گوگل‌پلی. همان ماجرای همیشگی که اقتصاد کشور را دچار دست‌انداز و چالش کرده بود، این بار به سراغ اقتصاد دیجیتال آمد. بر اساس ایمیلی که گوگل به اپلیکیشن‌های حذف شده ارسال کرده، دلیل حذف اپلیکیشن‌های ایرانی تحریم‌ است. در چنین شرایطی تحریم‌ها این بار دامن اپلیکیشن‌ها و در حقیقت استارتاپ‌ها را گرفته و مسیر حرکت آنها به شکل معناداری دستخوش تغییر خواهد شد.

این حذف ناگهانی دیگر صرفا خبری نگران‌کننده برای اپلیکیشن‌های پخش فیلم و  یا حتی اپلیکیشن‌های مسیریابی نیست. حالا اکوسیستم استارتاپی ایران را خطری جدی تهدید می‌کند. این موضوع در حالی است که به نظر می‌رسد مرزهای فعالیت استارتاپ‌ها تنگ‌تر خواهد شد و بعد از این شاید باز هم باید در انتظار حذف اپلیکیشن‌های ایرانی، یکی بعد از دیگری باشیم. اکوسیستم استارتاپی شاید بعد از این با از دست دادن امکان حضور در بستری مثل گوگل‌پلی ناگزیر به انتخاب اپ‌استور‌های داخلی شود. این موضوع در حالی است که تا امروز تعدادی قابل توجهی از اپلیکیشن‌های ایرانی از حضور در استورهای داخلی اجتناب کرده‌اند.

قربانیان تحریم

گوگل‌پلی با ارسال ایمیلی به این اپلیکیشن‌ها اعلام کرده که به دلیل تحریم، بعد از این خدماتی به اپلیکیشن‌های ایرانی نخواهد داد. در بخشی از متن این ایمیل به بند 16.5 اشاره کرده چنین آمده است:

«محصولات مربوط به Google Play ممکن است مشمول کنترل بند 16.5  صادرات ایالات متحده و سایر مراجع قضایی و قوانین و مقررات مربوط به تحریم ها باشد. این موضوع بر اساس کنترل‌های صادراتی و قوانین و مقررات تحریمی که برای توزیع یا استفاده از محصولات شما اعمال می شود.»

بر اساس این ایمیل گوگل‌پلی این سوال مطرح خواهد شد که اپلیکیشن‌های ایرانی چرا قربانی تحریم شده‌اند؟ حقیقت این است که پیچیدگی قوانین مربوط به تحریم تا جایی است که حتی گاهی شرکت‌های بزرگ بین‌المللی هم از جزئیات آن آگاهی ندارند.

همین عدم شفافیت و عدم آگاهی روند را در مسیری پیش برده است که این شرکت‌های بزرگ از جمله گوگل‌پلی برای جلوگیری از قوانین سختگیرانه بعدی و جریمه‌های تعریف شده، خود اقدام به اعمال تحریم کنند. حالا نه دلیل چرایی تحریم این اپلیکیشن‌ها روشن است و نه حتی می‌دانیم که این مسیر دومینو‌وار تا کجا ادامه پیدا خواهد کرد.

بند 16.5 اپلیکیشن‌های حاضر در بستر گوگل پلی را هدف قرار داده و در چنین شرایطی آینده حضور هیچ‌یک از اپلیکیشن‌ها در این بستر روشن نیست. با توجه به حذف اپلیکیشن‌ها از چند روز گذشته تا کنون همچنان این پرسش مطرح است که آینده این اپلیکیشن‌ها چه خواهد شد؟ البته پیش از این هم اپل اقدام به حذف اپلیکیشن‌های ایرانی کرده بود. تقریبا از سال 96 بود که با این اقدام اپل کاربران IOS به هیچ شیوه‌ای امکان نصب اپلیکیشن‌های ایرانی را نداشتند.

گوگل پلی مسیر اپل را ادامه می‌دهد؟

این مشکل همچنان ادامه دارد و حتی در مواردی خود عاملی شده تا کاربران آیفون ناگزیر به استفاده از گوشی‌های اندرویدی هم شوند. پیش از این ارائه اپلیکیشن‌ها در فضای اندروید به استارت‌آپ‌ها این اطمینان را می‌داد که در نهایت فضایی برای آنها وجود دارد. این در حالیست که در شرایط فعلی همه اپلیکیشن‌ها در خطر هستند و بر این اساس تصوری مبنی بر اینکه بازار داخلی برای اپلیکیشن‌های اندرویدی وجود دارد قابل دفاع نیست.

نگاهی به گوشی موبایل خود، دوستان، اعضای خانواده و همکاران کنید و بعد گزارش‌های سالانه اپ‌استورهای داخلی را کنترل کنید. در شرایط فعلی تعداد قابل توجهی از کاربران ایرانی همچنان از اپ‌استورهای داخلی استفاده نمی‌کنند و کماکان خدمات خود را از اپ‌استورهای خارجی دریافت می‌کنند.

با گمانه‌زنی بر اساس آمار نصب اپ‌استورهای دخلی می‌توان حدس زد تقریبا بین نصف تا یک سوم کاربران ایرانی اپ‌استورهای غیر ایرانی را ترجیح می‌دهند. نکته جالب‌تر هم زمانی است که حتی با وجود نصب اپ‌استورهای داخلی در نهایت اپلیکیشن مورد نظر خود را از بسترهایی مثل گوگل‌پلی نصب می‌کنند. اکنون حتی بسیاری از اپلیکیشن‌های بومی، تعداد نصب بالاتری در گوگل پلی دارند تا کافه بازار و مایکت.

پیش به سوی زمستان انحصار

با گذر از دلیل عدم انتخاب اپ‌استورهای داخلی توسط کاربران، سوی دیگر این ماجرا استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهایی هستند که از ابتدا تمایلی به قرار دادن اپلیکیشن خود در بستر اپ‌استورهای داخلی نداشتند. این اپلیکیشن‌ها اغلب به دلیل مسائل مالی و درآمدی از این کار اجتناب می‌کردند چون باید سهمی از درآمد خود را به مارکت‌های داخلی پرداخت می‌کردند.

این در حالیست که حضور در گوگل‌پلی برای کسب‌وکاری مانند فیدیبو یا فیلیمو رایگان است و قرار نیست این شرکت‌ها سهمی از درآمد خود را به گوگل پلی پرداخت کنند. با این حال کافه‌بازار و مایکت بر اساس مدل‌های مرسوم خارجی، سهمی از درآمد اپلیکیشن‌‌ها یا بازی‌هایی که درآمدهایی از محل سرویس‌های دیجیتالی دارند را دریافت می‌کنند که به ۱۵ الی ۳۰ درصد از درآمد می‌رسد. از همین رو بود که سرویس‌های دیجیتالی، بازی‌ها یا هر اپلیکیشنی که درآمدزایی قابل توجهی داشت، انتخاب اولش گزینه‌ای نبود مگر گوگل‌پلی.

این درحالیست که این انتخاب دیگر از برخی اپلیکیشن‌های داخلی گرفته شده و در حقیقت فضایی که پیش از این اندکی رقابتی بود حالا با بیشترین سرعت ممکن به سمت انحصار داخلی پیش می‌رود. اگر تنها رقیب اپ‌استورهای ایرانی به دلیل اعمال تحریم‌ها به شکل خودخواسته از بازار خارج شود، کسب‌وکارهای ایرانی ابتدا دامنه گسترده‌ای از کاربران ایرانی گوگل پلی را از دست می‌دهند و سپس باید به فکر پرداخت بخشی از درآمدهای دیجیتالی خود به مارکت‌های داخلی باشند.

اپ‌استورهای داخلی در انتظار تازه‌واردها

صاحبان اپلیکیش‌هایی که از گوگل‌پلی حذف شده‌اند خبر از پیگیری این موضوع توسط وکلای داخلی و خارجی خود داده‌اند. این پرونده هچنان باز است و نتیجه مذاکره و تعامل اپلیکیشن‌های داخلی با گوگل‌پلی همچنان روشن نیست. این در حالی است که با وجود حذف اپلیکیشن‌ها یکی بعد از دیگری، آینده ادامه حضور اپلیکیشن‌های داخلی در گوگل‌پلی روشن نیست و در فضایی نامعلوم و تار قرار دارد. این شرایط نه برای کاربران مطلوب است و نه برای کسب‌وکارها تجربه خوبی است.

گمانه‌زنی دیگر، موج مهاجرت اپلیکیشن‌ها از گوگل‌پلی به بسترهای داخلی است. به هر حال هیچ بعید نیست کسب‌وکارهایی که تا امروز در اپ‌استورهای داخلی حاضر نشده بودند به دنبال علاج پیش از واقعه باشند و قبل از حذف از گوگل‌پلی، بساط کسب‌وکارشان را در اپ‌استورهای داخلی پهن کنند یا کاربران را تشویق به نصب مستقیم نرم‌افزار خود کنند. در هر حال، این موضوع قابل انکار نیست که فضای فعالیت برای کسب‌کارها تنگ‌تر از گذشته خواهد شد و باید در انتظار واکنش‌های بعدی گوگل‌پلی و اپلیکیشن‌های داخلی باشیم.

ورود دولت به پرونده حذف اپلیکیشن‌ها از گوگل‌پلی

بعد از موج نگرانی که برای اپلیکیشن‌های حذف شده از گوگل‌پلی ایجاد شد، مدیران این اپلیکیشن‌ها از دولت خواستند تا صدای آنها را بشنوند و نسبت به این موضوع واکنش نشان دهند. صبا‌ایده هم با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: «از وزارت خارجه و وزارت ارتباطات کشور می‌خواهیم با انجام مکاتبه نسبت به این اتفاق واکنش داشته باشند.» نگرانی استارت‌آپ در چنین شرایطی بیش از هر نکته‌ای از آنجایی است که بازارهای جهانی و امکان ارتباط‌های تجاری گسترده از دست خواهد رفت.

این موضوع تا جایی ادامه پیدا کرد که وزارت ارتباطات هم یک روز پس از حذف اپلیکیشن‌های فیلیمو، آپارات و بلد از گوگل پلی، این اقدام را محکوم کردو توسعه همه‌جانبه دستاوردهای بومی در فضای مجازی را کمترین پاسخ معقول به این مسدودسازی دانست. همچنین با اننتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: «وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، یکجانبه‌گرایی پلتفرم‌های آمریکایی و تحریم ناعادلانه علیه زیست‌بوم فناوری و فضای مجازی کشور را به شدت محکوم می‌کند و کمترین پاسخ معقول به تحدید و مسدود‌سازی صورت گرفته را توسعه و کاربردی شدن همه‌جانبه دستاورد‌های بومی در فضای مجازی می‌داند.»

ساترا هم با محکوم کردن این اقدام نسبت به این موضوع واکنش نشان داد و با انتشار بیانیه‌ای درباره آن اعلام کرد: «این رویه غیر منطقی گوگل پلی که از ماه گذشته با حذف پلتفرم روبیکا و ذره‌بین شروع شد ادامه دار شده و هدف آن را تضعیف حاکمیت رسانه‌ای کشور اعلام است.» به نظر می‌رسد در اولین اقدام، واحد بین‌الملل ساترا با شروع پیگیری‌های حقوقی و بین‌المللی، نامه‌نگاری‌های خود را با نهادهای رگولاتوری و قضایی بین‌المللی آغاز کرده است و در روزهای آینده نیز اقدامات مقتضی در این خصوص در دستور کار ساترا قرار دارد.

آیا طوفانی در راه است؟

نگرانی درباره آینده چگونگی ارائه اپلیکیشن به کاربران با وجود ماجراهای اخیر در حال افزایش است. از طرفی ممکن است تکیه بر توسعه داخلی تا جایی ادامه پیدا کند که امکان ارتباطات بین‌المللی را از دست دهیم و از طرفی هم باید همچنان منتظر پیگیری‌های بیشتر و واکنش‌های بعدی ماند. هر چند تجربه ۴ سال پیش با گوگل و اپل نشان داد که این پیگیری‌ها راه به جایی نمی‌برد.

به هر روی دانلود و نصب اپلیکیشن از گوگل پلی، همیشه یکی از گزینه‌هایی بوده که استارتاپ‌ها برای عدم حضور در بسترهای داخلی یا در کنار آن انتخاب می‌کردند. این انتخاب درباره نصب اپلیکیشن در دستگاه‌های اپل وجود نداشت و این یکی از تفاوت‌های اساسی این دو تحریم با یکدیگر است. هرچند تکیه بر دانلود مستقیم اپلیکیشن‌ها هم راه‌حل همیشگی نیست؛ که اگر بود هیچوقت اپ‌استورهای بومی رشدی چنین قابل توجه نمی‌کردند.

در نهایت این گذر زمان و رصد رفتار و عملکرد گوگل است که چشم‌اندازهای بعدی را مشخص خواهد کرد. این حقیقت همچنان وجود دارد که در صورت تداوم این عملکرد گوگل‌پلی روزهای سختی در انتظار اکوسیستم نوآوری کشور است. فعالیت در شرایطی که از سویی طرح صیانت از داخل مجلس قرار است حرکت استارتاپ‌ها را سخت کند و تحریم‌های آمریکا از سویی دیگر ترمز حرکت استارتاپ‌ها را می‌کشد.