آورده فناوری‌های دیجیتال و استارتاپ‌های ایرانی برای سالمندان چیست؟

«تعادلش را در حمام خانه از دست داده بود. هیچکس خانه نبود. زمین خورد و یک ساعت بعد از به هوش آمدن توانست به سختی از تلفن استفاده کند و خانواده‌اش را در جریان این حادثه قرار دهد.» این داستان کوتاهی است که با اندک تغییری امکان دارد هر سالمندی که تنها زندگی می‌کند، تجربه کند.

در چند سال اخیر که جوامع بیشتر به سمت سالمندی پیش می‌روند، تکرار چنین داستان‌هایی نه تنها زندگی سالمندان را که یک روز نیروی فعال جامعه بودند، دچار آسیب و دردسر می‌کند، بلکه افراد غیرسالمند را هم مدام نگران تنهایی و آسیب‌های زندگی سالمندان می‌کند.

اما نگاه تکنولوژی و امکانات دیجیتال به این روند بر چه اساسی است؟ در واقع فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی نه تنها  در زمینۀ دستیابی به دوران سالمندی سالم‌تر ، بسیار کمک کننده هستند. در حقیقت باید گفت، این فناوری‌ها تجربه زیسته همراه با آرامشی را برای سالمندان و همچنین افراد غیرسالمند جامعه فراهم خواهند کرد.

این موضوع امسال مورد توجه اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور (ITU) قرار گرفته و شعار امسال روز جهانی ارتباطات را مبتنی بر نیاز سالمندان تعریف کرده است. از همین رو شعار روز جهانی ارتباطات 2022 از طرف ITU، «فناوری های دیجیتال برای سالمندان و سالمندی سالم» عنوان شده است.

به نظر می‌رسد این تصمیم در راستای سیاست‌های «دهه سالمندی سالم » سازمان ملل متحد باشد. اما وضعیت ایران در حوزه امکانات دییجیتال برای سالمندان بر چه اساسی است؟ برای بررسی این موضوع اول باید این نکته مهم را مورد توجه قرار داد که درک ارتباطی سالمندان ایرانی با ابزار و امکانات تکنولوژی به چه میزان است؟

سالمندان چقدر امکان استفاده از تکنولوژی را دارند؟

حقیقت این است که سالمندان به اندازه دیگر افراد غیر سالمند جامعه و مخصوصا نسل Z بر استفاده از ابزار تکنولوژی مسلط نیستند. اما روی دیگر سکه حقیقت این است که با حرکت سریع به سمت جامعه‌ای که سالمند خواهد شد. از همین رو به نظر می‌رسد توسعه اپلیکیشن‌ها در این حوزه، سرمایه‌گذاری برای دوران سالمندی جوانان امروز در چند سال آینده هم است.

جالب است بدانید که جواد اسماعیلی، مدیر دیجیتال مارکتینگ آسانیسم درباره میزان استفاده مستقیم سالمندان از این پلتفرم به آمار 3 و 4 دهم درصدی اشاره کرد و گفت: «3 و 4 دهم درصد از مشتریان آسانیسم، سالمندانی هستند که خود اقدام به ثبت درخواست و گذر از روند دعوت پرستار کرده‌اند. اما آمارهای این پلتفرم بیانگر آن است که در باقی موارد فرزندان افراد سالمند این روند را پیش برده‌اند.»

در طول سال‌های گذشته سرعت رشد و توسعه تکنولوژی تا جایی بوده است که تعداد قابل توجهی از افراد جامعه، مخصوصا سالمندان از آن جا مانده‌اند. در این بین بد نیست علاوه بر دریافت خدمات مراقبتی و امکانات مربوط به پرستاری از سالمندان به حوزه خدمات پولی و بانکی (فین‌تک) هم اشاره‌ای کنیم.

اگر قرار به حمایت از سالمندان برای گذراندن دوران سالمندی ایمن و سلامت باشیم، صرفا استفاده از پلتفرم‌های سلامت، زندگی‌شان را مطلوب نخواهد کرد. دسترسی به خدماتی همچون پرداخت آنلاین و البته مهم‌تر از آن افزایش سواد این بخش از جامعه نسبت به چنین خدماتی را هم باید در دستور کار قرار داد.

نقش نهادهای حاکمیتی در توسعه زیرساخت‌ها

داستان دسترسی به خدمات دیجیتال بیشتر شبیه به درامی است که استارتاپ‌ها به عنوان ستاره اصلی این درام بیشتر از دیگر حوزه‌ها در آن مورد بی‌توجهی قرار گرفته‌اند. اساسا روند ورود به بازار خدمات رفاهی سالمندان بر خلاف تصور، بسیار پیچیده است. این روند همواره دستخوش چالش‌های خود ساخته از طرف نهادهای تصمیم‌ساز هم بوده است.

حمیدرضا مصاحبی، مدیراجرایی سامانه سان که یک گجت موقعیت یاب برای سالمندان درست کرده است، در پاسخ به این پرسش دیجیاتو، مبنی بر اینکه حمایت‌های نهادهای بالا دستی و رگولاتوری تا امروز از استارتاپ‌های این حوزه چطور بوده است، گفت: «حقیقت این است که نه تنها هیچ حمایت شفافی از این حوزه نشده بلکه به طور صریح و کاملا شفاف اعلام شده برای فعالیت در این حوزه باید خودتان از بخش‌های ابتدایی شروع به کار کنید و پیش بروید.»

مصاحبی با انتقاد از این رویکرد نهادهای بالادستی به چالش‌های پیش‌روی استارتاپ‌ها در این حوزه اشاره کرد و گفت: «یکی از مدیران بهزیستی به ما اعلام کرد که از طریق سلسله مراتب حکومتی به جایی نخواهید رسید. از همین رو باید با برقراری ارتباط موثر با خانواده‌ها و سالمندان پیش بروید.»

این اظهار نظر البته در شرایطی از طرف این مدیر بهزیستی برای سامانه سان طرح شده که حتی ورود به خانه‌های سالمندان برای ارائه خدمات ویژه نیازمند کسب مجوز است.

مدیراجرایی سامانه سان در بخش دیگری از توضیحات خود در پاسخ به این پرسش که روند تولیدی در این استارتاپ‌ها بر چه اساسی است، به مجوزهایی که برای تولید گجت‌ها لازم است، اشاره کرد و گفت: «روند مجوزدهی در این حوزه بسیار پیچیده و هزینه بر است. مجوز تنها در شرایطی اعطا می‌شود که کارگاهی در فاصله 80 کیلومتری از شهر، با تعداد نیرو و مساحت مشخص وجود داشته باشد.»

تولید گجت برای سالمندان و کوه مقاومت‌های مسئولین

به گفته مصاحبی این مقررات پیچیده در شرایطی است که برا تولید یک محصول کوچک در فضایی بسیار معمولی‌تر هم می‌توان فعالیت کرد.

این چالش‌ها برای استارتاپی که مشغول به تولید موقعیت‌یاب همراه برای سالمندان است تا جایی بازدارنده است که حتی بیم آن می‌رود با وجود چالش‌های اقتصادی موجود، توان ادامه فعالیت در این حوزه را نداشته باشد.

جالب است بدانید موقعیت یاب همراه جویا یک گجت است که سالمند با در اختیار داشتن آن در صورت تجربه مشکل، چالش یا احساس خطر با فشردن دکمه‌ای این خبر را شماره‌های ثبت شده در گجت اطلاع می‌دهد. در این روند نیازی به دسترسی به تلفن یا گوشی هوشمند نیست و ارتباط و تماس تلفنی بعد از فشردن دکمه مورد نظر به طور مستقیم برقرار می‌شود.

سیو اپ هم، فعالیتی تقریبا با همین ویژگی‌ها را انجام می‌دهد. سالمند در این روش با بیشترین سرعت به شماره‌های ثبت شده از وضعیت خود خبر می‌دهد و از آسیب‌های بعدی جلوگیری خواهد شد.

رحمه‌الله مهدی‌خوانی، مدیر توسعه کسب‌وکار استارتاپ سیو اپ نیز در پاسخ به همین پرسش که نهادهای بالادستی و جریان رگولاتوری چطور به این صنعت نگاه می‌کنند، گفت: «حقیقت این است که مسئولان ادبیات جذاب و قابل توجهی در این حوزه دارند. در حقیقت خوب صحبت می‌کنند اما در لحظه اجرا آنطور که باید و انتظار می‌رود، عمل نمی‌کنند.»

مهدی‌خوانی با اشاره به اینکه، صندوق‌های کارآفرینی و شکوفایی دولتی در صورت ورود و سرمایه‌گذاری به این حوزه امکان پیشرفت قابل توجهی را فراهم خواهند کرد، گفت: «این موضوع در حالی است که نهادهای دولتی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری توقع دارند یک استارتاپ را در بهترین و مطلوب‌ترین شکل ممکن تحویل بگیرند و اعلام حمایت از آن کنند.»

او با انتقاد از این رویکرد، گفت: «ذات و فرایند کاری استارتاپ بر این اساس است که امکان تجربه شکست برای آن وجود دارد. این موضوع باید از طرف نهادهای مسئول پذیرفته شود و مورد توجه قرار بگیرد. حمایت از سالمندان و ارائه امکانات مطلوب برای زندگی آنها در نهایت علاوه بر یک حوزه در جریان تکنولوژی یک مسئولیت اجتماعی است. از همین رو انتظار می‌رود نهادهای مرتبط همکاری و همراهی بیشتری در این حوزه داشته باشند.»

فناوری در خدمت زندگی!

با وجود همه چالش‌های پیش روی استارتاپ‌ها در حوزه فعالیت‌های حمایتی از سالمندان به هر حال زندگی امروز گره‌ای بازنشدنی با تکنولوژی خورده است که در صورت تحلیل درست این گره، امکان بهره‌وری هوشمندانه‌ای از آن وجود دارد.

سالمندان بخشی از این جامعه هستند که پیش از این نیروی مولد بوده‌اند. حالا از همین رو است که انتظار می‌رود نسل Z مولد امروز برای ارائه خدمات با کیفیت مبتنی بر تکنولوژی به سالمندان همه تلاش خود را به کار بگیرد.

جواد اسماعیلی، مدیر دیجیتال مارکتینگ آسانیسم در رابطه با همین موضوع در پاسخ به این پرسش که آیا فناوری‌های دیجیتال امکانی برای زندگی بهتر سالمندان فراهم خواهد کرد یا خیر، گفت: «این حوزه هم به مانند دیگر حوزه‌های کسب‌وکاری نیازمند خلاقیت و رقابت است. در نتیجه هر قدر تعداد فعالان این حوزه بیشتر شود، در نتیجه خدمات مطلوب‌تر با کیفیت بهتری ارائه خواهد شد.»

اسماعیلی با تاکید بر اینکه سالمندان به طور جدی نیازمند یک همدم هستند، گفت: «همدم یک سالمند صرفا پرستار او نیست. در پلتفرم‌‌های ارائه دهنده خدمت به سالمندان در صورتی این موضوع مورد توجه قرار خواهد گرفت که یکه تاز نباشند و چند پلتفرم به رقابت با هم بپردازند. در چنین شرایطی، نهایتا این سالمند است که به دلیل ایجاد چنین فضایی به طور قطع خدمات بهتری دریافت خواهد کرد.»

سرمایه‌گذاری روی آینده با خدمات دیجیتال برای سالمندان

افزایش سواد دیجیتال و توسعه آموزش برای چگونگی ادامه حیات در دنیای مبتنی بر تکنولوژی شرایطی را فراهم خواهد کرد که بر اساس آن نیازهای دوره سالمندی به شکل مطلوب‌تری رفع شود. این موضوع در شرایطی است که حالا با بیان شعار «فناوری های دیجیتال برای سالمندان و سالمندی سالم» ذهن بیش از هر چیز به سراغ اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌ها مراقبتی می‌رود.

این باور اما خیلی قابل تکیه نیست. فناوری‌های دیجیتال زمانی چالش‌های زندگی سالمندان را رفع خواهند کرد که شهر به مسابه محل زیست اجتماعی به واقع هوشمند باشد، اینترنت و زیرساخت‌های دسترسی به اینترنت پرسرعت از جمله فیبر نوری به طور جدی فراهم باشد. از سویی دیگر در ادامه این روند، خانه‌های هوشمند و امکانات نوآورانه شاید بهترین روش برای امنیت و سلامت بیشتر سالمندان باشد.

تبدیل سرویس‌های آفلاین به سرویس آنلاین نهایت رفتار دیجیتالیزه‌ای است که به شکل عمومی انجام شده. این در حالی است که سالمندان همچنان امروز برای دریافت خدمات پزشکی و سلامت خود بعد از ارائه نسخه‌های دیجیتال دچار چالش هستند.