موشک هایپرسونیک چیست و چگونه کار می‌کند؟

روسیه اخیرا در جنگ با اوکراین در یکی از بخش‌های غربی این کشور از یک موشک فراصوت یا هایپرسونیک استفاده کرد. این خبر موجب نگرانی بسیاری از شهروندان دنیا شد. ولی موشک‌های فراصوت دقیقا چه نوع موشک‌هایی هستند، چه انواعی دارند و چرا می‌توانند تهدیدی برای امنیت جهانی محسوب شوند؟

سیستم‌های هایپرسونیک به خاطر مانورپذیری بالا در زمان حرکت می‌توانند تهدیدبرانگیز باشند. این موشک‌ها در حین حرکت خیلی سریع می‌توانند مسیر خود را تغییر داده و کاری کنند که ردیابی و پیش‌بینی حرکتشان دشوار باشد. یکی از دیگر خطرات این دسته از موشک‌ها مقدار مسافتی است که طی می‌کنند.

توانایی حرکت موشک های هایپرسونیک جدید بسیار بیشتر از موشک‌های فروصوت ولی بسیار کمتر از موشک‌های بالستیک قاره‌پیماست. آمریکا، روسیه و چین هیچ‌کدام نمی‌توانند به خوبی این موشک‌های قاره‌پیما را ردیابی کنند.

فراصوت یا هایپرسونیک چیست؟

توصیف یک وسیله حامل به عنوان فراصوت (مافوق صوت) یا هایپرسونیک بدین معناست که سرعت حرکت آن از سرعت حرکت صوت بیشتر است. امواج صوتی در سطح دریا با سرعت 1225 کیلومتر بر ساعت و در ارتفاع 10,668 متری (یعنی ارتفاع حرکت هواپیماهای مسافربری) با سرعت 1067 کیلومتر بر ساعت حرکت می‌کنند. سرعت هواپیماهای مسافربری 966 کیلومتر بر ساعت است، اما سامانه‌های فراصوت 5633 کیلومتر بر ساعت سرعت دارند، یعنی در هر ثانیه 1.6 کیلومتر را طی می‌کنند.

سامانه‌های فراصوت دهه‌هاست مورد استفاده قرار می‌گیرند. در سال 1962، زمانی که «جان گلن» از اولین سفر انسان به دور زمین برگشت، کپسولش با سرعتی فراتر از صوت به اتمسفر وارد شد. همه موشک‌های بالستیک قاره‌پیما از نوع فراصوت هستند و حداکثر به سرعت 24,140 کیلومتر بر ساعت می‌رسند. این موشک‌های بالستیک روی راکت‌های بزرگ سوار می‌شوند، به خارج از جو می‌روند و بعد دوباره وارد جو می‌شوند.

نسل جدید موشک‌های فراصوت هم سرعت بسیار زیادی دارند، اما به اندازه موشک‌های بالستیک قاره‌پیما سریع نیستند. موشک‌های جدید فراصوت روی راکت‌های کوچک‌تری سوار می‌شوند که آن‌ها را زیر جو زمین نگه می‌دارد.

موشک های هایپرسونیک چه انواعی دارند؟

جنگ‌افزارهای فراصوت به‌جز موشک‌های بالستیک قاره‌پیما سه نوع دارند: ایروبالستیک، پرنده‌های هواسُر و موشک‌های کروز. سامانه‌های ایروبالستیک فراصوت از هواپیماها رها می‌شوند و با استفاده از راکت‌ها به سرعت فراصوت می‌رسند. سامانه‌ای که روسیه برای حمله به اوکراین استفاده کرده «کینژال» نام دارد و یک موشک ایروبالستیک است. این فناوری از حدود 1980 وجود داشته است.

پرنده‌های هواسُر فراصوت با یک راکت به ارتفاعات بالا می‌روند و بعد به سمت هدف سُر می‌خورند. از جمله نمونه‌های این موشک‌ها می‌توانیم به «دانگ‌فنگ-17» چین، «آوانگارد» روسیه و سامانه حمله سریع آمریکا اشاره کنیم. مقامات ایالات متحده قبلا ابراز نگرانی کرده بودند که فناوری پرنده‌های هواسر چین از آمریکا پیشرفته‌ترند.

موشک‌های کروز فراصوت با کمک راکت به سرعتی بالاتر از سرعت حرکت صوت می‌رسند و بعد با استفاده از موتوری موسوم به «اسکرم‌جت» این سرعت را حفظ می‌کنند. از آن‌جایی که این موشک‌ها هوا را به داخل موتور خود می‌کشانند، نسبت به پرنده‌های هواسر به راکت‌های پرتابی کوچک‌تری نیاز دارند، در نتیجه هزینه استفاده از آن‌ها کمتر است و می‌توان از مکان‌های بیشتری پرتابشان کرد. موشک‌های کروز فراصوت توسط چین و آمریکا در دست توسعه قرار دارند. آمریکا ظاهرا در ماه مارس 2020 نمونه‌ای از موشک فراصوت اسکرم‌جت را آزمایش کرده بود.

تهدید صلح جهانی

روسیه مدعی است که بخشی از سلاح‌های فراصوت این کشور می‌توانند کلاهک هسته‌ای حمل کنند. این اظهارنظر به خودی خود و بدون در نظر گرفتن صحت ادعا نگران‌کننده است. اگر روسیه زمانی بتواند چنین سامانه‌ای را علیه یکی از دشمنان خود به کار بگیرد، طرف مقابل باید این احتمال را در نظر داشته باشد که موشک پرتاب شده هسته‌ای است.

در خصوص ایالات متحده آمریکا، اگر کاخ سفید به این نتیجه برسد که موشک به کار رفته هسته‌ای است، این احتمال وجود دارد که واشنگتن این اقدام را آغاز حمله در نظر بگیرد و سلاح‌های هسته‌ای خود را علیه روسیه به کار بیندازد. سرعت فراصوت این موشک‌ها از آن جهت شرایط را بغرنج‌تر می‌کند که فرصت برای اتخاذ هر گونه تصمیم دیپلماتیک لحظه آخری محدودتر می‌شود.

بنابراین مهم‌ترین خطر موشک‌های فراصوت از بابت تهدید صلح جهانی و ناپایدار کردن شرایط است. از این رو، به نظر می‌رسد که قدرت‌های جهانی باید هرچه سریع‌تر بر سر میز مذاکره بنشینند و رویکرد دیپلماتیکی را در بحث استفاده از این سلاح‌ها اتخاذ کنند.

مقابله با موشک‌های فراصوت دشوار است

دلیل اصلی توسعه نسل جدید جنگ‌افزارهای فراصوت این است که مقابله با آن‌ها به خاطر سرعت، مانورپذیری و مسیر پروازشان دشوار است. آمریکا برای دفاع در برابر تسلیحات فراصوت شروع به توسعه یک رویکرد چندلایه کرده که شامل مجموعه‌ای از حسگرها در فضا و همکاری نزدیک با متحدان است. ولی پیاده‌سازی این رویکرد احتمالا پرهزینه و زمان‌بر خواهد بود.

موشک‌های فراصوت معمولی و غیرهسته‌ای معمولا برای منهدم‌سازی اهداف ارزشمندی مثل ناوهای هواپیمابر استفاده می‌شوند. از معادله خارج کردن چنین اهدافی می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در نتیجه یک درگیری نظامی داشته باشد. با این حال، موشک‌های فراصوت پرهزینه‌اند و احتمالا در تعداد بالا ساخته نخواهند شد. به‌علاوه، همان‌طور که مشاهده شد، این موشک‌ها لزوماً نمی‌توانند پایان‌دهنده جنگی مثل جنگ روسیه و اوکراین باشند.