برنامه تاریخی انرژی پاک اروپا با مشکل معدن‌کاوی مواجه است

برنامه اروپا برای قطع واردات سوخت از روسیه و شتاب دادن به تولید انرژی تجدیدپذیر به توانایی خود برای یافتن مواد معدنی، فلزات و دیگر اجزای لازم برای تغییر ناگهانی به انرژی پاک وابسته است.

این برنامه که اخیرا توسط کمیسیون اروپا طراحی شده، سرعت حرکت تاریخی این قاره را به سمت انرژی بادی و خورشیدی افزایش می‌دهد و همزمان منابع گاز طبیعی این قاره را تنوع و کارایی انرژی را افزایش می‌دهد.

اما هزینهٔ تحقق این اهداف می‌تواند بالا باشد.

تغییر سریع به انرژی تجدیدپذیر به توانایی اروپا برای استخراج یا واردات مواد لازم برای ساخت تکنولوژی‌های انرژی پاک بستگی دارد؛ موادی نظیر مس، لیتیوم و کبالت.

این در شرایطی است که زنجیره‌های تامین این مواد در مواجهه با افزایش تقاضا برای انرژی‌های تجدیدپذیر در سطح جهانی تحت فشار هستند.

کوین بوک (Kevin Book)، مدیر شرکت شرکای انرژی کلیر ویو (ClearView Energy Partners)، می‌گوید «چیزی دربارهٔ انجامش حرف می‌زنیم انتقال از نوسانات هزینه متغیر هیدروکربن‌ها به نوسانات هزینه ثابت مواد و فلزات ساخت و ساز است؛ انتقال از محدودیت‌های ظرفیت داخلی اروپا برای تولیدهیدروکربن‌ها به محدودیت‌های ظرفیت داخلی اروپا برای تولید و استقرار کامل زنجیرهٔ ارزش انرژی تجدیدپذیر.»

او اضافه می‌کند «این‌ها انتخاب‌هایی هستند که ریسک‌ها را تغییر می‌دهند و جزییات بسیاری اهمیت پیدا می‌کنند.»

این برنامه بر پایهٔ مجموعه‌ای از قوانین ساخته شده است که انتشار گازهای گلخانه‌ای اروپا را به میزان ۵۰ درصد تا سال ۲۰۳۰ کاهش می‌دهد و تا میانهٔ قرن به انتشار خالص صفر می‌رساند.

هدف از این برنامه افزایش میزان انرژی تجدیدپذیر اروپا از ۴۰ درصد فعلی به ۴۵ درصد کل انرژی تا سال ۲۰۳۰ است. این به معنی افزایش تولید انرژی تجدیدپذیر به میزان بیش از ۱٬۲۰۰ گیگاوات در عرض هشت سال است.

طبق تخمین کمیسیون اروپا، اگر اتحادیهٔ اروپا بتواند به اهداف کوتاه مدت خود برسد، تا پایان امسال دو سوم واردات گاز این قاره قطع می‌شود. هدف این است که تا پایان دهه این واردات به کلی پایان یابد.

به گفتهٔ اورسلا فون در لِیِن (Ursula von der Leyen)، رییس کمیسیون اروپا، «ما بلندپروازی خود را وارد سطح جدیدی می‌کنیم تا مطمئن شویم در کوتاه‌ترین زمان ممکن از سوخت‌های فسیلی روسیه بی‌نیاز می‌شویم.»

برخی از متخصصان می‌گویند برای تعیین قابلیت تحقق این اهداف به جزییات بیشتری نیاز است.

طبق گزارشی جدید از گروه صنعت فلزات یورومتا (Eurometaux) و دانشگاه کاتولیک لُوِن در بلژیک، اروپا می‌تواند با کمبود مواد لازم برای انتقال به انرژی پاک یا ریسک وابستگی جدید به عرضه‌کنندگان ناپایدار روبه‌رو شود.

طبق یافته‌های این گزارش، هدف اروپا برای صفر کردن انتشار خود تا سال ۲۰۵۰ نیازمند ۳۵ درصد مس و ۴۵ درصد سیلیکون — عنصری کلیدی در صفحات خورشیدی — بیشتر از مصرف امروز این قاره است.

همزمان، تقاضا برای لیتیوم می‌تواند ۳۵ برابر بیشتر (بیش از ۸۰۰٬۰۰۰ تن) شود و تقاضا برای فلزات کمیاب دیگر نیز تا ۲۶ درصد افزایش یابد. تقاضا برای کبالت و نیکل می‌تواند به ترتیب ۳۳۰ و ۱۰۰ درصد بالا رود.

این مواد برای تولید ماشین‌های الکتریکی، باتری‌ها، توربین‌های بادی و صفحات خورشیدی لازم هستند؛ تولیداتی کلیدی برای تحقق هدف بلندپروازانهٔ اروپا برای حذف انتشار گازهای گلخانه‌ای.

یک برنامه انرژی بین‌المللی، که اخیرا منتشر شده، نیز این ریسک‌های زنجیرهٔ تامین را تایید کرده است.

طبق این برنامه «در حالی که اتحادیهٔ اروپا قصد دارد وابستگی خود به انرژی روسیه را پایان دهد، به همان اندازه مصمم است تا از وابستگی‌های آینده نیز اجتناب کند. با کاهش تقاضا برای سوخت‌های فسیلی، افزایش تقاضا برای مواد خام، شامل عناصر و فلزات کمیاب، می‌تواند منجر به چالش‌های عرضهٔ جدیدی در مسیر انتقال انرژی شود.»

برنامهٔ اتحادیهٔ اروپا همزمان شده است با نزدیک‌تر شدن جهان به محدودیت‌های انرژی که دانشمندان می‌گویند می‌تواند باعث آثار برگشت‌ناپذیر اقلیمی شود.

افزایش سطح دریاها، تمرکز گازهای گلخانه‌ای و گرما و اسیدی شدن اقیانوس‌ها، طبق گزارش سالانهٔ سازمان جهانی هواشناسی، همگی در سال گذشته رکورد زدند.

آنتونیو گوترش (António Guterres)، دبیرکل سازمان ملل، با درخواست برای تولید عظیم انرژی تجدیدپذیر به این گزارش واکنش نشان داد.

به گفتهٔ او «ما باید عرضهٔ اجزای حیاتی و مواد خام را برای تکنولوژی‌های انرژی تجدیدپذیر امن، گسترده و متنوع سازیم.» او به این مساله اشاره می‌کند که چگونه مواد خام و زنجیره‌های تامین تکنولوژی انرژی تجدیدپذیر در دست چند کشور محدود متمرکز شده‌اند.

او اضافه می‌کند «عصر تجدیدپذیر بدون پوشاندن این شکاف عظیم شکوفا نمی‌شود.»

مسابقه برای تامین منابع

برنامهٔ انرژی اتحادیهٔ اروپا راه‌های اجتناب از وابستگی تجاری را تشویق معدن‌کاوی و خالص‌سازی درون اروپا و بازیاب فلزات و زباله‌های دورریز می‌داند. این برنامه همچنین به پتانسیل همکاری‌های استراتژیک و توافق‌های تجاری جدید مواد خام با کشورهای آفریقا و آمریکای لاتین اشاره می‌کند.

یک چالش، به خصوص در مورد انرژی خورشیدی، افزایش تولید پنل‌های خورشیدی و دیگر قطعات مربوط به آن در اروپا خواهد بود.

با این که برنامهٔ اتحادیهٔ اروپا تامین مالی تولید داخلی است، غلبه بر مزیت‌های رقابتی تولید در چین و آسیای جنوب شرقی دشوار خواهد بود.

در مورد مواد اولیه، اروپا می‌تواند برخی از فلزات مانند آلومینیموم و مس موجود در شبکه‌های برق خود استفاده کند. اما پروژه‌های معدن در اروپا — همچنین ساخت و سازهای مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر مثل بادهای دریایی — با مقاومت از جانب جوامع محلی و گروه‌های سبز مواجه شده‌اند.

زمان‌بندی نیز یک چالش به حساب می‌آید. معدن‌های جدید — اگر اصلا وجود داشته باشند — پیش از راه‌اندازی نیاز به سال‌ها زمان برای اخذ مجوز و توسعه دارند. قیمت تاریخی انرژی نیز می‌تواند توانایی خالص‌سازی فلزات مورد استفاده در تکنولوژی‌های انرژی را محدود کند.

و این تاخیرها در مقیاس گسترده اهمیت فراوان دارند.

به گفتهٔ بوک، «۲۰۳۰ در حوزه‌ زیرساخت همین فردا است.»

حتی در این صورت نیز بسیاری از مواد معدنی که اروپا نیاز دارد، نظیر کبالت، نیکل و خاک‌های کمیاب، باید وارد شوند.

قوانین پیشنهادی که کمپانی‌های اروپایی را ملزم می‌کنند تا در زنجیره‌های تامین خود از نقض حقوق بشر و نابودی محیط زیست اجتناب کنند، می‌توانند محدودیت‌هایی بر عرضه اعمال کنند.

و حالا به این مانع بزرگ می‌رسیم: اروپا بخش بزرگی از کبالت، آلومینیوم و نیکل خود را از روسیه وارد می‌کند.

برام کلیز (Bram Claeys) مشاور پروژهٔ همکاری مقرراتی، سازمانی غیر انتفاعی با تمرکز روی انتقال به انرژی پاک، می‌گوید «اروپا می‌خواهد در عرضه‌کنندگان خود تنوع ایجاد و یک اقتصاد گردشی ایجاد کند تا مواد موجود در اروپا بازیافت و دوباره استفاده شوند.»

تنگناهای زنجیرهٔ تامین و عدم قطعیت‌های ژئوپلیتیک می‌توانند چالش‌هایی اضافی ایجاد کنند.

یک گزارش جدید توسط سازمان انرژی جهانی نشان می‌دهد که تولید انرژی تجدیدپذیر امسال می‌تواند رکوردهای جهانی را جابجا کند. اما انتظار می‌رود به دلیل فقدان عرضه و سرعت پایین مجوزها این رشد در سال ۲۰۲۳ سقوط کند.

سرمایه‌گذاری برای آینده

برنامهٔ کمیسیون اروپا بر پایهٔ یک پیشنهاد بلندپروازانه در ماه مارس است که بسیاری از افراد به تحقق سریع آن خوش‌بین نبودند.

کمیسیون اروپا استراتژی‌های دیگری را نیز در کنار این برنامه منتشر کرد.

یکی از بخش‌های این برنامه قصد دارد تا ظرفیت انرژی خورشیدی فعلی را تا سال ۲۰۲۵ بیش از دو برابر کند و به مقدار ۳۲۰ گیگاوات برساند و تا پایان این دهه ۶۰۰ گیگاوات تجهیزات انرژی خورشیدی نصب کند.

همچنین طبق این برنامه از سال ۲۰۲۵ نصب پنل‌های خورشیدی روی سقف برای ساختمان‌های تجاری و عمومی و از سال ۲۰۲۹ برای تمام ساختمان‌های مسکونی اجباری خواهد شد.

به علاوه، دانمارک، آلمان، بلژیک و هلند وعده داده‌اند تا ظرفیت انرژی بادی دریایی خود را تا سال ۲۰۵۰ از ۱۵ گیگاوات فعلی به ۱۵۰ گیگاوات افزایش دهند — علی‌رغم زمان طولانی مجوز که توسعهٔ انرژی بادی را کند کرده است.

همچنین کمیسیون اروپا اقداماتی را توصیه کرده که فرایند پیچیدهٔ مجوزها را شتاب بدهند و نواحی آزادی را با ریسک محیط زیستی پایین برای توسعهٔ انرژی‌های تجدیدپذیر تعیین کنند.

دریس آکه (Dries Acke)، رییس سیاست‌گذاری گروه سولارپاور اروپا، می‌گوید «عرضهٔ کافی مواد خام و فراوری شده برای انتقال انرژی لازم است.»

این گروه ۲۶۰ سازمان را در بخش انرژی خورشیدی نمایندگی می‌کند و موجب سرمایه‌گذاری بیشتر روی تولید داخلی و حذف موانع تجاری شده است تا دسترسی به مواد خام و قطعات در تولید صفحات خورشیدی فتووُلتاییک ساده گردد.

به گفتهٔ آکه، با این که کارهایی انجام شده تا تعیین گردد چه مواد خامی برای تحقق بلندپروازی‌های اروپا برای انرژی پاک لازم هستند، یک چشم‌انداز حیاتی از مواد خام برای انرژی خورشیدی اروپا و در دسترس بودن آن‌ها لازم است.

بازیافت می‌تواند یک راه حل باشد.

طبق مطالعهٔ دانشگاه لون، بازیافت محلی فلزات استفاده شده در ماشین‌ها و توربین‌های بادی می‌تواند ۷۵ درصد فلز مورد نیاز انرژی پاک اروپا را تامین کند، اما چنین چیزی تا سال ۲۰۴۰ قابل تحقق نیست. بعد از این نقطه، توسعهٔ بیشتر به توانایی اروپا برای سرمایه‌گذاری در عملیات بازیافت در زمان حاضر و جلوگیری از انتقال فلزات زباله به دیگر کشورها بستگی دارد.

کمبود نیروی کار نیز یک مشکل است — و برنامهٔ اتحادیهٔ اروپا با یک برنامهٔ آموزش نیروی کار متخصص به این مشکل پاسخ می‌دهد.

آکه می‌گوید «نصب‌کننده‌های اروپا و دیگر بازارهای بین‌المللی از دشواری یافتن نیروی کار متخصص برای ساخت و نصب پروژه‌ها گزارش می‌دهند.»

همزمان با این بلندپروازی‌ها از جانب اتحادیهٔ اروپا، برخی از اعضای این اتحادیه اهداف انرژی تجدیدپذیر خود را افزایش داده‌اند.

آلمان حالا برنامه دارد تا سال ۲۰۳۵، ۱۰۰ درصد نیاز الکتریسیتهٔ خود را از منابع تجدیدپذیر تامین کند؛ یعنی ۵ سال زودتر از برنامهٔ پیشین. و هلند می‌خواهد تولید انرژی باد دریایی خود را تا سال ۲۰۳۰ دوبرابر کرده و به ۲۲ گیگاوات برساند.

این اهداف نیاز به مواد بیشتر دارند و بخش‌های دیگری از دنیا نیز قصد دارند تا ظرفیت‌های تجدیدپذیر خود را افزایش دهند.

به گفتهٔ برخی از متخصصان، راه‌حل‌های این مساله در دسترس هستند.

جان کریتس (Jon Creyts)، مدیر برنامهٔ RMI، می‌گوید «همه از چرخهٔ کالایی که در حال حاضر در آن قرار داریم و صعود قیمت‌های موجود آگاه هستند. و برخی از این صعودها را می‌توان با سرمایه‌گذاری ساده برطرف کرد.»

به گفتهٔ او، در حوزهٔ لیتیوم، سرمایهٔ کافی برای استخراج آن در مقیاس مورد نیاز به کار گرفته نشده است. این با کبالت تفاوت دارد: منابع کبالت در مکان‌هایی اندک در دنیا متمرکز هستند، اما استخراج آن‌ها موجب انواع نگرانی‌های اخلاقی و محیط زیستی شده است.

کریتس می‌گوید «پس تا حدی که دولت‌ها روی این مسائل تمرکز کرده‌اند، باید این خصوصیات را فهمید و دنبال کرد و مطمئن شد که تجارت این مواد معدنی منصفانه صورت می‌گیرد.»

«اما موضوع مهم‌تر سرمایه‌گذاری در جایگزین‌ها و اطمینان از این است که می‌توانیم خود را از وابستگی به کبالت و نیکل و دیگر موادی که محدودیت‌های مهمی برای انتقال انرژی ایجاد می‌کنند، خارج کنیم.»