چگونه مسابقه فضایی، عصر اکتشافات فراتر از زمین را آغاز کرد؟

تنش‌های جنگ سرد میان ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی به یک مسابقه فضایی تبدیل شد که با فرود تاریخی اولین انسان بر سطح ماه به اوج خود رسید.

در صبح روز 12 آپریل 1961، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی برای پرتاب اولین انسان به فضا آماده می‌شد، تنش‌ها در «Baikonur Cosmodrome» بالا گرفت. از 16 تلاش قبلی برای پرتاب موشک «وستوک» اتحاد جماهیر شوروی به مدار، نیمی از آن‌ها با شکست روبرو شده بود.

 طبق گزارش‌ها، دو نفر از مهندسان ارشد برنامه فضایی در آن روز، درحالیکه منتظر پرتاب بودند، آنقدر استرس بالایی را تحمل می‌کردند که مجبور به مصرف قرص‌های آرام‌بخش شدند.

اما «یوری گاگارین» در کپسول بالای موشک در آرامش بود. پس از ماه‌ها تمرین سخت فیزیکی، فضانورد 27 ساله برای این پرواز تاریخی انتخاب شده بود. در یادداشتی که توسط پزشکان نیروی هوایی اتحاد جماهیر شوروی نوشته شده و توسط مورخ «آصف صدیقی» ثبت شده بود، آمده است: «گاگارین باهوش، کوشا و برتر از تمام کسانی‌ است که در این رقابت شرکت کرده بودند. او زندگی را بهتر از هرکسی درک کرده است.»

در ساعت 9:07 صبح، گاگارین صدای تائید پرتاب را شنید و موشک بلند شد. او تجربیات خود را برای کسانی که روی زمین بودند، نقل کرد زیرا سرعت موشک به 17000 مایل بر ساعت رسیده بود.

گاگارین گفت: « من زمین را می‌بینیم. تلاش برای غلبه بر گرانش زمین را احساس می‌کنم. احساس بسیار خوبی دارم. ابرها را می‌بینم.»

لحظاتی بعد، فضانورد شوروی اولین فردی بود که به دور این سیاره چرخید. این یک لحظه مهم در مسابقه فضایی بین ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی بود که تا پایان یک دهه انسان را روی ماه قرار داد. اما این جایی نیست که داستان پرواز فضایی انسان واقعا آغاز می‌شود.

این مسیر سال‌ها قبل با موفقیت دیگری از شوروی ترسیم شده بود.

آغاز مسابقه فضایی

علیرغم اینکه ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی در طول جنگ جهانی دوم باهم متحد بودند، با نزدیک شدن به پایان جنگ در سال 1945، به یکدیگر مضنون شدند. ایالات متحده در آن زمان به تازگی توانایی خود را در تخریب کل شهرها با پرتاب اتمی بر روی «هیروشیما» و «ناکازاکی» نشان داده بود تا ژاپن را وارد به تسیلم شدن کند.

بدین ترتیب، جنگ سرد میان این دو آغاز شد. ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی در تلاش بودند تا هریک بر جهان مسلط شوند.

هر دو کشور برای اثبات توانایی‌های تکنولوژیکی‌ خود، شروع به ساخت رآکتورهای هسته‌ای عظیم و موشک‌هایی کردند که قادر بودند سراسر جهان را دچار تغییرات مخربی کنند.

در اواسط 1950، هر دو کشور برنامه‌های خود را برای استفاده از این موشک‌ها برای پرتاب ماهواره‌های مصنوعی به فضا اعلام کردند. درحالیکه ایالات متحده پرتاب خود را برای سال 1958 برنامه‌ریزی کرده بود، شوروی تصمیم گرفت تا بی سروصدا آمریکایی‌ها را شکست دهد.

در 4 اکتبر 1957، هنگامی که شوروی اعلام کرد ماهواره‌ای به نام «اسپوتنیک» را به مدار زمین می‌فرستد، جهان غافلگیر شد. اگرچه این ماهواره چندان بزرگ و مجهز نبود، اما آمریکایی‌ها با شنیدن این خبر حسابی شوکه شدند.

رئیس جمهور وقت ایالات متحده «دوایت آیزنهاور» نگرانی‌های خاص خود را داشت. مقامات کاخ سفید نگران این بودند که آیا جهان اتحاد جماهیر شوروی را به عنوان ابرقدرت می‌شناسد یا هنوز ایالات متحده در صدر قدرت است.

ایالات متحده در گزارش‌های داخلی خود پرتاب اسپوتنیک را یک افسانه و خرافات دانست و از مردم خواست تا آن را باور نکنند.

ایالات متحده در تلاش بود تا فضا را از آن خود کند. سازمان ملی هوانوردی و فضایی ناسا بدین ترتیب در ژوئیه 1958 تاسیس شد تا به صورت جدی به دنبال پروازهای فضایی باشد.

اولین پروازهای انسان به فضا

سفر فضایی انسان در دهه 1950 اتفاق جدیدی نبود. ایالات متحده از اواخر دهه 1940 موشک‌هایی را با حیوانات – از جمله مگس‌ها و میمون‌ها – به فضا پرتاب کرده بود. این کشور در سال 1951 نیز یک سگ را به فضا فرستاد.

شوروی نیز چند هفته پس از پرتاب اسپوتنیک در سال 1957، یک سگ معروف به نام «لایکا» را به فضا فرستاده بود. متاسفانه لایکا چند ساعت پس از پرواز در اثر گرما و استرس جان باخت.

اما هدف نهایی فرستادن انسان به فضا بود. در سال 1958، ناسا پروژه «مرکوری» را با سه هدف تعریف کرد: پرتاب یک آمریکایی به مدار زمین، بررسی توانایی بدن انسان برای تحمل پروازهای فضایی و بازگشت ایمن فضانورد و فضاپیما به زمین. هدفی که اعلام نشده بود: همه این‌ها را پیش از شوری انجام دهید.

با این‌حال، ایالات متحده مجددا شوکه شد. پرواز تاریخی گاگارین یک ماه زودتر از آنکه «آلن شپرد» فضانورد آمریکایی در 5 ماه می 1961 به فضا فرستاده شود، انجام شد. اگرچه پرواز 15 دقیقه‌ای زیرمداری شپرد با موشک «Freedom7» یک نقطه عطف کلیدی در صنعت فضایی امریکا بود، اما تحت‌الشعاع پرواز گاگارین قرار گرفت.

چند هفته پس از پرواز شپرد، رئیس جمهور وقت «جان اف کندی» در مقابل جلسه مشترک کنگره ایالات متحده ایستاد. او با اذعان به اینکه کشور به اکتشافات فضایی با فوریت کافی برخورد نکرده است، یک چالش جدید و جدی را مطرح کرد: یک آمریکایی باید تا پایان دهه روی ماه قدم بگذارد!

کندی گفت: «هیچ پروژه فضایی در این دوره برای بشر مهم‌تر از حضور بر روی ماه نیست. نباید آن را دست کم بگیریم. ما باید ملت خود را با انجام این پروژه گران قیمت و سخت خوشحال و سرافزار کنیم.»

رسیدن به ماه در پس مسابقه فضایی

پیش اینکه ناسا بتواند به ماه سفر کند، دانشمندان و مهندسان آن چیزهای زیادی برای یادگیری داشتند. آژانس فضایی پروژه مرکوری را پیش برد و «جان گلن» را به اولین آمریکایی تبدیل کرد که به در فوریه 1962 به دور زمین چرخید.

«گوردون کوپر» در می 1963 یک پرواز مداری انجام داد – سفری که حدود 34 ساعت و 20 دقیقه طول کشید. یک ماه بعد «والری بیکوفسکی» روس، چهار روز و 23 ساعت را در فضا سپری کرد – که همچنان رکورد طولانی‌ترین پرواز فضایی انفرادی است. «والنتینا ترشکووا» نیز به اولین زنی تبدیل شد که به فضا پرواز کرده است.

پس از مرکوری، ناسا قابلیت‌های پرواز فضایی خود را با پروژه «جمینی» ارتقا داد. هدف جمینی قرار گرفتن در مدار، انجام مانورهای جدید و تعیین طول دوره پروازهای فضایی و تاثیر آن بر انسان بود. جمینی را می‌توان به نوعی پلی برای کسب دانش در سفر به ماه دانست.

در همین حال، شوروی‌ها هنوز درحال ثبت رکوردهای خود بودند. در مارس 1965، فضانورد «الکسی لئونوف» روسی اولین فردی بود که از یک فضاپیمای درحال گردش خارج شد. این راهپیمایی فضایی که 12 دقیقه طول کشید، بسیار دلخراش بود.

لباس‌های فضایی لئونوف به قدری خشک و زمخت بودند که او برای ورود مجدد به فضاپیما دچار مشکل شد. او درنهایت مجبور شد مقداری از لباس‌های خود را درآورد تا بتواند با درهای پشت سر خود را قفل کند.

ده هفته بعد، «اد وایت» اولین آمریکایی شد که در فضا راه رفت و 23 دقیقه در فضا معلق ماند. این درحالی بود که او و فضانورد دیگری با نام «جیمز مک دیویت» در کپسول «جمینی4» با سرعت هفده هزار مایل در ساعت دور زمین می‌چرخیدند.

پس از آن، ایالات متحده کم کم بازی را به دست گرفت: در دسامبر 1955، فضانوردان سوار بر «جمینی7» رکورد بیشترین زمان در فضا در طی یک ماموریت دو هفته‌ای به نام خود ثبت کردند. «جمینی 8» اولین بارگیری فضایی را در سال 1966 انجام داد – اگرچه یک نقص کوچک باعث شد فضاپیما از کنترل خارج شود، اما توسط «نیل آرمسترانگ» 35 ساله که فرمانده پرواز بود، مجددا همه چیز به حالت عادی و تحت کنترل بازگشت.

پس از ده پرواز با خدمه در طول پنج سال، ماموریت‌های جمینی با «جمینی 12» در تاریخ 15 نوامبر 1966 به پایان رسید – ماموریتی که طی آن، رکورد 5 ساعت و 30 دقیقه کاوش در خارج از یک فضاپیما توسط «ادوین باز الدرین» شکسته شده بود. حالا نوبت به قدم زدن روی ماه رسید.

ردپای انسان روی ماه

زمانی که ناسا ماموریت‌های جمینی را انجام می‌داد، توسعه فضاپیما را برای برنامه «آپولو» آغاز کرده بود. این فضاپیما شامل یک ماژول فرمان بود که به ماه پرواز می‌کرد و وارد مدار می‌شد. همچنین یک ماژول دیگر از اجزای تشکیل دهنده این سیستم بود که برای فرود باز شده و مجددا در بازگشت به ماژول فرمان متصل می‌شد.

اما برنامه آپولو شروع غم‌انگیزی داشت. در 27 ژانویه 1967، فضانوردان «گاس گریسوم»، «اد وایت» و «راجر شافی» در طی آزمایش زمینی برای ماموریت برنامه‌ریزی شده در آتش‌سوزی ایجاد شده بر روی سکوی پرتاب جان باختند.

تحقیقات انجام شده نشان داد که آتش توسط یک اتصال کوتاه در سیم‌های نزدیک صندلی گریسوم ایجاد شده و به دلیل سطح بالای اکسیژن موجود در محل و مواد قابل اشتعال به سرعت گسترش یافته است.

پس از ارزیابی مجدد طراحی و ایمنی فضاپیما، اولین ماموریت آپولو با خدمه در 11 اکتبر 1968 – زمانی که «آپولو 7» در مدار زمین منفجر شد – به فضا پرتاب شد. در اولین روز از زندگی 11 روزه در فضا، سرنشین همگی سرما خوردند و دریافتند که نمی‌توان مخاط را به علت بی‌وزنی در فضا از بینی خارج کرد.

این ماموریت با اولین پرواز تا ماه در فاصله بیش از دویست و سی هزار مایلی از زمین همراه شد. پیش از آن، «آپولو 8» انسان را تنها تا فاصله 850 مایلی زمین پیش برده بود.

خدمه بین 24 تا 25 دسامبر دقیقا 10 بار به دور ماه چرخیدند و در طول پخش رادیویی شب‌های کریسمس، برای مخاطبین خود از فضا کتاب خواندند. این سه فضانورد اولین نفری بودند که با چشمان خود ماه را از نزدیک دیدند و تاریکی ناشی از سایه زمین بر سطح ماه را مشاهده کردند.

«آپولو 9» اولین پرواز با ماژول ماه بود که فضاپیما را در مدار زمین آزمایش کرد. «آپولو 10» ماژول را تا فاصله پنجاه هزار فوتی به سطح ماه نزدیک کرد. سرانجام در تاریخ 16 جولای 1969، «آپولو 11» منفجر شد.

در پنجمین روز از حضور در فضا، فضانوردان نیل آرمسترانگ و باز آلدرین آماده‌سازی برای فرود ماژول «رایگل» بر روی سطح ماه را آغاز کردند. آن‌ها دقیقا در ساعت 3:17 بعدازظهر فرود آمدند – به وقت هیوستون در 20 ژوئیه. ساعتی بعد در 9:56 دقیقه شب، آرمسترانگ اولین کسی بود که بر روی ماه قدم گذاشت و گفت: « این یک قدم کوچک برای انسان است، یک جهش بزرگ برای بشریت.»

در طول دو ساعت بعد، آرمسترانگ و آلدرین نمونه‌های خاک و سنگ را جمع‌آوری کردند و آزمایش‌هایی را انجام دادند. آن‌ها پرچم آمریکا را بر سطح ماه گذاشتند. همچنین بر روی یک پلاک نوشتند: «ما در صلح با همه بشریت هستیم.»

اکتشافات بعدی ماه در مسابقه فضایی

ایالات متحده در سال‌های بعد پنج سفر موفق دیگر با خدمه را به سطح ماه انجام داد. فضانوردان نمونه‌هایی را جمع‌آوری کردند، آزمایش‌هایی علمی انجام دادند و یک ماه‌نورد را مورد آزمایش قرار دادند.

این برنامه در دسامبر 1972 با «آپولو 17» به پایان رسید که فضانوردان «یوجین سرنان» و «هریسون اشمیت» بیش از سه روز را در ماه زندگی کردند.

پس از ماموریت‌های موفقیت‌آمیز به ماه، ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی شروع به همکاری کردند. در سال 1975، اولین ماموریت مشترک این دو کشور به نام «آپولو-سایوز» انجام شد که در آن فضاپیماهای آمریکایی و شوروی با موفقیت در مدار یکدیگر لنگر انداختند و به خدمه اجازه دادند در فضا یکدیگر را ملاقات کنند.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، ایالات متحده و روسیه به همکاری خود در زمینه امور فضایی ادامه دادند و درنهایت موفق به ساخت ایستگاه فضایی بین‌المللی با همکاری یکدیگر شدند.

از آن زمان چندین کشور سفرهای بدون خدمه به ماه انجام دادند، اما ایالات متحده تنها کشوری است که فضانوردان آن بر سطح ماه قدم گذاشته‌اند. ناسا قصد دارد تا سال 2025 با برنامه «آرتمیس» فضانوردان خود را به سطح ماه بازگرداند. کشورهای دیگر مانند چین نیز قصد دارند در دهه‌های آینده انسان را به ماه بفرستند.

در آینده ممکن است انسان‌ها تا مریخ قدم بردارند. چنین سفری به فناوری‌های بسیار پیشرفته نیاز دارد که اکنون در دسترس ما نیست. اما نباید فراموش کنیم ماموریت‌های آپولو نیز در همین وضعیت بودند.

کندی در سخنرانی خود در سال 1962 گفت: « ما انتخاب می‌کنیم که به ماه برویم و به موفقیت‌های بسیاری دست یابیم. این کارها آسان نیستند. بسیار سخت هستند، زیرا چالش‌های بزرگی بر سر راه ما قرار دارند، اما ما قصد داریم برنده شویم. پس آن‌ها را می‌پذیریم.»