فروش اینترنتی کالاهای اساسی در انحصار یک پلتفرم؛ دیگر فروشگاه‌های آنلاین کشور چه می‌گویند؟
استفاده از امکانات و مزیت‌های تجارت الکترونیکی باری دیگر برای نهادهای حاکمیتی جذاب شده و بعد از گذشت سه سال از تجربه تنظیم بازار گوشت در فروشگاه‌های اینترنتی، بار دیگر فروش و توزیع کالاهای اساسی ...
در دیجیاتو ثبت‌نام کنید
جهت بهره‌مندی و دسترسی به امکانات ویژه و بخش‌های مختلف در دیجیاتو عضو ویژه دیجیاتو شوید.
عضویت در دیجیاتوتازههای تکنولوژی
ویدئوی مرتبط
استفاده از امکانات و مزیت‌های تجارت الکترونیکی باری دیگر برای نهادهای حاکمیتی جذاب شده و بعد از گذشت سه سال از تجربه تنظیم بازار گوشت در فروشگاه‌های اینترنتی، بار دیگر فروش و توزیع کالاهای اساسی توسط فروشگاه‌های اینترنتی اجرایی شده است.
حالا بعد از شروع توزیع کالاهای تنظیم بازار با فروش مرغ و تخم‌مرغ نوبت به لبنیات رسیده و همچنان فقط سایت بازرگام به عنوان تنها فروشنده کالاهای تنظیم بازاری در حال فعالیت است.
اما این بار هم معیار انتخاب فروشگاه اینترنتی روشن نیست و بازیگران این بازار از تبیلغات گسترده برای یک فروشگاه که قرار است کالاهای اساسی را به قیمت تنظیم بازار در اختیار مصرف‌کننده قرار دهند، متعجب شده‌اند.
این موضوع در حالی است که آذری جهرمی، وزیر پیشین ارتباطات هم نسبت به این موضوع واکنش نشان داده و در کانال تلگرامی خود با تاکید بر اینکه استارتاپ‌ها می‌آیند تا با تخریب خلاقانه روال‌های سنتی و فرسوده، ساختارهای معیوب را برهم زنند و توسعه و پیشرفت را به جوامع هدیه دهند، نوشت: «استارتاپ توزیع اینترنتی فلان کالا با قیمت دولتی، لفظ غم‌انگیزی‌ست حقیقتا.»
فراخوانی که فراموش شد
«علیرضا کامرانیان فر»، مدیر توسعه کسب و کار دیجی‌کالا در پاسخ به این پرسش دیجیاتو که آیا پیش از اینکه یک مجموعه به شکل انحصاری امکان ورود به حوزه فروش کالاهای اساسی را داشته باشد، مشورت یا رایزنی هم با دیجی‌کالا انجام شد، گفت: «اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی از طرف وزارت صمت درخواستی را مبنی بر تدوین پروپوزالی برای فروش کالاهای اساسی عنوان کرد؛ بر همین اساس قرار بر این بود که شرکت‌های عضو اتحادیه کالا را تامین کنند و کاربران پلتفرم‌ها از این طریق سبد خرید خود را انتخاب کنند. در این روند قرار بر این بود که ما‌به‌تفاوت قیمت مصوب و قیمت بازار نیز از طرف وزارت صمت به پلتفرم‌ها پرداخت شود.»
کامرانیان‌فر در ادامه توضیحات خود گفت: «در نهایت پروپوزال بر اساس اطلاعاتی که دیجی‌کالا و سایر شرکت‌های این حوزه ارائه دادند تنظیم و در اختیار وزارت صمت قرار گرفت. اما در نهایت با وجود پیگیریهای انجام شده هیچ پاسخی از وزارت صمت دریافت نشد. این در حالی است که هفته گذشته وزارت جهاد کشاورزی سامانه‌ای برای فعالیت در این حوزه معرفی کرد.»
او با تاکید بر اینکه در این حوزه باید شفاف‌سازی انجام شود تا در نهایت مشخص شود متولی این حوزه وزارت صمت است یا وزارت جهاد کشاورزی، گفت: «از طریق اتحادیه این تغییر رویه پییگیری شد و انتقاد به سازمان تعاونی روستایی اعلام شد. در نهایت قرار بر این شد که اتحادیه کسب و کارهای مجازی تفاهم‌نامه‌ای را امضا کردند تا از ظرفیت‌های دیگر پلتفرم‌ها هم کمک گرفته شود.»
به گفته کامرانیان‌فر همواره بخش خصوصی از تعامل با دولت به منظور ارائه سرویس‌های متنوع استقبال کرده است.
بی‌خبری وزارت‌خانه‌ها و بلاتکلیفی بخش خصوصی
در حالی که فروشگاه‌های اینترنتی اعلام کرده‌اند پیش از این پروپوزالی از طرف اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی به وزارت صمت ارائه شده هفته گذشته بعد از تبلیغات و رونمایی از یک سامانه، سید جواد ساداتی نژاد، وزیر جهادکشاورزی، از صاحبان تمامی پلتفرم‌ها و سامانه‌های دانش بنیان و افرادی که در سطح کشور در حوزه توزیع اینترنتی توان دارند، خواست که به این فرایند کمک کنند.
همین روند نگرانی درباره عدم هماهنگی درون سازمانی بین وزارت‌خانه‌ها را تشدید کرده و بار دیگر مشکل اساسی نبود رگولاتوری هوشمند در سیستم تجارت الکترونیکی کشور و البته کلان‌تر از آن اکوسیستم نوآوری را به یاد می‌آورد. چطور ممکن است معاون اول رئیس جمهور خبر از فروش اینترنتی کالاهای اساسی توسط یک سامانه فروش اینترنتی دهد و از سوی دیگر وزیر جهاد کشاورزی دست یاری به سمت شرکت‌های دانش‌بنیان دراز کند و هیچ خبری از آنچه در وزارت صمت رخ داده هم نداشته باشند؟
هیچ پلتفرمی به تنهایی ظرفیت فروش کالاهای اساسی را ندارد
مدیر توسعه کسب و کار دیجی کالا نیز در بخش دیگری از توضیحات خود در پاسخ به این پرسش که ظرفیت پلتفرم‌های فروش کالا برای ورود به مدیریت قیمت کالاهای اساسی به چه میزان است، گفت: «طبیعتا هیچ پلتفرمی به تنهایی ظرفیت توزیع کالای اساسی در این مقیاس بزرگ را ندارد. همین موضوع هم محل انتقاد ما به روندی است که در حال حاضر اجرایی شده. بر همین اساس ترجیح بر این بود که اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی مدیریت این موضوع را بر عهده بگیرد و با همکاری چند پلتفرم این برنامه پیش رود.»
به گفته او اتحادیه آشنایی لازم نسبت به ظرفیت‌های هر یک از پلتفرم‌ها را دارد و این ظرفیت‌ها به صورت تجمیعی امکان اجرایی شدن این روند را دارند.
کامرانیان فر در ادامه توضیحات خود گفت: «حقیقت این است که حتی ما در دیجی‌کالا به عنوان بزرگترین شرکت تجارت الکترونیکی ادعا نمی‌کنیم که میتوانیم همه این بار را به تنهایی به دوش بکشیم. اما میتوانیم بخشی از این همکاری باشیم. در همین راستا دیجی‌کالا این امکان را دارد که کمک کند این پروژه با ضریب موفقیت بالاتری اجرایی شود.»
زیرساخت‌های توزیع محصولات فاسد شدنی گسترده نیست
«امیر حسن موسوی»، مدیر روابط عمومی دیجی‌کالا نیز با اشاره به اینکه ظرفیت توزیع محصولات فاسد نشدنی بسیار بالاتر از کالاهای اساسی فاسد شدنی است، گفت: «کالاهای فاسد شدنی به مدیریت بسیار بالاتری نیاز دارند و این موضوع صرفا در چند شهر بزرگ شامل، تهران، شیراز، اصفهان و مشهد نه دیجی‌کالا این امکان را دارد و نه هیچ پلتفرم دیگری چینین ظرفیتی را دارد.»
او با تاکید بر اینکه در نهایت ظرفیت پلتفرم‌هایی که امکان فعالیت در پخش محصولات فاسد نشدنی در همین چند شهر بزرگ را دارند، نیز خیلی بالا نیست، گفت: «در نهایت پلتفرم‌هایی هم که این امکان را دارند در حد 10 هزار سفارش در روز است. با توجه به این موضوع امکان توزیع گسترده حتی در دورترین شهرهای کشور توسط یک پلتفرم تازه متولد شده بسیار عجیب است.»
به گفته او این موضوع به سرمایه‌گذاری چند میلیارد دلاری نیاز دارد. این در حالی است که کل سرمایه‌گذاری انجام شده در حوزه تجارت الکترونیکی کشور طی 15 سال گذشته، 500 میلیون دلار است.
توسعه زیرساخت در صورت توجیه عملیاتی
مدیر توسعه کسب‌وکار دیجی‌کالا در بخش دیگری از این گفت‌وگو در پاسخ به این پرسش که آیا فروش کالای اساسی توسط یک فروشگاه آنلاین برای تنظیم بازار ممکن و کارامد است یا خیر، گفت: «اگر همه پلتفرم‌ها هم با هم همکاری کنند همچنان نمی‌توانند تمامی نیازی که برای رساندن کالای اساسی با ارز دولتی تامین کنند. اما مسئله مهم دیگر این است که مصرف کننده عدم عدالت در توزیع کالا را تجربه نخواهد کرد و رضایت مصرف کننده پایین خواهد آمد.»
او در ادامه توضیحات خود با تاکید بر اینکه ارائه این سرویس صرفا از طرف یک پلتفرم به معنی ایجاد رانت است، گفت: «رانت همیشه فسادزا است و این تصمیم درستی برای سیاست‌گذاری در این حوزه نیست.»
مدیر روابط عمومی دیجی‌کالا نیز با اشاره به تجربه یخچال و به روزرسان گفت: «این اولین بار نیست که در فضایی پرابهام یک پلتفرم به طور ناگهانی معرفی شده و قرار است مدیریت فروش کالای اساسی را بر عهده بگیرد. به نظر نمی‌رسد این روند در نهایت به نفع مصرف کننده نهایی باشد.»
به اعتقاد موسوی اگر هدف نهایی را، فروش کالای اساسی و رساندن آن به دست مصرف کننده بر بستر تکنولوژی و مارکت پلیس با حذف واسطه بدانیم، این هدف بسیار جذاب است. اما حقیقت این است که دست‌یابی به این هدف با نقشه راهی که خود حاصل انحصار است، ممکن نخواهد شد.
از رانت حاکمیتی تا انحصار حاکمیتی
حالا که بعد از گذشت تقریبا 3 سال بار دیگر یک پلتفرم قرار است فروش کالای اساسی را عهده‌دار شود، این سوال مطرح است که چرا نهادهای دولتی بی‌آنکه ادعایی برای کمک گرفتن از استارتاپ‌ها یا بخش خصوصی در این حوزه داشته باشند، خود پلتفرمی مستقل راه‌اندازی نمی‌کنند. پلتفرمی انحصاری در دست نهادهای حاکمیتی و البته بر اساس خواست و نیازهای تعریف شده هر نهاد.
کامرانیان‌فر در پاسخ به این پرسش با تاکید بر اینکه بخش خصوصی همچنان به طور شفاف نمی‌داند که مسئولیت این روند با کدام نهاد دولتی است، گفت: «به هر حال هر زمانی که سازمان‌ها دولتی به سمت تصدی‌گری و ساخت پلتفرم رفتند، نتیجه مطلوبی حاصل نشد، این در حالی است که با اعتماد به بخش خصوصی و استارتاپ‌ها نتیجه بهتری را حاصل کرده است.»
او اما بر این باور است که با استفاده از عنصر شفافیت هم می‌توان یک پلتفرم یکپارچه راه‌اندازی کرد و نهاد حاکمیتی با ایجاد فضا و همکاری با چند پلتفرم فعال در حوزه فروش محصول نتیجه مطلوبی به دست خواهد آورد. در چنین شرایطی عدالت و برابری به شکل ملموس‌تری احساس خواهد شد.
کامرانیان‌فر در بخش دیگری از توضیحات خود گفت: «ماتلاش کرده‌ایم راهکارهای پرداخت اقساطی را توسعه داده‌ایم و همین موضوع هم به دولت کمک خواهد کرد. از همین رو جدایی از بحث شفافیت که با ورود پلتفرم‌ها به کمک دولت خواه آمد راهکارهای نوآورانه دیگری نیز وجود دارد که در مسیر و روند جریان زنجیره تامین کالا بسیار کمک کننده خواهد بود.»
انحصار، مسئله‌ای از پیش شکست خورده
بروزرسان هم نزدیک به سه سال قبل در همراهی با یخچال، پروژه‌ای شبیه به پروژه امروز بازرگام را اجرا کرد. در آن دوران هم بروزرسان و یخچال مورد انتقاد قرار گرفتند و روند کاری انحصاری آنها برای دیگر بازیگران اکوسیستم نوآوری کشور خیلی جذاب نبود. این بار اما بروزرسان هم یکی از منتقدان این روند است و سیستم ارائه شده برای مدیریت کالاهای اساسی را به این روش کارآمد نمی‌داند.
محمد فوزی، مدیرعامل بروزرسان، در پاسخ به این پرسش دیجیاتو مبنی بر اینکه آیا پیش از آغاز به کار یک پلتفرم در روند فروش و ارسال کالاهای اساسی در مسیر تنظیم بازار با این پلتفرم هم مشورتی شده یا خیر، گفت: «در ابتدا هیچ گفت‌وگو و مشارکتی با ما شکل نگرفت، هرچند در مراحل بعد و در پی شروع به کار یک پلتفرم به طور خاص در این حوزه اعلام شد که امکان همکاری وجود دارد.»
او در ادامه توضیحات خود گفت: «بعد از پیگیری‌ها، اعلام شد که کالا باید خریداری شود و در مرحله بعد اقدام به فروش شود. این در حالی است که ما به عنوان یک پلتفرم در حوزه فروش فعال هستیم و مدل کسب‌وکاری اجازه و امکان فعالیت به این شیوه را به ما نمی‌دهد.»
آیا تامین کالا باید بر عهده نهاد عامل باشد؟
فوزی با تاکید بر تجربه‌ای که پیش از این بروزرسان در حوزه تنظیم بازار داشته است، گفت: «طی تجربه قبلی نهاد عامل کالای مد نظر خود را در پلتفرم ما عرضه کرد و مشتریان از مسیر مراجعه به پلتفرم اقدام به خریداری می‌کردند. در مرحله بعد نیز کالا برای مصرف‌کننده ارسال می‌شد.»
او با تاکید بر اینکه خریداری کالا و فروش دوباره آن از طریق پلتفرم در مسیر حل مسئله تنظیم بازار خیلی شفاف و کمک‌کننده به نظر نمی‌رسد، گفت: «به نظر می‌رسد همین موضوع سطح نظارت را کاهش دهد. این در حالی است که ورود و حضور نهادهای عرضه کننده کالای اساسی به این حوزه و صرفا فروش و ارسال کالا از طریق پلتفرم بسیار کمک‌کننده خواهد بود.»
فوزی در انتقاد به رویکرد اجرایی درباره روش کنترل بازار گفت: «تصور اشتباه بر این است که این روند یک لطف بزرگ به پلتفرم‌های فعال در این حوزه است. این در حالی است که صرفا بر اساس مسئولیت اجتماعی و ارائه خدمات بیشتر به کاربران خود قصد ورود به چنین برنامه‌ای را داریم.»
نگاهی زنجیره پخش محصولات سرد
همچنین او در توضیح درباره چگونگی مدیریت سیستم لجستیک در صورت ورود به جریان تنظیم بازار گفت: «طی تجربه قبلی که برای تنظیم بازار وارد همکاری شدیم سیستم لجستیکی بر اساس زنجیره پخش محصولات سرد و قابل دسترس در همه استان‌ها راه‌اندازی شد. این پروژه نتیجه بسیار مطلوبی داشت و در مقایسه با سایر فعالان این حوزه به دلیل سیستم پلتفرمی بیشترین شفافیت را داشتیم.»
به باور او درگاه توزیع پلتفرم‌های فروش آنلاین محصول امکان فروش گسترده کالای تنظیم بازاری را ندارند و در نهایت حتی در صورت نقش‌آفرینی همه فعالان این حوزه نیاز به فروش فیزیکی نیز قابل انکار نیست و باید همچنان از آن مسیر هم استفاده کرد.
انحصار بعد از سکوت
دیجیاتو برای تحلیل و بررسی همه ابعاد این ماجرا علاوه بر گفت‌وگو با پلتفرم‌هایی که نسبت به این انحصار ابراز نگرانی کرده‌اند تلاش کرد تا با مدیران پلتفرم بازرگام نیز گفت‌وگو کند. بعد از پیگیریهای مکرر و انجام مصاحبه اما بازرگام اعلام کرد با انتشار هیچ مصاحبه‌ای موافق نیست و در آینده توضیحات بیشتر را ارائه خواهد داد.
در نهایت به نظر می‌رسد بازرگام از مسیر تعاونی‌های روستایی دعوت به همکاری برای فروش کالاهای اساسی شده است و از پروپوزال ارائه شده به وزارت صمت نیز آگاهی نداشته است.
اما سوال اساسی در این روند آن است که آغاز این آشفتگی و نبود نهاد پاسخگو در کدام مرحله است؟ آیا وزارت‌خانه‌های صمت و جهاد کشاورزی باید پاسخگو باشند یا در نهایت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز باید به این روند ورود کند و چاره‌ای ارائه دهد؟ در نهایت همچنان تنظیم‌گری آن طور که باید شکل نگرفته و استارتاپ‌ها و بخش خصوصی دوباره با سیل پرسش مواجه شوند.
دیدگاه‌ها و نظرات خود را بنویسید
برای گفتگو با کاربران ثبت نام کنید یا وارد حساب کاربری خود شوید.
ای کاش گزارشی از تجربه خرید از بازرگام هم منتشر کنین