بررسی یک معمای تاریخی: مقبره چنگیز خان مغول کجاست؟

«چنگیز خان» یا «تموچین» اهالی مغولستان را زیر یک پرچم متحد کرد و امپراتوری بزرگی را بنا نهاد که از اقیانوس آرام تا اوکراین کشیده شده بود. او پس از فتوحات بسیار در سال 1227 میلادی از دنیا رفت اما هنوز که هنوز است هیچ‌کس نمی‌داند مقبره‌اش دقیقا کجا قرار دارد.

رهبر بزرگ مغولستان که بزرگ‌ترین امپراتوری تاریخ این کشور را به وجود آورد، کجا دفن شده است؟ آیا او هم مانند فراعنه مصر باستان درون مقبره‌های بزرگ هرمی شکل به خاک سپرده شد یا مثل اولین امپراتور چین یک آرامگاه بزرگ برایش ساختند؟ پاسخ این است که با گذشت قرن‌ها از زمان مرگ چنگیز خان هیچ‌کس از محل دفن او خبر ندارد و بعید است که به این زودی‌ها جای آن پیدا شود.

برخی نمی‌خواهند مقبره چنگیز خان پیدا شود

متخصصان می‌گویند برخی از مردم مغولستان احتمالا ترجیح می‌دهند که این مقبره هرگز پیدا نشود، چون عده‌ای از شهروندان این کشور به چنگیز خان با دیدگاه تقریبا مذهبی نگاه می‌کنند. «ویلیام هانی‌چرچ»، استادیار دانشگاه انسان‌شناسی دانشگاه ییل مدعی است که این مقبره تقریبا به لحاظ مذهبی برای مردم مغولستان اهمیت زیادی دارد.

یکی از احتمالاتی که برای محل دفن چنگیز خان مطرح می‌شود، استان شرقی «خنتی» در مغولستان است، یعنی همان جایی که او متولد شده بود. «ننسی اشتاین‌هارت»، استاد هنرهای شرق آسیا از دانشگاه پنسیلوانیا می‌گوید: «فکر می‌کنم این مقبره در کوهستان‌های استان خنتی واقع شده باشد. [ولی] فکر نمی‌کنم به این زودی‌ها شاهد پیدا شدن آن باشیم.»

منابع معاصر اطلاعات زیادی درباره آرامگاه چنگیز خان و مشخصات ظاهری آن ارائه نمی‌کنند. بر اساس مطالعاتی که گروهی از محققان در سال 2014 در مجله PLOS One منتشر کردند: «هیچ سند تاریخی یا باستان‌شناسانه‌ای در توصیف ظاهری این مقبره وجود ندارد.» با این حال، پژوهشگران با استفاده از تصویربرداری‌های ماهواره‌ای به دنبال این مقبره گشتند و در نهایت توانستند چند کاندید را برای محل احتمالی دفن او پیدا کنند.

کوهستان مقدس بورخان خلدون

کتاب «تاریخ سرّی مغولان» که مدتی بعد از مرگ چنگیز خان نوشته شده، هیچ اشاره‌ای به مقبره او نمی‌کند. در این کتاب صرفا گفته شده که او در سال 1227 به آسمان‌ها عروج پیدا کرده است. با این وجود، تاریخ سری مغولان یادآور می‌شود که تموچین علاقه زیادی به کوهستان مقدس بورخان خلدون استان خنتی داشته است.

این کتاب می‌گوید او یک بار در زمان جوانی از این کوهستان برای فرار از دست دشمنانی که به دنبالش بودند، استفاده کرده بود. تاریخ سری مغولان مدعی است که چنگیز خان گفته بود: «هر بامداد به بورخان خلدون قربانی پیشکش می‌کنم و هر روز به درگاهش راز و نیاز می‌کنم: فرزندان فرزندانم باید از این مهم آگاه باشند و به این سنت عمل کنند!» این علاقه شدید باعث شده بسیاری این سوال را مطرح کنند که نکند او در این کوهستان دفن شده باشد. با این حال، هنوز هیچ مقبره‌ای پیدا نشده است.

مرگ چنگیز خان در چین

زمانی که تموچین در سن 67 سالگی از دنیا رفت، به همراه سپاهش در مقابل گروهی موسوم به «تانگوت‌ها» در شمال غربی چین لشکر کشیده بود. در نتیجه، «فرانک مک‌لین»، تاریخ‌دان در کتاب «چنگیز خان: مردی که جهان را فتح کرد» می‌گوید احتمالا برای سربازان او دشوار بوده که جنازه رهبر خود را به مغولستان برگردانند.

رهبر مغول‌ها در آن زمان حدود 500 کیلومتر با مرزهای وطن فاصله داشت. هم‌میهنانش هم احتمالا در آن زمان با تکنیک‌های مومیایی کردن آشنا نبودند و مجبور شدند تا برای جلوگیری به فساد افتادن پیکر چنگیز خان، او را همان‌جا دفن کنند. مک‌لین می‌گوید پس این احتمال وجود دارد که بقایا و مقبره تموچین در منطقه اوردوس در شمال غرب چین وجود داشته باشد.

مارکو پولوی جهانگرد که در سال‌های 1254 تا 1324 می‌زیست و حدود 17 سال را در چین سپری کرده بود، در کتاب «سفرهای مارکو پولو» می‌گوید حدود 20 هزار نفر که از محل مقبره چنگیز خان آگاه بودند، کشته شدند تا کسی موقعیت آن را پیدا نکند. این کتاب در حوالی سال 1300 منتشر شد.

اگرچه ادعاهایی مارکو پولو بارها در داستان‌های مربوط به تموچین تکرار شده، اما او دهه‌ها بعد از مرگ چنگیز خان در این باره نوشته بود. به‌علاوه، تاریخ‌دانان مدرن درباره صحت بسیاری از ادعاهای مارکو پولو – به ویژه درباره کوبلای خان، نوه چنگیز خان – اختلاف نظر دارند و آن‌ها را زیر سوال می‌برند. در نتیجه، نمی‌توان با اطمینان گفت که ادعاهای او درباره مقبره چنگیز خان درست است یا خیر.